Şahin Mustafayev
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
102 HSA- dan ayrılan kiçik və çevik HSA-nın konkret tapşırıqla daha ətraflı tədqiqat aparması, nümunələrin götürülməsi, məhdud fəzada (məsələn, batmış gəminin iç ərisində) yerləşən hər hansı predmetin götürülməsi və s. bu kimi işlərdə istifadəni t əmin etmək olmuşdur. Bu istiqamətdə yaradıcı işlər bu gün də davam etdirilir. Mü əllif və fransız mütəxəssisi V. Çernomırdik «Remora-2000»nin göy ərtəsində 41,8 metr dərinlikdə, Aralıq dənizi, 1996-ci il İxtisaslaşma istənilən yenicə yaradılmış avadanlıqlara, texnologiyaya və vasitəyə aid olan daim dinamik bir haldır. Necə ki, avtomobillər, təyyarələr, gəmilər və s., el əcə də HSA-lar öz amplualarında alternativsizdirlər və daim onların qarşısına qoyulmuş yerinə yetirilməsi tələb olunan tapşırıqlara uyğun olaraq, ixtisaslaşdırmaya ehtiyaclıdırlar. Bu haqda biz qismən bəhs etmişik və yəqin ki, bu istiqam ətdə təkmilləşmə HSA-ların bütün mövcudluğu dövrlərində davam etdiril əcəkdir. Bu istiqamətdə aparılan işlərin ən qabaqcıl nümunələrindən biri kimi Fransa istehsalı olan boru kəmərlərinin dərinliklərdə təmiri üçün nəzərdə tutulmuş, 300 metrd ən 1000 metrə qədər diapazonda işləmək qabiliyyətli, tam avtomatlaşdırılmış və məsafədən idarə olunan Dərinlik Etmir Sistemini (DTS) misal g ətirmək olar. Hibridl əşmədən və ixtisaslaşmadan əlavə uzaq gələcəkdə bu sahəni görəsən 103 daha han sı təkmilləşmə gözləyir? Yəqin ki, bu mikroprosessorlar və avtonom HSA-lar sah əsi olacaqdır. Bu sahələr üzrə artıq müəyyən nailiyyətlər də başa çat mamış çoxlu layihələr də vardır. Avtonom variantda, yəni daşıyıcı ilə sərt şəkildə əlaqəsi olmayan, özündə olan enerji mənbəyindən qidalanan, müəyyənləşdirilmiş tapşırığı müşayiətsiz və ya qismən səthdən nəzarətedici və korrektəedici məlumatlar almaqla yerin ə yetirə bilən aparatlar artıq mövcuddur. Böyük həlletmə qabiliyyətli, lakin h əcmcə həddən artıq kiçik mikroprosessorlardan istifadə edilərək hazırlanan yeni n əsil üzən aparatlar kiçik qabaritli olmaqla qoyulmuş tapşırığın yerinə yetirilm əsi üçün uzunmüddətli avtonom variantda üzmə qabiliyyətinə malik olmaqla yanaşı, şəraitin xüsusiyyətlərindən doğan tapşırığın həllinə uyğun iş planını d əyişdirməyi bacarır. Məsələn, belə aparat əgər boru kəmərinin müfəssəl tədqiqatı tapşırığım almışsa, tədqiqat zamanı aparatın yaddaşına verilmiş məlumatlardan f ərqli vəziyyətlə rastlaşdıqda həmin vəziyyətin aydınlaşdırılması üçün özü sərbəst q ərar verir və yeni yaranmış vəziyyət haqqında topladığı məlumatı sistemləşdirərək yaddaşında saxlayır. Belə aparatlar tərəfindən təqdim edilən melumatlar hər hansı konkret bir hal üçün qarar q əbul edilməsində çox dəyərli olur. Düzdür, bu yeni nəsil sualtı aparatlarda texnologiyanın mükəmməl olmaması, yerinə yetirilən işlərin daha baha başa gəlməsi və s. səbəblərdən hələlik geniş istifadə olunmur və bu da h ər bir yenilik üçün başa düşülən haldır. Lakin güman edilir ki, sualtı aparatların inkişafı istiqamətində bu sahə aparıcı rol oynaya bilər. XƏZƏRDƏ DALĞIC VƏ SUALTI-TEXNİKİ İŞLƏR X əzər dənizində dalğıc və sualtı-texniki işlərin tarixinin qədimdən bu günə kimi araşdırılması, artıq ayrı bir tədqiqat mövzusudur. Lakin kiçicik də olsa, bu haqda öz 104 mülahiz ələrimi bölüşmək istərdim. İxtisasca dənizçi olduğum və 15 ildən çox bir müddət ərzində dünyanın müxtəlif d ənizlərində üzdüyüm və müşahidə apardığım üçün deməliyəm ki, Xəzərdə suyun t əkində görünmə məsafəsinin həddən artıq az, ən yaxşı halda 4-5 metrə (məsələn Aralıq dənizində bu rəqəm bəzi hallarda 100 metrə yaxın olur) bərabər olması, dəniz dibinin fauna v ə florasının o qədər də zəngin olmaması və s. səbəblərdən Xəzər d ənizi dalğıc işlərinin ibtidai mərhələSi dövründə bu sahənin inkişafına səbəb ola bil əcək qədər maraqlı dəniz olmamışdır. Çox güman ki, bu sahənin Xəzərdə t əşəkkül tapması gəmiçiliklə bağlı olmuşdur, belə ki, ehtiyatsızlıq ucbatından və dig ər səbəblərdən suya düşmüş əşyaların çıxarılması üçün xüsusi hazırlıqlı insanlar t ələb olunurdu. Buna görə də dənizçilik və dəniz işləri ilə məşğul olan digər kompaniyaların nəzdində sualtı işlərə aid bölmələr və ya xidmət sahələri f əaliyyət göstərirdi. Zaman keçdikc ə sualtı işlərin çeşidlərinin çoxalması, yerinə yetirilməli iş h əcmlərinin çoxalması və nəhayət, inkişafetmiş ölkələrdə müxtəlif yeni texnologiyaların meydana çıxması bu sahədə ixtisaslaşdırılmış müəssisələrin yaradılmasını aktual edirdi və respublikada 1959-cu ilin may ayında Dəniz Yolları İdarəsinin sualtı-texniki işlər və gəmiqaldırma xidmətinin bazasında, sərbəst mü əssisə olaraq Bezər Gəmiçilik İdarəsinin tərkibində fəaliyyət göstərən Q əza-Xilasetmə, Gəmiqaldırma və Sualtı-Texniki İşlər Ekspedisiya Dəstəsi (GO ASPTR) yaradılır. 1994-cü ildən isə bu müəssisə Azərbaycan Respublikası Nazirl ər Kabinetinin müvafiq sərəncamı ilə Açıq tipli Xəzər Hövzə İxtisaslaşdırılmış Qəza-Xilasetmə Səhmdar Cəmiyyəti formasında fəaliyyətini Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|