Sakit hüseynov rasim sariyev

hərəkətlər  nəticəsində  insanların  səhhətinə  mühüm  dərəcədə 
zərər  dəydikdə,  beş  ilədək  azadlıqdan  m əhrum etm ə  cəzası  nə­
zərdə tutulurdu.
Məcəllədə  göstərilm işdir  ki,  atm osfer  havasının  saflığı 
uğrunda  mübarizə  aparm aq   bütün  dövlət  orqanları,  ictimai 
təşkilatlar,  habelə  vətəndaşların  qarşısında  mühüm  bir  vəzifə 
kimi  durur.
2.6.  Heyvanlar aləminin mühafizəsi
H eyvanlar  aləmi  təbiətin  ən  qiymətli  tərkib  hissəsi  olub, 
əhalinin  və  iqtisadiyyatın  tələbatını  ödəmək  üçün  lazım  olan 
sənaye  və  dərm an  xam m alı,  yeyinti  məhsulları  və  digər  sərvət­
lər  əldə  etmək  mənbəyidir.  Bundan  başqa  heyvanat  aləmindən 
elmi,  m aarifçilik və estetik  məqsədlər üçün  də istifadə  edilir.
H eyvanlar  aləm inin  hüquqi  mühafizəsində  bir  məsələyə 
diqqət  yetirm ək  lazımdır.  H eyvanlar  aləminin  mühafizəsi  də 
atm osfer  havası  kim i  milli,  regional  yox,  qlobal  xarak ter  da­
şıyır.  Çünki  atm osfer  havasına  və  köçəri  heyvanlara  sərhəd 
qoym aq  mümkün  deyildir.  Azərbaycan  ərazisinə  gələn  köçəri 
quşlar,  vəhşi  heyvanlar,  xəzərdə  yaşayan  balıqlar  təkcə  milli 
sərvət  olm ayıb,  həm  də  beynəlxalq  təbii  sərvət  hesab  olunur. 
B una  görə də bu  cür təbii  sərvətlərin  mühafizəsi,  bütün  maraqlı 
dövlətlərin  hüquq  qaydaları  əsasında  mühafizə olunm alıdır.
Qeyd  edək  ki,  həm  keçmiş  SSRİ,  həm  də  Azərbaycan  SSR- 
in qanunvericilik aktların da  bu  məsələ öz əksini  tapm ışdır.
«H eyvanlar  aləminin  mühafizəsi  və  ondan  istifadə  h aqqın­
da»  SSRİ  qanunu  1980-ci  ilin  iyununda  qəbul  edilm işdir.  Bu 
q an u n d a  SSRİ və müttəfiq  respublikalarda  daimi  və müvəqqəti 
məskən  salan  heyvanların  mühafizəsi  və  onların  istfıadə  o lu n­
ması  sahəsində m ünasibətlər tənzim edilir.
«H eyvanlar  aləminin  mühafizəsi  və  ondan  istfiadə  h aq q ın ­
da»  Azərbaycan  SSR-in  qanunu  isə 4  dekabr  1981-ci  ildə qəbul 
edilmiş,  1982-ci  ilin  yanvarın  7-də  qüvvəyə  minmişdir.  8  bölmə 
və  57  m addədən  ibarət  olan  bu  qanunda  heyvanlar  aləm inin 
mühafizəsi  və  ondan  istifadə  haqqında  İttifaq  və  respublika 
səlahiyyətlərini  müəyyənləşdirirdi.  Ə traf mühitin  m ühafizəsi  ilə 
bağlı  digər  qanunlarda  olduğu  kimi,  bu  qanunda  da  heyvanlar 
aləm inin  mühafizəsi  ilə  bağlı  sərəncamçılıq  etmək,  bu  sahədə
8 6
əsas  m üddəalar,  qaydalar,  norm alar  müəyyən  etmək,  üm um it- 
tifaq  planlarını  hazırlam aq  və  təsdiq  etmək,  heyvanlar  aləm i­
nin  mühafizə  edilməsinə  dövlət  nəzarətinin  həyata  keçirilməsi 
qaydasını  müəyyən  etmək  və  s.  məsələlər  İttifaq  səlahiyyətləri­
nə daxil edilmişdir.
