Seçilmiş əsərləri, I cild 1

Firuz Mustafa 
244 
hili il
ə  üzüyuxarı  sürünməyə  başladı.  Bu,  deyəsən, Cavad 
Əmirxanlıya bir işarə idi; yəni, ay adam balası, arxamca gələ 
bil
ərsən. 
 
İndi onlar çayın tam əksi istiqamətinə gedirdilər: ilan irəli-
d
ə sürünür, insan onun arxasınca gedirdi. 
 Ça
yın  sakit axarına gəlib çatdılar. Tanış  qayıq,  bir  neçə 
gün 
əvvəl olduğu kimi yenə suda aram-aram yırğalanırdı. 
 Qa
yığa minməyin bir faydası yoxdu; qayıq çayın axarı is-
tiqam
ətinin əksinə gedəsi deyildi ki... 
 Ca
vad Əmirxanlı başını qaldırıb ətrafa nəzər saldı. Hər tə-
r
əf yaşıllığa qərq olmuşdu. Yeraltı səltənətin al-əlvan çiçəkləri 
baş-başa verib öz səssiz nəğmələrini oxuyurdular. Çayın suyu 
göz  yaşları  kimi dupduru idi. Səssiz suların  dibindəki parlaq 
daşlar işıldaböcək kimi yanıb-sönürdü. Cavad Əmirxanlı sanki 
əsl cənnətə  düşmüşdü. O, burada daxilən rahat idi;”yerüstü 
dünyada” qar
şılaşdığı  murdar, acgöz, yaramaz adamların  nə 
üzünü görür, n
ə də səsini eşidirdi. Ona “bələdçilik edən” Haça-
dil, y
əni əfəl ilan, yəqin ki, Həmzə Çaparlıdan daha xeyirxah 
idi.  
 O, Haçadilin arxa
sınca gedirdi.  
 Ötüb getdiyi yerl
ər ona tanış  gəlirdi; burada hər  şey  ölü 
sükütuna q
ərq olmuşdu.  
 Onlar, Ca
vad Əmirxanlı və Haçadil buz heykəllərin uyu-
du
ğu mağaranın nəhəng “salonuna” çatdılar. İndi burada sakit-
likd
ən əsər-əlamət qalmamışdı: əriyən qar suları qıjıltı ilə axa-
raq böyük dünya
ya çıxmaq, yerin üstündəki sulara qovuşmağa 
t
ələsirdi.  
 Az sonra gördüyü m
ənzərə Cavad Əmirxanlını dəhşətə gə-
tirdi: bir neç
ə gün öncə gördüyü buz heykəllərin çoxu indi əri-
yib tamam yox olmaq üzr
ə idi. Onların əksəriyyətinin yerində 
bozumtul qar t
əpəcikləri qalmışdı.  
 Ca
vad Əmirxanlı zülmət gecədə Bəyazın dediklərini xatır-
la
dı: “Bizim əcdadlarımız nə vaxtsa əbədi həyata, ölümsüzlüyə 
ina
nırdılar. Elə ona görə də onlar bu buzlağı özləri üçün əbə-
biyy
ətə açılan bir qapı hesab ediblər...” Onda Cavad Əmirxanlı 

---

Seçilmiş əsərləri, I CİLD 
245 
qızın  dediklərinə  əlavə  etmişdi:  “...və  könüllü olaraq oranı 
m
əskən seçiblər”. Bəyaz ona əlüstü cavab vermişdi: “Bəli”. 
 Yox, o, n
ə onda, nə də indi qızın dediklərinə istehza etmək 
niyy
ətində olmamışdı. O, Bəyazın dediklərinə cani-dildən ina-
nırdı.  
 Qar heyk
əllər onun gözləri önündəcə əriyib çamura çevril-
m
əkdə idi. Görünür, bu yeraltı dünyada uzun bir zaman daxi-
lind
ə  formalaşmış  təbii balans son günlər pozulmuşdu. Allah 
bilir, indi b
əlkə də insanlıq özünün ən gərəkli, ən qiymətli bir 
s
ərvətini itirməkdə idi. 
 Haçadil ar
tıq büzüşüb güncə sıxılmışdı. Gur suların bula-
nıq dalğası onun quyruğunu yalayıb keçirdi.  
 Q
əfildən buz heykəllərin arasından bir qaraltı zühur eləıdi. 
Ca
vad  Əmirxanlı  gözlərinə  inanmadı:  bu,  Bəyaz, yox, daha 
doğrusu,  Ağca idi. Onun əlində  gümüşü  budaq,  əynində  qara 
pal
tar var idi. Ağca (həmişə olduğu kimi) başına da qara yaylıq 
ört
müşdü; onun sopsoyuq gözləri ilan gözləri kimi parıldayırdı.  
 Ca
vad Əmirxanlı qıza sarı addımladı. 
 
