Seçilmiş əsərləri, I cild 1

Firuz Mustafa 
250 
ya
ğış da yağmırdı. Neçə gün idi ki, hava xoş, göyün üzü isə bu-
ludsuz idi. B
əs o sel birdən-birə haradan gəldi görəsən?.. Eşit-
mis
ən, deyirlər Buzlaq tərəfdə, mağarada xəzinə tapıblar?.. Gu-
ya orada Mövludu  ilan ça
lıb. Eşitməmisən? Bunu bütün kənd 
da
nışır ki. Deyirlər, Həmzə Çaparlı yaman qorxuya düşüb. Bi-
lirs
ən nədən? Sən onun yanında işləyən o örpəkli qızı tanıyırdı-
n? Mövludun g
əlinini deyirəm. Tanımırdın? Nə olub sənə, Əf-
ra
yıl? Niyə dillənmirsən?  
 
Əfrayıl sakitcə kişinin üzünə baxıb susurdu.  
 
 
 
 

---

Seçilmiş əsərləri, I CİLD 
251 
Isalilar 
Isa babanin neveleri 
 (shecere) 
 
Bu dunyada her kes oz kokune beled olmalidir. 
 Haradan geldiyini bilmeyen insan haraya getdiyini de bilmez. 
Belelikle... 
 Azerbaycan dunyanin en qedim yashayish ve medeniyyet 
merkezlerinden biridir.  Dunyanin on bir iqlim qurshaqindan 
doqquzu Azerbaycandadir.Azerbaycanin en sefali gusheleren-
den biri de Gedebeydir. Gedebey yeralti ve yerustu servetleri 
ile zengindir.  
XIX esrin ortalarinda Gedebey rayonu erazisinde mis filizi 
yataqlari keshf edilmish ve 1855-1856-ci illerde yerli sahibkar-
lar terefinden miseritme zavodu tikilmishdir. Daha sonra hemin 
zavod Almaniyanin "Simens" shirketi terefinden alinaraq, 
1865-ci ilde yeniden qurulmushdur. "Simens" shirketi terefin-
den 1883-cu ilde Qalakend miseritme zavodu tikilmish, 1879-
cu ilde Zaqafqaziyada ilk defe uzunluqu 28 km olan Gedebey-
Qalakend arasinda demir yolu chekilmishdir. Bu demir yolunda 
4 lokomotiv, 33 vaqon hereket etmishdir. Bu gun de hemin yol 
ile baqli salinmish korpuler tarixi abide kimi qalmaqdadir. 
1883-cu ilde Qalakend kendinde char Rusiyasi erazisinde ilk su 
elektrik stansiyasi tikilmish, Qalakend miseritme zavodunda 
elektroliz usulu ile mis eridilmishdir. Bu zaman Avtopanin 
merkezi sheheri -London, Paris, Sankt Peterburq sheherlerinde 
kerosin lampalarindan istifade olunduqu halda, Gedebeyde 
elektrik ishiqindan istifade edilirdi. Hemin dovrde alman alim-
leri terefinden Gedebyy rayonu erazisinde arxeoloji qazinti ish-
leri aparilmishdir. Arxeoloji  qazintinin neticeleri Almaniyanin 
"Folker Shpis" neshriyyati terefinden "Qalakend" adli elmi eser 
sheklinde Berlinde chap edilmishdir. 
Gedebey sozu “gede” ve “bey” sozlerinin birleshmesinden 
yaranib.Gedebey erazisinde qedim turk tayfalari yashayib. 

