48
rivojlanishi, ijtimoiy - iqtisodiy ko‘rsatkichlarning o‘zgarishlarini aniqlashda juda ko‘p
foydalaniladi.
Shuning uchun ham nisbiy
miqdorlar tadqiqot maqsadi,
mohiyati va qanday
mutloq miqdorlar qatnashayotganiga qarab turlicha bo‘lishi mumkin:
Korxonalar, firmalar biznes-rejalarining bajarilish darajasini, to‘plamda ayrim
guruhlarning
tarkibini bilish uchun, joriy yil (ushbu davrdagi) ma’lumotlar
taqqoslanadi.
Hodisa va jarayonlarning o‘zgarish qonuniyatlarini o‘rganish uchun, ularning bir
necha yil (o‘tgan davrlar) mobaynidagi miqdorlari taqqoslanadi.
Nisbiy miqdorlar va ularning ifodalanishi (o‘lchov birliklari).
Nisbiy
miqdorlar - ikkita va undan ko‘proq miqdorlarni taqqoslab, bo‘lish natijasida olingan
hosilaviy miqdorlardir. Nisbiy miqdorlar foizda (%), koeffitsiyentda (karra-martada)
1000 nisbatan promilli va 10000 ga nisbatan prodetsimillelarda ifodalanadi.
4.4. Nisbiy miqdorlarning turlari va ularni
hisoblash tartibi
Nisbiy miqdorlar qanday vazifalarni aniqlash uchun qo‘llanishiga qarab, bir
necha turga bo‘linadi. Agarda nisbiy miqdorlar belgilangan reja ko‘rsatkichning
bajarilishini aniqlash uchun qo‘llansa, unda bu ko‘rsatkichning
haqiqiy bajarilgan
miqdorni, uning rejada belgilangan miqdoriga bo‘linib topiladi. Misol : Korxona ushbu
yilda 12000 tonna mahsulot ishlab chiqargan. Lekin bu yilda 11500 tonna mahsulot
ishlab chiqarish rejalashtirilgan . Demak, korxonaning reja ko‘rsatkichining
bajarilishini ifodalovchi nisbiy miqdor (Rbnm) 104 %
12000 x 100
(------------------) bo‘ladi.
11500
Reja o‘sishning (kamayishini) ifodalovchi nisbiy miqdorlar (Runm),
kelgusi
davr uchun ko‘rsatkichlarning rejasini (prognoz) belgilashda qo‘llanadi va quyidagicha
topiladi:
Dostları ilə paylaş: 
