Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Tortma tahlildagi hisoblashlar

Tahlil natijasida olingan ma`lumotlar tekshirilayotgan modda massasiga nisbatan foiz hisobida ifodalanadi. Buning uchun tekshirilayotgan modda namunasining massasini, hosil bo`lgan cho`kma massasini va uning kimyoviy formulasini aniq bilish kerak. Ayrim hollarda elementlarning foiz miqdoriga asoslanib tekshirilayotgan modda asosini tashkil etuvchi birikmaning kimyoviy formulasi keltirib chiqariladi. Boshqa hollarda texnik mahsulot tarkibidagi asosiy komponent miqdori aniqlanadi. Masalan, sotishga chiqarilgan bariy xlorid tarkibidagi BaC1<sub>2</sub>∙2H<sub>2</sub>O miqdori yoki Ba2+ ioni miq-dori aniqlanadi. Bu ikkala hol uchun analizni o`tkazish tartibi bir xil, ammo tahlil natijasini hisoblash tartibi har xil bo`lishi mumknn. Buni misollarda ko`rib chiqamiz.

1-misol. Texnik bariy xlorid tarkibidagi sof BaC1₂∙2H₂O miqdorini aniqlash. Tortim miqdori 0,5956 gr. Qizdirishdan so`ng olingan BaSO<sub>4</sub> cho`kmasining massasi 0,4646 gr.

Yechish. Tahlil o`tkazish quyidagi reaksiya tenglamasiga asoslangan:

BaC1₂∙2H₂O + H₂SO₄ = BaSO₄ + 2H₂O + 2HCl

244,30 233,40

Tahlil paytida hosil qilingan 0,4646 gr BaSO₄ cho`kmasiga mos keluvchi BaC1<sub>2</sub>∙2H<sub>2</sub>O miqdorini hisoblab topamiz. 244,30 g BaC1<sub>2</sub>∙2H<sub>2</sub>O dan 233,40 gr BaSO<sub>4</sub> hosil bo`ladi, x gr BaC1₂∙2H₂O dan 0,4646 g BaSO_4r hosil bo`ladi.

Tahlil uchun olingan texnik bariy xlorid tarkibidagi sof BaC1₂∙2H₂O miqdorini foizlarda ifodalaymiz.

0,5956 gr texnik bariy xlorid 100% ni tashkil etadi.

0,4852 gr sof BaC1₂∙2H₂O x%ni tashkil etadi.

Demak, texnik bariy xlorid tarkibida 81,83% sof BaC1₂∙2H₂O bor ekan.

2-misol. Kimyoviy toza BaC1₂∙2H₂O tarkibibdagi Ba²⁺ ioni miqdorini aniqlang. BaC1₂∙2H₂O namunasining tortimi 0,4872 gr, qizdirishdan so`ng olingan BaSO<sub>4</sub> cho`kmasining massasi 0,4644 gr.

Yechish. Avvalo hosil qilingan 0,4644 gr BaSO₄ tarkibidagi Ba²⁺ (uning atom mas-

sasi 137,4 gr)ioni miqdorini hisoblaymiz:

233,40 gr BaSO₄ tarkibibda 137,40 gr Ba²⁺ bor

0,4644 gr BaSO₄ tarkibibda x gr Ba²⁺ bor.

Analiz uchun olingan sof BaC1₂∙2H₂O tarkibidagi Ba²⁺ ionning foiz miqdorini

hisoblaymiz:
0,4872 gr toza BaC1₂∙2H₂O 100% i tashkil etadi

0,2733 gr toza Ba²⁺ ioni x%ni tashkil etadi.

Demak, sof BaC1₂∙2H₂O tarkibida 59,09 % bariy ioni mavjud ekan.

Agar aniqlanayotgan element yoki ion olingan namuna holida emas, balki boshqa holatda aniqlanayotgan bo`lsa, tortma tahlildagi natijalarini hisoblash paytida qayta hisoblash faktorlaridan foydalaniladi. Qayta hisoblash faktori F aniqlanadigan modda atom (yoki molekulyar) massasining cho`kmadagi moddaning molekulyar massasiga nisbati bilan aniqlanadi. Qayta hisoblash faktori 1 gr cho`kmada aniqlanayotgan moddadan qancha borligini ko`rsatadi. Aniq holat uchun qayta hisoblash faktori quyidagicha topiladi:

Aniqlanadigan element yoki birikma	Hosil qilingan cho`kma (tortiladigan shakl)	Qayta hisoblash faktori
Ba	BaSO4
Fe	Fe2O3
FeO	Fe2O3
MgO	Mg2P2O7

Bariy ioni aniqlanayotgan bo`lsa, cho`kma va tarozida tortiladigan na­muna BaSO₄ formulaga ega bo`lsa, qayta hisoblash faktori, ya`ni analitik ko`paytuvchi quyidagncha topiladi:

Qayta hisoblash faktorining qiymatlari ma`lumotnomalarda berilgan. Tahlil natijalarini hisoblashda qayta hisoblash faktorining qiymati inobatga olingan tayyor formuladan foydalaniladi:

bunda: