Şahin Mustafayev

 
 
 
 
50 
t
əkmilləşdirilməsi, bu sahədə  elmi  araşdırmaların    aparılması  və  s. istiqamətlərin 
inkişafına  təkan  vermiş  oldu  və  hal-hazırda  da  bu  yönümdə  bəzi ölkələrdə 
elmi-t
əcrübi işlər davam etdirilir. 
Ümumiyy
ətlə,  yeni  bir sahədə  elmi-təcrübi  işlərin  aparılması  zamanı  bəzən  bir 
çox maraqlı mühəndis həllərinin tapılması, tədqiq edilən sahəyə aidiyyatı olmayan 
elmi-t
əcrübi kəşflərin tətbiq edilməsi, tamamilə  başqa  bir  sahəyə  aid  əhəmiyyətli 
n
əticələrin  əldə  olunmasına  gətirib  çıxarır.  «Sualtı  ev»  ideyasının  həyata 
keçirilm
əsi zamanı da belə olmuşdur. Bunlardan artıq biri haqqında, yəni Dərinlik 
Dalğıc  Komplekslərinin  yaradılması  haqqında  səthi  də  olsa,  artıq  bəhs etdik, 
oxucular üçü
n  maraqlı  ola  biləcəyini  nəzərə  alıb,  bəzi elmi-təcrübi  işlərin də 
n
əticələri haqqında məlumat veririk: 
«Hidrolab»
,  ABŞ,  1966  -  «Perri Submarine Builders  İnk.  end Florida Atlantik 
University»  kompaniya
larının birgə müəssisəsi tərəfindən 1966-cı ildə inşa edilmiş 
sualtı  laboratoriya  «Hidrolab»  «sualtı  ev»lərin  arasında  ən kiçik, sadə  və  ucuz 
olmasına baxmayaraq, 1985-ci ilə qədər istismarda olmaqla 700-dən çox akvanavtın 
bu dövr 
ərzində  sualtı  yaşamasını  təmin edərək uzunömürlülüyünə  görə  rekord 
n
əticə göstərmişdir. 
 

---

 
 
 
 
51 
«Hidrolab»
, ABŞ, 1966 
Uzunluğu  4,8  metr,  diametri  2,4  metr  olan  4  nəfər  üçün  hesablanmış  silindirvari 
formalı  kamera  boru  dayaqlar  vasitəsilə  ağır  beton  plitəyə  bərkidilmişdi. 
Laboratori
yanın üzərində lövbərlə bərkidilmiş buyda dizel-generator, kompressor, 
 
«Aegir» dalma nöqt
əsinə yedəkdə nəql edilən zama
n 
İçməli  su və  yanacaq həcmləri  yerləşdirilmişdi.  «Sualtı  ev»ə  elektrik  enerjisi, su və 
hava buydan verilirdi, hey
ətlə sahil təminatı arasında əlaqə laboratoriyada yerləşdirilmiş 
radiostansiya  vasit
əsilə  həyata keçirilirdi. «Sualtı  ev»in istismarının  sadəliyi və 
ucuzluğu ondan hətta tələbələrin də istifadə etməsinə imkan yaratmışdır. 
«Aegir»  - 
ABŞ, 1969 - Havay adasında Qonololu şəhərində 1969-cu ildə «Makai 
Ranqe  İnk.»  Kompaniyası  tərəfindən  inşa  edilmiş,  Norveç  dəniz allahının  adı  ilə 
adlandırılmış  bu  kompleks 6 nəfər  akvanavt  üçün  hesablanmış  və  akvanavtlarla 
birlikd
ə  ballast  bölmələrindən  istifadə  edərək, sərbəst  şəkildə  suyadalma və  qalxma 
qabiliyy
ətinə malik idi. O, 1971-ci ilə qədər istismar edilmiş, 25 dəfə 24,4 metr, 3 
d
əfə 61 metr və 1 dəfə 57,3 metr dərinliyə qədər dalma həyata keçirmişdir. 
«Tektite» - 
1969, ABŞ -   Yer kürəsinə yağış formasında 
tökül
ən kiçik meteoritlərin şərəfinə «Tektite» adlandırılan «sualtı ev» öz sələflərinin 
ölçül
ərinə  görə  ən  böyüyü olub, 1968-ci ildə General Elektrik (ABŞ) kompaniyası 
 

---

 
 
 
 
52 
t
ərəfindən  Okean  və  Atmosferin Tədqiqi üzrə  Milli  İdarə  (NOAA) və  Milli 
Aerokosmik Agentliyinin (NASA) birg
ə layihəsi əsasında inşa edilmişdir. «Sualtı 
ev»  «Tektite»  inoplanet  t
ədqiqat  stansiyası  formasında  NASA  mütəxəssisləri 
t
ərəfindən düşünülmüşdü.   
 