A zərbaycan  SSR-in  bu  qanununda  (1 1-ci  m addə)  heyvanlar 
aləm inin  mühafizəsinə  və  ondan  istifadəyə  dair  tələbləri  aşağı­
dakı kim i müəyyənləşdirilmişdir:
1.  təbii  sərbətslik  şəraitində  heyvanların  növ  müxtəlifliyini 
q oruyub  saxlam aq;
2.  heyvanların  yaşayış  mühitini,  çoxalma  şəraitini  və  m iq ra­
siya yollarını mühafizə etmək;
3.  heyvanların  təbii  birliklərinin  bütövlüyünü  qoruyub  sax­
lamaq;
4.  heyvanlar  aləmindən  elmi  əsaslarla,  səmərəli  istifadə  et­
mək və heyvanlar aləmini  törədib artırm aq;
5.  əhalinin  sağlam lığının  qorunm ası,  xalq  təsərrüfatına  zə­
rər  vurulm asının  qarşsının  alınması  məqsədilə  heyvanların 
sayını tənhim  etmək.
H eyvanlar  aləm inin  mühafizəsi  və  ondan  istifadə  tədbirləri­
nin  həyata  keçirilm əsində  ictimai  təşkilatların,  vətəndaşların 
və  ictim ai  inspeksiyaların  iştirakı  qaydaları  qanunun  12-15-ci 
m addələrində  müəyyənləşdirilmişdir.  Q anunun  ikinci  bölm ə­
sində  heyvanlar  aləm indən  istifadə  qaydaları,  heyvanlar  alə­
minin  istifadəçilərinin  hevanlar  aləmindən  istifadə  etmək  şərt­
ləri,  ovçuluq  və  balıqçılığın  qaydaları,  heyvanlar  aləmi  istifa­
dəçilərinin  hüquq  və vəzifələri  təsbit  olunm uşdur.
Q anunun  17-ci  m addəsinə  görə  heyvanlar  aləm indən  istifa­
dənin  aşağıdakı  növlərinə yol verilmişdir:
1.  ovçuluq;
2.  balıqçılıq;
3.  ov  və  balıqçılıq  obyektləri  olm ayan  heyvanların  tutulm  
ası;
4.  heyvanlar  aləmindən  elmi,  m ədəni-m aarif,  tərbiyəvi  və 
estetik  məqsədlər üçün istifadə edilməsi;
5.  heyvanların  həyat  fəaliyyətlərinin  torpağı  yaxşılaşdır­
maq,  bitkiləri  tozlandırm aq  və  sair  faydalı  xasslərindən  istifa­
də edilməsi;
87

---

6. 
heyvanların  onların  həyat  fəaliyyətinin  m əhsullarını  əldə 
etmək  məqsədilə istifadə edilməsi.
H eyvanlar  aləm inin  hüquqi  m ühafizə  qaydaları  qanunun  3- 
cü  bölm əsində  (39-48-ci  m addələrdə)  əks  olunm uşdur.  Bu  böl­
mədə  heyvanlar  aləm inin  mühafizəsi  tədbirləri,  qoruqlarda, 
yasaqlıqlarda  və  xüsusi  m ühafizə  o lu nan  digər  ərazilərdə  hey­
vanların  mühafizəsi,  nad ir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan  heyvan 
növlərinin  mühafizəsi,  zooloji  kooleksiyalar,  heyvanların 
köçürülməsi,  iqlimə  uyğunlaşdırılınası  və  cütləşdirilməsi  ilə 
bağlı qaydalar ayrı-ayrı m addələrdə  müəyyən edilmişidr.
M əsələn,  47-ci  m addədə  heyvanların  özbaşına  köçürülməsi, 
iqlimə  uyğunlaşdırılınası  və  cütləşdirilməsi  qanunla  qadağan 
edilm işdir.  A ncaq  xüsusi  səlahiyyətli  dövlət  orqanlarının  qərarı 
əsasında,  müvafiq  elmi  təşkilatların  rəyləri  nəzərə  alınmaqla 
elm i-tədqiqat  və  təsərrüfat  məqsədləri  ilə  heyvanları  yeni  ya­
şayış  yerlərinə  köçürmək,  iqlimə  uyğunlaşdırm aq  və  cütləşdir­
mək üçün  tədbirlər görməyə yol  verilir.
