Şahlar Əsgərov Təhsilimiz: Dünən, bu gün, sabah

 
166 
Azərbaycan  bölməsi  üzrə  test  imtahanlarında  N=66028  nəfər 
abituriyent  iştirak  etmişdir)  7,81%-ni  təşkil  edir.  Bu  sətirlə  9-cu 
sütunun  kəsişdiyi  yerdə  39,48%  göstərilmişdir.  Bu  faiz  o 
deməkdir  ki,  0-0,  0-20,  20-40,  40-60,  60-80  və  80-100 
intervalında  bal  toplamış  abituriyentlərin  ümumi  sayı,  test 
imtahanlarında  iştirak  edənlərin  sayının  39,48%-ni  təşkil  edir. 
2001-ci  il  üçün  bu  rəqəm  27,54%  təşkil  edir.  Bu  isə  o  deməkdir 
ki, 72412 abituriyentdən 0-100 intervalda bal toplayanların nisbi 
sayı 27,54% olmuşdur. 
 
Cədvəl 15.1-in 22-ci sətri ilə 9-cu stunun kəsişdiyi  yerdə 
(2000-ci  il)  94.74  rəqəmini  oxuyuruq.  Bu  rəqəm  o  deməkdir  ki, 
abituriyentlərin 94.74%-i  0-la 3 qiymət (0-420 bal) intervalında 
biliksizlik 
nümayiş 
etdiriblər. 
Deməli, 
2000-ci 
ildə 
abituriyentlərin  cəmi  100-94.74=5,26%-i  üç  qiymətindən  yuxarı 
qiymət toplaya biliblər. Yəni beş ballı qiymətləndirmə sisteminə 
görə  test  imtahanlarında  iştirak  edən  hər  1000  abituriyentdən 
ancaq 53-ü 3 qiymətindən (420 baldan) yuxarı qiymət toplayıb və 
ali  məktəbə  daxil  olmaq  şansı  qazanıbdır.  Nəzərə  alsaq  ki,  test 
imtahanlarında  orta  məktəb  məzunlarının  hamısı  yox,  bir  qismi 
iştirak  edir,  onda  məzunların  ali  məktəbə  qəbulolma  faizinin  nə 
qədər aşağı  olduğunu hesablamaq çətin deyildir. 
 
Cədvəl 15.1-ə görə 0-200 bal (yəni 5 ballı sistemdə 0 ilə 
1,42  qiymət  intervalında)  bilik  nümayiş  etdirən  abituriyentlərin 
nisbi sayı   2000-ci  ildə 69,1%, 2001-ci  ildə 55,5%, 2002-ci  ildə 
70,34% olmuşdur. Göründüyü kimi 2002-ci ilin göstəricisi həm 
2001-ci  ilin,  həm  də  2000-ci  ilin  göstəricilərindən  zəif 
olmuşdur.  Əgər  nəzərə  alsaq  ki,  test  imtahanları  ümumi  orta 
təhsil  üzrə  yox,  ixtisaslaşmış  orta  təhsil  üzrə  (qruplar  üzrə) 
imtahan  aparır,  onda  real  orta  təhsilin  səviyyəsinin  daha 
acınacıqlı  olduğu  qənaətinə  gəlmək  olar.  Çünki  çağdaş  test 
imtahanları  ixtisaslar  üzrə  aparılır  və  bu  imtahanlarda  özünə 
güvənən  məzunlar  iştirak  edir.  Yəni  dəqiq  elmləri  yaxşı  bilən 
abituriyentlər  I  qrupun,  humanitar  fənləri  yaxşı  bilənlər  isə  III 
qrupun test imtahanlarından keçirlər. 