Qız ucadan fit çaldı. Haçadil boynunu irəli uzadıb qıvrıldı, 
sonra ox kimi düz
əlib irəli şığıdı; ilan sanki harasa tələsir, mü-
hüm bir tap
şırığı yerinə yerirməyə çalışırdı.  
 Ca
vad Əmirxanlı qıza yaxınlaşdı. 
 B
əyaz, daha doğrusu Ağca, asta səslə dilləndi: 
 -S
ən doğru düşünürsən, Cavad bəy. İnsanın fikrindən ke-
ç
ən hər şeyi oxumaq mümkündür. 
 Ca
vad Əmirxanlı duruxub ayaq saxladı. 
 “Bu, haradan bilir ki, m
ən nə barədə düşünürəm?” 
 -M
ən elə sənin düşündüyün adamam. 
 “M
ənim düşündüyüm adam? Yəni hansı adam? Yaddaşları 
oxuyan, yoxsa...” 
 -Düz tap
mısan, Cavad bəy? 
 Ca
vad Əmirxanlı özünü saxlaya bilməyib soruşdü: 
 -Bura bax, s
ən kimsən? Ağcasan, yoxsa Bəyaz? Yoxsa hər 
ikiniz eyni adam
sız? Haradan gəlib, haraya gedirsən? 
 
Qız cavab verməyib susdu, gülümsədi. Onun təbəssümün-

---

Firuz Mustafa 
246 
d
ə nəsə bir sehr, bir ovsun vadı. 
 
 Haçadil ça
yın axarı boyunça şütüməyə başladı; o indi geri-
y
ə, öz üzaq qohumlarının, baş verən yanğından xilas olaraq ona 
p
ənah gətirmiş  ilanların,  yanına tələsirdi.  İlanlar  öz  doğma 
yurd-yuvala
rından didərgin düşmüşdülər. Məsələ burasında idi 
ki, bu günl
ərdə Haçadailin də yuvası təhlükə altında qalmışdı. 
Haradansa peyda ol
muş ikiayaqlılar onun yuvasının üstünü qa-
pa
mışdılar. O, indi öz məskəninə uzaq, dolanbac bir yolla get-
m
əyə məcbur olmuşdu. Nə üçün belə olmalıydı? Haçadaili öz 
yuva
sından belə asanlıqla perikdirmək olmazdı. O, düşmənlərə 
bel
ə tez, belə asan təslim ola bilməzdi. 
 Haçadail sür
ətini artırdı.  Uzaqdan  fışıltı  eşidilirdi. Deyə-
s
ən, ilanlar yeraltı dünyanın nəhənginin gəlişini hiss etmişdilər.  
 Haça
dil başlarını dikəldib ona tamaşa edən ilanların yanın-
dan keçib ma
ğaranın çıxışına sarı süründü. İlan sürüsü bir an-
daca h
ərəkətə  gəldi. Deyəsən, onlar Haçadilin niyyətini başa 
düşmüşdülər. İlanlar bir-birinə dolaşa-dolaşa mağaranın boğa-
zına doğru axışmağa başladılar; sanki amansız qasırğa dolaşıq 
kol-kosu kökünd
ən qoparıb harasa, ünvanı bilinməyən bir boş-
lu
ğa  doğru süpürüb aparırdı.  Əfi  sürüsü Haçadilin arxasınca 
qoşmuşdu. İndi heç bir qüvvə bu vəhşi axının qarşısını ala bil-
m
əzdi. Az sonra sürüdəki ilanlar yeraltı  dünyaran  çıxıb  yerin 
üstü il
ə, qayaların  arası  ilə  üzüyuxarı  sürünməyə  başladılar. 
İlanların çoxu bu yerləri ilk dəfə idi ki, görürdü. Sürü cəsur və 
əzəmətli Haçadilin arxasınca axıb gedirdi.  
 Hava isti idi. Buraya t
əzə gələn ilanlar bu cür havanı sevir-
dil
ər. Amma Haçadil daha çox öz geniş, sakit, sərin yuvasında 
dinc
əlməyi xoşlayırdı; o, öz ərazisinin şəriksiz ağası idi. Orada 
o, özünü daha rahat v
ə  təhlükəsiz hiss edirdi. Amma məsələ 
bura
sında idi ki, indi onun mağarasının ağzını qapamış, onu öz 
yuva
sından didərgin salmışdılar.Yox, Haçadil ikiayaqlılara elə-
bel
ə, asanlıqla təslim ola bilməzdi. Budur, onun arxasınca üzü-
yuxa
rı sel kimi bir sürü axıb gedirdi. Onların hamısı Hacadilin 
əmrinə müntəzir idilər.  

---