omr vcrmişdi. Fransuaza gcri dönorkon Dominik arlıq sinosino sancıl-
mış on iki güllo ilo ycrdo uzanmışdı.
Fransuaza ağlamadı, o donub qaldı. Onun gözlori horokotini
itirdi, o yaxınlaşaraq anbann yanında mcyitdon bir ncço addım
konarda ycro oturdu. O, Dominiko baxırdı, hordonbir uşaq kimi
ollori ilo bir cür qcyri-m üoyyon horokotlor cdirdi. Mcrlyc dayını
iso prussiyalılar bir osir kimi özlorilo aparırdılar.
Bu çox şorofli bir döyüş idi. Zabit cold öz adamlarını lazımi möv-
qcləro ycrloşdirdi, o anladı ki, gcriyo çokilmok üçün omr vcrorso özü-
nün darmadağın cdilmosino imkan yaradacaqdır. Voziyyot bclo ikon
öz hoyatmı baha qiymoto satmaq daha yaxşı idi. Bu dofo prussiyalılar
dəyirmanı ınüdafio cdir, fransızlar iso hücum cdirdilər. Görülmomiş
dorocodo şiddotli bir atışma başlandı. Tam yanm saat güllələrin sosi
goldi. Sonra batqın bir partlayış sosi goldi vo top giillosi qoca söyüd
ağacımn nohong bir budağını sındırıb saldı. Fransızların topları vardı.
Dominikin gizlondiyi xandoyin üstündo ycrloşdirilmiş batarcya
Rokryoz küçosini atoşo tutmuşdu. İndi artıq mübarizo uzun sürə
bilmozdi. Ah, yazıq doyirman! Top gülləlori onun gah bu tərofini,
gah o torofmi oyub tökürdü. Damınm yansı artıq uçub tökülmüşdü.
İki divarı uçmuşdu. Ona ən ağır xosarot Morcl çayı torofındon
dəymişdi. Ycrindən oynamış divarlardan qopan sarmaşıqlar cır-cındır
kimi aşağı sallanmışdı, çaya tökülon m üxtəlif qırıntıları su alıb
aparırdı, cvin divarında açılmış yarıqdan isə Fransuazanın üzərinə
ağ pordə salınmış çarpayısı görünürdü. Köhno doyirman çarxına
bir-birinin dalınca iki top gülləsi doydi, çarx artıq sonuncu dəfə
olaraq fəryad ctdi: çay onun pərlorini götürüb apardı, çarxtn gövdəsi
iso parçalanıb dağıldı.
Bundan sonra fransızlar qızğın bir hücuma kcçdilər. Şiddotli
olboyaxa vuruşma başlaııdı. Göy sarımtıl bir rəng aldı, dərə
m cyitlorlə doldu. Scyrək uca ağacları və çom oniərə kölgəliklor
sorən sıra-sıra qovaqlan olan gcniş otlaqlar hcybotli bir görkom aldı.
Sağdan vo soldan yüksolon m cşolər sirk divarları kimi döyüşçülori
ohato clomişdi, çcşmolorin, fontanların vo xırda çayların şırıltısında
isə təlatüm o gəlm iş təbiətin hıçqırıqları eşidilirdi.
Anbann yanında Dominikin mcyiti başında əturmuş Fransuaza
ycrindon tərponmirdi. Mcrlyc dayı bir güllo ilo clə oturduğu ycrdo
öldürülmüşdü. Bütün prussiyalılan qırıb qurtardıqdan sonra alışıb-
162
yanan doyirmanın hoyotino birinci olaraq fransız kapitanı girdi. Bu
döyüş, müharibonin başlanğıcından bori onun ilk müvoffoqiyyoti idi.
O tamamilo qızışaraq, uca boyunu dik tutaraq, öz gözol süvari görko-
milo ürokdon gülürdü. O, ağlını itirmiş Fransuazanı doyirmanın tüstü-
lonon xarabası içindo, ori ilə atasının mcyitlori arasında görorkon,
qılıncı ilo qızı nozakotlo salamladı vo ucadan soslodi:
- Qalibiyyot! Qalibiyyot!
163
(1871-1945)
GÖRMƏMİŞƏM, BİLMİRƏM
Görmomişom, bilmirom,
Mon adi bir otirom,
Küloyin qanadında
Yaşayıram, ölürom!
Görmomişonı, bilmirom,
Tosadüfmü, ruhdumu,
Yoluma çıxan kimi
İşim tapır yolunu!
Oxumadın, qanmadın?
Neço böyük dahinin
Sohvlorini anmadın?
Görmomişom, bilmirom.
İki köynok arasında çılpaq döşün
Vaxtını itirmirom...
P O L V A L E R İ
Allanmış dodağın tolaşlı, yanar,
Hşqimin hosrotin salacaq oda.
Üroyim nigaran, özümdon konar,
Şirin bir öpüşo tolosir o da.
Gol hcç tolosdirmo, bu gizli toyu,
Qovuşan ya olum, ya ölüm tapar.
Sizi gözlomişom mon ömür boyu.
Ömrümü uzadıb golon addımlar.
ADDIMLAR
Addımların sükutumun bohrosi,
Hozin-hozin soni mono yctirir.
Addımların gizli, astadır sosi,
Yuxusuz çarpayım sobrin itirir.
Özün molok, kölgon mülayim, hozin,
Utancaq addım lar yaraşır sono.
İlahi!.. dünyanm hor gözolliyin
Bu yalın ayaqlar gotirir mono!