Q anunun  39-cu  m addəsi  ndə  heyvanlar  aləminin  mühafizə­
sinin  təm in  edilməsi yolları  göstərilmişdir:
1.  heyvanlar aləm inin mühafizəsi,  on d an  səmərəli  istifadə və 
onun  törəyib artm ası  sahəsində qaydalar  və  norm alar müəyyən 
etmək;
2.  heyvanlar  aləm indən  istifadə  olunm asında  qadağanlar  və 
m əhdudlaşdırm alar müəyyən etmək;
3.  heyvanlar  aləm inin  özbaşına  istifadə  hallarından  mühafi­
zə etmək;
4.  heyvanların  yaşayış  mühitini,  çoxalm a  şəraitini  və  m  iq- 
rasiya yollarını  m ühafizə etmək;
5.  istehsal  problem ləri  həyata  keçirilərkən  heyvanların  tələf 
olm asının  qarşısını  almaq;
6.  qoruqlar,  yasaqlıqlar  yaratm aq  və  xüsusi  mühafizə  olu­
nan  digər ərazilər ayırm aq;
7.  n ad ir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan  heyvanlar  növlərini  qeyri- 
sərbəst  şəraitdə çoxaltm aq;
8.  zooloji  kolleksiyalar  üçün  heyvanlar  götürülməsini  məh­
dudlaşdırm aq;
9.  müəyyən  səbəblərdən  tələb  olm aq  təhlükəsi  yarandıqda 
heyvanlara yardım  göstərmək;
8 8
10.  heyvanlar  aləm inin  mühafizəsi  tədbirlərinin  əsaslandı­
rılm asına yönəldilmiş  elmi  tədqiqatlar təşkil  etmək;
11.  heyvanlar  aləminin  mühafizəsinin  kütləvi  inform asiya 
vasitələrində  təbliğ  etmək  və  vətəndaşları  heyvanlar  aləminə 
hüm anist m ünasibət  ruhunda tərbiyə etmək.
B uradan  göründüyü  kimi,  qanunvericilikdə  irəli  sürülən 
heyvanlar  aləm inin  mühafizəsi  yolları  70-80-ci  illərdə  ətraf 
m ühitin  mühafizəsi  ilə  bağlı  tələbata  cavab  verirdi  və  ekoloji 
hüquq n orm alarına  tam am ilə uyğun  idi.
Q anunda  irəli  sürülmüş  heyvanlar  aləminin  mühafizəsinə  və 
on d an   istifadəyə dövlət  nəzarətinin  vəzifəsi əlaqədar təşkilatlar 
və  vətəndaşların  qanunvericilikdə  qoyulm uş  qaydalara  əməl 
olunm asını  təm in  etməkdən  ibarətdir.
H eyvanlar  aləm inin  mühafizəsinə  və  ondan  istifadəyə  idarə 
nəzarəti  heyvanlar  aləmi  obyektlərindən  istifadə  edən  müəssi­
sə,  idarə  və  təşkilatların  tabe  olduqları  orq an lar  tərəfindən 
həyata keçirilir.
Q anunun  7-ci  bölməsi  (55-56-cı  maddələr)  heyvanlar  aləm i­
nin  mühafizəsi  və  ondan  istifadə  haqqında  qanunvericiliyi 
pozm aq üstündə məsuliyyət qaydalarına həsr olunm uşdur.
Q anunun  55-ci  maddəsinə  görə  aşağıdakı  hallarda  müqəssir 
olan  şəxslər  İttifaq   və  respublika  qanunvericiliyinə  uyğun  o la­
raq cinayət,  yaxud  digər məsuliyyət daşıyırlar:
1.  heyvanlar  aləmi  obyektlərindən  özbaşına  istifadə etdikdə, 
ovçuluq,  balıqçılıq  və  heyvanlar  aləmindən  istifadənin  q a n u n ­
vericilikdə qoyulan  qaydalarını  pozduqda;
2.  heyvanların  yaşayış  mühitinin  və  m iqrasiya  yollarının 
mühafizəsi  qaydalırın pozduqda;
3.  heyvanları  özbaşına  köçürdükdə,  iqlimə  uyğunlaşdırm a­
qda və cütləşdirdikdə;
4.  heyvanlarla  am ansız  rəftar  etm əkdə  və  ya  onlara  işgəncə 
verməkdə;
5.  heyvanlar  aləmi  obyektləri  kolleksiyalarının  saxlanm ası, 
uçotu  və on lardan  istifadə qaydalarına  əməl etmədikdə;
6.  hüquq q ay daların a  zidd  olub,  nad ir və nəsli  kəsilmək  təh­
lükəsi  qarşısında  olan  heyvanların  tələf  olması,  sayının  azal­
ması və yaşayış  m ühitinin pozulması ilə nəticələnmiş  hərəkətlər 
etdikdə.
89

---