---

Firuz Mustafa 
252 
«Ket» ve «bek» sozlerinden yaranan coqrafi adlar Orta Asiya 
turk dovletlerinde de movcuddur. Qedim turkcede “ket” so-
zunnn eks tapdiqi hemin yerlerde, ehalini dushmenlerin qefil 
basqinlarindan xeberdar etmek meqsedile bir chox qarovulxa-
na, keshikchi  –  gozetchi menteqeleri movcud olub. Gedebey 
adi ile baqli onlarla revayet movcuddur. Alban tarixchisi Mux-
tar Qosh “Albaniya xronikasi” adli eserinde (1206-ci il) Gede-
bey eyaletinin adini “Getabey” kimi ishledib. Ehtimal edirler 
ki, “Getabey” sozu sonradan deformasiyaya uqrayaraq «Gede-
bey»
е chevrilib. Bu soz qedim turklerde boyuk, qudretli adam 
menasinda ishledilib.  
Gedebey tarixen uzun iller Gence quberniyasinin Qazax 
qezasina daxil olmushdur. Oten esrin 30-cu ilinden rayon statu-
su dashiyir. Yuz mine yaxin ehalisi var. Shinix mahali Gedebe-
yin en gozel gushelerinden biridir. Bu mahal Kichik Qafqazin 
Shahdaq silsilesinin eteklerinde, Axinci chayi vadisinde yerles-
hir. 
Dediyimiz kimi, Gedebey, o cumleden Shinix, uzun muddet 
Qazax qezasinin tabeliyinde olmushdur. Qazax ehalisi chox za-
man bu sefali yerlere yayalaqa gelmish, teserrufatla meshqul 
olmushdur. 
 Shinixin sefali yashayish yerlerinden biri de Isali kendi-
dir.  
 Indi “Isali” adlanan kend Turkmenchay muqavilesinden sonra 
(1830-cu illerden) tam yashayish statusu qazanmishdir. Bashqa 
sozle, Qazaxdan yaylaqa gelen ehali bu yerlerde yashamaqi qe-
rara almishdir. Yeri gelmishken,  ele hemin dovrde Rusiyadan 
kochurulen ehalinin biq qismi qonshuluqda yerleshdirilmish, 
belelikle Saratovka, Slavyanka, Novo-Ivanovka kimi rus kend-
leri yaranmishdir. 
Isali kendinde yerleshen ehalinin koku Qazaxin Pirili kendi 
ile baqlidir. 
 Ulu babamiz Isa, onun oqlu Zaman, Zamanin oqlu Duman 
Qazaxin Pirili kendinde yashayiblar. Indi bu kend Aqstafa ra-
yonu erazisindedir. Duman kishinin yeddi oqlu 1825-30 cu il-

---

Seçilmiş əsərləri, I CİLD 
253 
lerde evvelce Saratovkada meskunlashmish, bir muddet sonra 
ise Shinixa kochmushler. Duman kishini boyuk oqlunun adi Isa 
olmushdur. Gelecek Isali kendinin esasini hemin Isa kishi qoy-
mushdur. Kend onun 9 oqlunun toremelerinden ibaretdir. Be-
zen bu kendin adamlarina indi de "Isa kishinin ushaqlari” de-
yirler. 
 Belelikle de Isali kendi yaranib, inkishaf edib, qol-qanad ac-
hib. 
 30-40-ci illerde bu kichik kendin 11 adami repressiyaya meruz 
qalib. Menim babam Mehreli Mustafa oqlu 1934-cu ilde gulle-
lenib. 
Kendin 31 nefer adami Boyuk Veten Muharibesinde helak 
olub.Qarabaq hadiseleri zamani onlarla insan heyatini qeyb 
edib. 
(Yeri gelmishken qeyd edim ki, menim “...QAPI...” adli ro-
manimda kichik bir eyalet merkezinde ve onun kendlerinde ge-
den repressiyadan, qirmizi terrorun facielerinden sohbet achilir. 
Hemin eserin “qehremanlarindan” biri de mehz Isali kendidir. 
Bax.: 
http://www.proza.ru/2015/02/02/2220
) (Rus dilinde. pro-
za.ru sayti) http://www.stihi.ru/2015/05/08/11706 stixi.ru sayti 
Yaxud : http://www.azadliq.org/content/article/24780921.html) 
(Ve ya http://www.azadliq.org/content/artic-
le/24780968.html#page=1 (Azerbaycan dilinde. Azadliq radio-
sunun sayti). 
 Bu kichik kendin butun olkede, hetta, ondan kenarda tani-
nan onlarla alimi olmushdur. Meshhur elm xadimleri, akade-
mik qardashlar Firudin Kocherli ve Tofiq Kocherli bu kendde 
boyuyub boya-basha chatmishlar. Onlarin atasi Qasim Kocheri 
oqlu kendde ilk dunyevi mekteb achmishdir. 
 Isalilar arasinda maddi cehetden zengin heyat terzi kechi-
renler demek olar ki, yoxdur. Amma bu nesilde ziyalilar, ay-
dinlar,  menevi zenginliye malik olan insanlar choxdur. Indiki 
zamanda, pulun dunyaya meydan oxudu;u bir dovrde, bilmirem 
menevi deyerlerle fexr etmeye deyermi? Dushunurem ki, de-
yer. 

---