Sualtı laboratoriya «Tektite» 
Bel
ə  ki, uzunmüddətli  kosmik  uçuşların  və  ya  kosmonavtların    inoplanet 
kosmik 
stansiyasında  yaşama  şəraitinin Yerdə  imitasiya edilməsi  üçün  sualtı 
lab
oratoriyada yaşayış variantı ideal yarayırdı. 
H
əqiqətən  də, dənizin dibində  sualtı  laboratoriyada  yaşayan heyət üzvlərinin 
insanların    adət etdiyi ətraf mühitdən, yaşayış tərzindən tam və ya qismən təcrid 
edilm
əsi çox asanlıqla mümkündür. Suyun səthindən məlumatların kosmosdakı 
eksperimentl
ərdə  olduğu  kimi,  tam  və  ya  qismən  məhdudlaşdırılması  (məlum 
olduğu  kimi,  kosmik stansiya ilə  günün yalnız  müəyyən vaxtında, yəni stansiya 
əhatə dairəsində olduqda əlaqə yaradılması mümkündür) həyata keçirilirdi. 
  D
əqiqliyi ilə,  kosmosda  olduğu  kimi,  sualtı  laboratoriyada  yaşayan  insanın 
h
əyatı istifadə olunan avadanlıqların    etibarlığından, ondan istifadə edən şəxslərin 
bacarığından  asılı  olub,  yüksək  təzyiq  altında  (kosmosda isə  əksinə  çəkisizlik 
şəraitində) süni nəfəsalma mühitində  (nəfəsalma  üçün  xüsusi  qaz  qarışığından 

---

 
 
 
 
53 
istifad
ə olunur) yaşadığı üçün    hər hansı bir gözlənilməz hadisə baş verən zaman 
o, laboratoriyadan çıxaraq suyun səthinə qalxmaq imkanına malik olmurdu. 
«Tektite» 
proqramı  üzrə  qarşıya  qoyulmuş  məqsədlərə  nail olmaq üçün 
NASA hey
ətin seçilməsində və gündəliyin formalaşdırılmasında aparıcı rola malik 
idi. NOAA is
ə okeanologiya üzrə tədqiqat işlərinin aparılmasını həyata keçirirdi. 
  Bel
ə əməkdaşlığın nəticəsi olaraq 4 nəfərdən ibarət heyət NOAA-mn tapşırığı 
il
ə  okeanoloji tədqiqat  üzrə, NASA-nm  tapşırığı  ilə  isə  məhdud mühitdə  heyət 
üzvl
ərinin  «dinc mövcudiyyətliliyi»  üzrə  psixoloji-sosioloji  çox gərgin bir 
proqra
mı rekord olaraq - 60 gün müddətində müvəffəqiyyətlə həyata keçirməyə 
nail oldular. 
«Tektite» 
sualtı  aparatdan  daha  çox  yadplanetlilərin  təsəvvür  edilən  kosmik 
stansiyasına  oxşayaraq,  ölçüləri  10,4x4,6x1,8 m olan paralelepipedin üzərində 
quraşdırılmış 3,8 m diametrli, 5,5m hündürlüklü iki qüllədən ibarət, ümumi çəkisi 
145 ton olan n
əhəng bir qurğu idi. NASA-nın planına  əsasən, 4 nəfərlik heyət 60 
gün  müdd
ətində  12,4 metr dərinlikdə  yerləşdirilmiş  «Tektite»də  yaşamalı  və  bu 
müdd
ət  ərzində  yalnız  proqram  çərçivəsində  müəyyənləşdirilmiş  vaxtlar istisna 
olmaqla, suüstü t
əminatla heç bir əlaqədə  olmamalı  idilər.  Qurğunun  bütün daxili 
sah
ələrində  quraşdırılmış  telekameralar  və  mikrofonlar vasitəsilə  gecə  və  gündüz 
bütün sutka 
ərzində  fasilə  siz olaraq, heyət üzvləri  müşahidə  edilirdilər. Heyət 
üzvl
ərinin hər  bir  addımı,  hər  bir hərəkəti,  hər bir sözü nəzarətə  götürülür, qeydə 
almır, təhlil olunur və diqqətlə öyrənilirdi. 
 
 

---