Şahin Mustafayev
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
61 yerin ə yetirildikdən sonra yenidən kompleksə qayıtmaqları və bu proseslərin dövri olaraq tapşırıq üzrə işlər başa çatana qədər təkrarlanması və yalnız bundan sonra akvanavtların dekompressiya edilməsi və bütün bu müddət ərzində onların peşəkar tibb və mühəndis-texniki işçilərin nəzarəti altında olmaların m təminini mümkün ed ən kəşfin müəllifidir. Bu kəşf böyük dərinliklərdə dalğıc işlərinin s ənaye üsulu ilə yerinə yetirilməsini mümkün etmişdir və bunun da nəticəsində 60- cı illərdə dənizdə neftqazçıxarma ilə məşğul olan kompaniyalar tez-tez sualtı-texniki işlərin layihələndirilməsi və həyata keçirilməsi üçün «Komeks» kompaniyasına müraciət edirdilər. «Komeks» kompaniyası neft-qazçıxarma şirkətlərinin sifarişi ilə işləri yerinə yetirm əklə bərabər, insan üçün suyadalmanın dərinlik həddini müəyyənləşdirmək üçün elmi-t əcrübi fəaliyyəti də təşkil edir və bu məqsədlə 1964-cü ildə Fransanın c ənubunda Marsel şəhərində Eksperimental Hiperbarik Mərkəz (EHM) yaradır. EHM-d ə uzun müddət ərzində aparılan gərgin elmi-təcrübi işlər nəticəsində dalğıc işlərində dünyəvi əhəmiyyəti olan bir çox müsbət nəticələr əldə edilmişdir. H əkim-fizioloq K.Fryuktuza ilə birlikdə A.Deloz təcrübi olaraq sübut etdi ki, akvanavtlar uzun müdd ət 45 metr dərinlikdə «yaşadıqdan» sonra 100 metr dərinliyə qısamüddətli (1-2 saatlıq), dekompressiyasız enmələr (belə dalmalara peşəkar dalğıc mü əyyənləşmələrində «səyahət dalmaları» deyilir) edə bilərlər. Akvanavtlar üçün helium qazından istifadə etməklə hazırlanmış tənəffüs qaz qarışığı (helium-oksigen) 200 metr ə qədər dərinliklərdə yararlıdır və artıq 200-220 metr d ərinliklərdə «helium tremoru» (əzələlərin titrəməsi və ya YTƏS - yüksək təzyiqin əsəb sindromu) adlanan hadisə müşahidə olunmağa başlayır. «Komeks» tənəffüs 62 qaz qarışığı təzyiqinin dəyişmə sürətini dəyişməklə və optimal tərkib və sıxlığı tapmaqla bel ə qarışıqlardan istifadə etməklə saturasiya dalğıc işlərinin 300 metrə q ədər dərinliklərdə yerinə yetirilməsinə nail oldular və müəyyənləşdirdilə r ki, daha böyük d ərinliklərdə işləmək üçün helium qazını xüsusi çəkisi daha yüngül olan dig ər qazla əvəz etmək lazımdır. Belə qaz isə hidrogen idi. Lakin «hidrogen-oksigen» birl əşməsinin müəyyən nisbətdə partlayış təhlükəli olduğu bu sah ədə məşğul olan bütün tədqiqatçılar (o zamanlar tədqiqat işləri ABŞ, SSRİ, AFR v ə digər ölkələrdə də aparılırdı) üçün böyük çətinliklər yaradırdı. «Komeks» bir sıra sahil və dəniz eksperimentləri - «Lyüdion» (1966-1968), «Fizali» (1968-1972), «Sajiter» (1972-1974), « Ağ balıq» (1970-1971), «Koraz» (1975-1976), «Yanus» (1970-1982), «Enteks» (1970-1980) v ə «Hidro» (1968-ci ild ən başlayıb, indi də davam edir) - təşkil edərək, bu Məsələnin parlaq həllinə nail olmuşdur. Ümumiyy ətlə, hidrogendən aşağı sıxlıqlı nəfəsalma qazı kimi istifadə ideyası ilk d əfə olaraq, məşhur fransız fiziki Lavuaze tərəfindən XVlll əsrdə irəli sürülmüşdür. Hidrogendən nəfəsalma qazı kimi istifadə etməyə cəsarət etmiş ilk insan is ə İsveç mühəndisi A.Zetterstrem olmuşdur. O, 1945-ci ildə İsveç Hərbi D əniz Qüvvələri tərəfindən aparılan növbəti eksperiment zamanı dekompressiya prosesinin düzgün aparılmaması nəticəsində həlak olmuşdur. Bu faci əli hadisədən sonra 1967-ci ildə «Komeks» tərəfindən başlanan bu sah ədə tədqiqat işlərinə qədər, demək olar ki, heç bir ciddi elmi-təcrübi işlər aparılmamışdır. 1968-ci ild ə «Komeks» açıq dənizdə 250 metr dərinlikdə «Hidro-1» proqramı 63 ç ərçivəsində akvanavtın hidrogenlə nəfəsalmaya keçməsini həyata keçirir, lakin istifad ə olunan avadanlıq və vasitələrin mükəmməl olmaması nəticəsində eksperiment akvanavtın güclü soyuq hiss etməsi səbəbindən müvəffəqiyyətlə n əticələnmir. 1972-ci ild ə «Komeks» kompaniyasının iki akvanavtı sahil baromərkəzdə yerl əşən hidrotankda təzyiqi 610 metr dərinliyə uyğun səviyyəyə qaldıraraq, 50 saata q ədər bu təzyiq altında yaşamışlar. O dövr üçün bu, dünya rekordu idi və bu hadis ə o qədər əhəmiyyətli idi ki, barokameradan çıxan akvanavtları təntənəli şəkildə Fransa dövlətinin sənaye naziri qarşılamışdı. İstifadə olunan avadanlıq və vasitələrin təkmilləşdirilməsi və insan həyatı üçün t əhlükənin minimuma endirilməsi məqsədi ilə, «Komeks» uzun müddət siçanlar və meymunlar üz ərində təcrübə aparır. 1982-ci ild ə (eksperiment «Hidro-3») yüksək təzyiq (61 atm!) altında yerl əşdirilmiş canlı orqanizmə hidrogen qazının toksik təsirini öyrənmək məqsədilə 40 siçan 600 metr d ərinliyə endirilərək, orada təqribən, 30 saat müddətində helium v ə oksigen qazların m qarışığından hazırlanmış nəfəsalma qaz qarışığı - helioksla n əfəs alaraq yaşamışlar. 1983-cü il - «Hidro-3» eksperimentinin davamı. Kompaniyanın prezidenti A.Delozun birbaşa rəhbərliyi və iştirakı ilə 16 nəfərdən ibarət akvanavt qrupu açıq d ənizdə bir neçə dəfə 70 və 91 metr dərinliklərə nəfəsalmada qısamüddətli helioksdan istifad əyə keçməklə dalmaları həyata keçirirlər. A.Deloz başa düşürdü ki, akvanavtların hidrogenlə nəfəsalmaya keçmələrindən ötrü psixoloji mane ə həddini aşmaq lazımdır və bu halda ən yaxşı vasitə şəxsi nümunə Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|