Ş A R L - L U İ F İ L İ P P
(1 874-1909)
VƏSİYYƏT
(,lıekayə)
Faylon notarius idarosinin qarştsında dayandı. Notarius müsyö
Rondo, faytondan düşon adamı tanımırdı. Bu, yerli torpaq sahiblori
kimi gcyinmiş cnlikürok, qısaboy, sağlam, ağboniz kişi idi. Belo
adamlar notarius idarosino adoton vacib vo hom do dolaşıq iş üçün
golir, sormayo sahibi olduqlarından, qazanclarına göro çokinmodon
pullarından kcçir vo hor vasitoyo ol atırlar.
Müsyö Rondo golon adama diqqot yctirdi. Əmin oldu ki,
doğrudan da, fıkrindo yanılmamışdır. Ilom in adam dcdi:
-
Mon vosiyyot mosolosino göro golmişom. Arvadımın omisi
oğlu sen-vcnsanlı müsyö Ruscl xostodir vo ölümündon ovvol
vosiyyot cımok istoyir. Ycrli notarius ilo savaşdığına göro onu
çağırtdırmaq istomodi vo mondon xahiş ctdi ki, bu iş üçün sizi
çağınm.
Müsyö Rondo şübholonmodon gctmoyi vacib bildi. Boli, o,
müsyö Ruscl barosindo çox cşitmişdi, ancaq onu şoxson tanımırdı.
Scn-vcnsanlı notarius çox tomiz, pak vicdanlı, sa f oqidoli, bir sözlo,
xalqına sadiq adam idi. Lakin pul, çox vaxt dava-dalaşa vo hotta
bozon adamın mohkomo qarşısında cavab vcrmosino sobob olur.
Bclo hallarda hor kos vo homçinin notariuslar da chtiyatlı torpon-
m əyi unutmamalıdırlar.
Golon adam vaxt itirmədon müsyö Rondonu aparıb faytona
oyloşdirdi. At çox yüyürok olduğundan onları 25 kilom ctrlik m osa-
foyo bir saat on bcş doqiqoyo çatdırdı.
* * •
Müsyö Rusclin yaşadığı cv çölün düzündo idi. Adi cvlordon
şifcrli vo ikimərtoboli olduğuna göro scçilirdi. Evin qarşısındakı
166
bağın girocəyindo iki küknar ağacı okilmişdi. Onun yanında iso
böyük bir bostan vardı. Bu ağ, gcniş cyvanlı bina idi. Buranı cyni
zamanda yüngül düşüncəli, yclbcyin varlıların yaşadığı cvləro bən-
zətm ok olardı.
Notariusu, tcz yataq otağına ötürdülor. Çarpayıda yatan müsyö
Ruscl idi. O damşmırdı, axı xostolor dinmirlor, onlar ancaq dindi-
rəndə və yaxud özlori zoruriyyot qarşısında qalaııda danışırlar. O. ağ
topsaqqallı kişi idi.
Krcslo, divan, stol, şkaf, güzgü qoyulmuş otaq kifayot qodor
böyük idi. Notariusu gotiron adam stolun üstünə mürokkob vo kağız
qoymağı unutmuşdu. O, sobirsiz horokot ctdi. sanki xostonin
yanında bclo horəkotin ycrsiz olduğunu anlamırdı. Sonradan, gcc
do olsa, horokotindoki qobahoti başa düşorok:
- Deyəsən, təkco mürokkob vo kağız çatışmır, - dcdi.
O, notariusu otaqda qoyub çıxdı. Xosto, notariusa fıkir vcrmo-
diyi üçün, o da yatana hcç bir diqqot yctirmirdi. Müsyö Rondo otağı
nozordon kcçirdi. Buxarının üstündən fotoşokillor, divardan iso
monzoro lövholori asılmışdı. Şkaf güzgülü dcyildi. Divanın üstüno
ilk baxışda nə olduğu bilinmoyon, adyal vo örtüklorlo sarınmış
böyük bir bağlama qoyulmuşdu. Onun açtq ycrindon no iso ağ bir
şcy görünürdü. Müsyö Rondo ona yaxınlaşdı.
Ah! O, yaxşı baxa bilmodi, clo şcydi ki, daha baxıb no olduğunu
müoyyonləşdirm ək çotindi. Bu, ayaq bamıağı idi. licç şübho ola
bilməzdi. Mcyitin başı divanın o birisi küncüno düşmüşdü. I lom do
başqalarının nozorini colb ctmomok üçün çox soliqo ilo ört-basdır
cdilmişdi. Boli, divanın üstündoki bu oşyaları, yastıqları, adyal vo
örtüklərlə sarınmış bağlamanı qozcllordo təsvır ctmək üçün güclü
təsovvürə malik olmaq lazım dcyildi.
* * *
Müsyö Rondo özünü clo tutdu ki, guya işdon xobori yoxdur.
Lakin bununla bclo o, öz-özüno dcdi: “Əlli yaşım var. Iyirmi ildon
artıqdır ki, notarius vozifosindo çalışıram. Nohayot, omin oldum
ki, pula horislik adamı hor cinayoto sövq cdir. Şübho yox ki, bclo
ola üsullu cinayotkarlara birinci dofo rast golirom. Lakin tıkrimo
gotiro bilmozdim ki, bu cür iyronc horokoti icra ctmoyi bacaran
adam lar tapılsın” .
Dostları ilə paylaş: |