---

 
167 
 
Cədvəl  15.1-də  2002-ci  il  üçün  verilmiş  rəqəmlərin  bir 
qismi  şəkil  15  (a)-da  qrafik  şəklində  göstərilmişdir.  Daha 
doğrusu, bu şəkildə test imtahanlarını keçərək müxtəlif intervalda 
bal  toplayan  abituriyentlərin  nisbi  sayının  biliyə  (bala)  görə 
paylanma diaqramması göstərilmişdir. 
 
   Şəkil 15 (a): Azərbaycan bölməsi üzrə abituriyentlərin    
               nisbi sayının test ballarına görə paylanma əyrisi:  
A – 2002-ci il qəbulu (a/bölməsi),  
 B – SSRİ zamanı qəbul;  
 
Qrafikin  absis  oxu  bilik  oxudur.  Bu  oxda  biliyin 
qiymətləndirilməsi  həm  700  ballı,  həm  5  ballı  şkala  ilə,  ordinat 
oxunda  isə    vahid  bal  (bilik)  intervalına  düşən  abituriyentlərin 
nisbi sayı göstərilmişdir.  
 
Abituriyentlərin  biliyə  görə  paylanma  əyrisını  tapmaq 
üçün statistik üsuldan istifadə etmək lazımdır. Misal üçün, biliyi 
80  ilə  100  bal  arasında  olan  abituriyentlərin 

N-sayı,  test 
imtahanlarında iştirak edənlərin ümumi N-sayından, bal intervalı 

B=20=(100-80) böyüklüyündən və paylanma funksiyasından  
f (B) asılıdır.   Belə ki,  
 
 

---

 
168 
 
 
 

 N= N f (B) 

B. 
 
Buradan alırıq: 
 
 
 
f (B)= 
1
N
N
B


   
 
Qrafikin  ordinant  oxunda 
1
N
N
B


    parametri,  yəni  vahid 
bal  (bilik)  intervalına  düşən  abituriyentlərin  nisbi  sayı  faizlə 
göstərilmişdir. Misal üçün, şəkil 15 (a) -da göstərilmiş paylanma 
funksiyasına  görə  80  ilə  (80+20)  intervalında  (

B=20)  bal 
toplamış abituriyentlərin 

N sayının ümumi saya nisbəti 8,13%-
dir.  Qeyd  edək  ki,  2002-ci  ildə  azərbaycan  bölməsi  üzrə 
abituriyentlərin ümumi sayı  N=43 565 nəfər olmuşdur. 
 
Son  üç  il  test  imtahanlarının  nəticələrinin  bir  qismi  həm 
Azərbaycan, həm də rus bölmələri üçün faizlərlə  cədvəl 15.2-də 
göstərilmişdir.  
 
 
 
 
 
       
 
 Cədvəl 15.2 
 
Qiymətləndir-
mə       şkalası 
             2000-ci 
il   
            2001-ci il              2002-ci il 
    1 
    2 
         3 
     4  
        5          6 
       7  
        8 
   5  
 bal 
  700  
  bal                                  
      A/b 
   R/b 
 A/b 
 R/b 
     A/b 
      R/b 
 0- 1 
0- 140     53,34 
  32,88    39,5 
   29,1 
  56,73 
  38,48 
 0- 2 
0- 280     82,55 
  71,12    72,39     63,90 
  82,49 
  72,82 
 0- 3 
0- 420     94,74 
  90,95    89,75     87,02 
  94,37 
  90,45 
 0- 4 
0- 560     99,21 
  98,65    97,72     97,51 
  99,24 
  98,13 
 0- 5 
0- 700     100 
  100 
  100 
   100 
  100 
  100 
 
 
 
Yuxarıda qeyd edildiyi  kimi, ölçü harmoniyanın əsasıdır. 
Bu rəqəmlər ölçüdür. Ölçüyə göz yummaq olmaz. Cədvəldə əks 
olunmuş  bilavasitə  görünən  qüsurları  doğuran  səbəblərə  qarşı 
mübarizə  aparmaq  lazımdır.  Bu  qrafik  və  cədvəl  son  üç  ilin 

---