157
rəhmətlik Uzun Məti kişinin cavanlıq çağlarında həyətdə əkdiyi böyük qoz ağacının
bir gözəl budağından dəstək düzəltdi, Bazar başında misgər Əlihüseyn kişinin
dükanına gedib bayrağa dəmir ucluq düzəltdirdi, o ucluğa nikel çəkdirdi və
qaynanasına – Səyyarənin anasına – o arvadın əl işi bütün Şuşada məşhur idi – ipək
qotaz düzəltdirib o ucluqdan asdı və Surxay Bayraqdar 1988-ci ildə üçrəngli bayrağı
başının üstünə qaldırıb mitinqin önündə dayananda, il-on iki ay Sovet
Azərbaycanının oraqlı-çəkicli bayrağını görməyə adət etmiş çox adam o müstəqillik
bayrağını birinci dəfə gördü.
Və o vaxtdan Şuşada bir mitinq olmadı ki, Surxayın bayrağı o mitinqin iştirakçısı
olmasın, erməni gülləsinə tuş gələn bir şəhid dəfni olmadı ki, Surxayın əlindəki o
bayraq orada başını əyməsin...
Və o bayrağın eşqi Telefon Stansiyasının yanındakı o mətbuat köşkünə, qəzet-
jurnallara və o qəzet-jurnallardakı siyasi xəbərlərə hörməti və məhəbbəti də
sıxışdırıb Surxayın ürəyində büzüşdürdü – indi o ürəyin içindəki üçrəngli bayraq
idi...
IV
Vasili Kuzmiçın qızı bir yəhudiyə ərə getmişdi və indi əri ilə birlikdə köçüb
ABŞ-da yaşayırdılar, oğlu Vanya hələ sovet vaxtı Tambovda əsgərlik etmişdi, sonra
da orada qalmışdı, orada evlənmişdi və orada da yaşayırdı, Kuzmiçin arvadı Vera
Arxipovna altı iliydi ki, torpağın altında idi, özü, yəni Vasili Kuzmiç isə beş ildən
artığıydı ki, Bilgəhdə, prokuror Əhməd Ağayeviçin bağında yaşayırdı.
Sovet vaxtı Vasili Kuzmiç Bakı Lampa zavodunda çilingər işləyirdi və işləməyi
sevən adam olduğu üçün, hər ay aldığı maaş onu da, ailəsini də dolandırırdı. Vanya
əsgərliyə gedəndən və Tambovda qalandan, qızı ABŞ-a köçəndən sonra, Vera
Arxipovna ilə birlikdə dolanışıqları isə lap şah dolanışığı idi – həftədə, heç olmasa,
iki dəfə evdə təzə donuz əti bişirdi və həmin günlərdə Vasili Kuzmiç axşam işdən
evə gələndə Vera Arxipovna ilə üzbəüz oturub o qızarmış gözəl donuz ətini
yanındakı kartof, ya qarabaşaq, ya vermişel qarniri ilə yeyə-yeyə yarımlitrlik bir
araq şüşəsi boşaldırdılar – 100, uzaq başı 150 qram Vera Arxipovna içirdi, qalanını
da Vasili Kuzmiç. Sonra rus çastuşkaları, Şuljenkonun, ya Utesovun mahnıları
yazılmış valları hələ 60-cı illərin əvvəllərində aldıqları patefonda oxudub ləzzətlə
qulaq asırdılar, ya da əli dinc durmayan Vasili Kuzmiç çəkicini, kəlbətinini götürüb
haranısa təmir edirdi, nəsə düzəldirdi, hərdənbir də elə divanın üstündə
cavanlıqlarını yada salırdılar. Bütün bunlara onu da əlavə eləsək ki, Vera Arxipovna
özü qış üçün sala düzəldirdi, zels hazırlayırdı, duzlu xiyar qoyurdu, o zaman, əlbəttə,
Vasili Kuzmiçin sovet dövründəki həyatına qibtə etmək olardı və indi o həyata
birinci qibtə edən adam, elə Kuzmiçin özü idi.
Və hərdən bağda – Əhməd Ağayeviçin bağında qədim əncir ağacının dibində
oturub kürəyini ağacın yoğun gövdəsinə söykəyərək filtrsiz siqaret çəkə-çəkə o
zamanları xatırlayan Vasili Kuzmiçin, bəzən, özünün də inanmağı gəlmirdi ki,
haçansa, həqiqətən elə gözəl bir həyat yaşayıb, amma Vasili Kuzmiçin ürəyində
xüsusi bir təəssüf hissi də yox idi, çünki o, həyat adamı idi və fikirləşirdi ki, həyatdı,
yaşanıb, keçib-gedib və yalnız Vera Arxipovnanı xatırlayanda, sonuncu siqareti nə
vaxt çəkməyindən asılı olmayaraq, Kuzmiç təzə bir siqaret yandırırdı.
158
Sovet zamanının bayramlarında – 1 Mayda, 9 Mayda, 7 Noyabrda Vasili
Kuzmiç Vera Arxipovnanın səliqə ilə ütülədiyi göy kastyumunu geyib, Lampa
zavodunda işlədiyi müddətdə əmək qələbələrinə görə aldığı orden və medalları
döşünə taxırdı, axşamdan şotka ilə təmizləyib boya sürtdüyü üçün pap-par
parıldayan ayaqqabılarını geyirdi və nümayişlərə gedirdi, sonra da ya onlarda, ya
dostlardan birinin evində yığışırdılar, gecəyə qədər yeyib-içirdilər, qarmon çalıb
oynayırdılar və indi o günlər – o gözəl günlər Vasili Kuzmiçə yuxu kimi gəlirdi,
onun ürəyini bir kədər bürüyürdü, amma yenə də xüsusi bir təəssüf hissi keçirmirdi,
çünki həyat idi və həyatın öz qanunları var idi.
Uşaqların hərəsi bir tərəfə getdi, sonra satqın Qorbaçovun (ABŞ kəşfiyyatının
onu ələ almasına Kuzmiçin qəti şəkk-şübhəsi yox idi) «perestroyka» boşboğazlığı
başladı, ara qarışdı, məzhəb itdi, sonra Sovet Ittifaqı dağıldı, Lampa zavodunda
istehsal dayandı, sonra Vera Arxipovna öldü və işsiz Vasili Kuzmiç üçotaqlı
mənzilində tək qaldı. Yavaş-yavaş alətlərini – çəkicini, mişarını, kəlbətinini,
rəndəsini... – satmağa başladı, sonra yorğan-döşəyə, qab-qaşığa keçdi və bu
minvalla o üçotaqlı mənzildə demək olar ki, bir şey qalmadı.
Əhməd Ağayeviçin sürücüsü, tatar balası Şövkət Vasili Kuzmiç ilə bir blokda
yaşayırdı və Bilgəhdəki o bağa köçməyi, ora qulluq eləməyi və oranın qarovulunu
çəkməyi də həmin sürücü təklif elədi.
Bakının 3-cü mikrorayonundakı həmin üçotaqlı mənzili Vasili Kuzmiçə Lampa
zavodunda vermişdilər və Vasili Kuzmiç o boş mənzilin mətbəxində qabağına bir
şüşə araq qoyub xeyli fikirləşdi, özü özü ilə söhbət elədi və səhər Vanyaya teleqram
vurdu ki, Bakıya gəlsin. Vera Arxipovna öləndə Vanya gəlməmişdi və Vasili
Kuzmiç fikirləşdi ki, çağırışının səbəbini bilməsə, Vanya yenə gəlməyəcək, ona görə
də teleqramda yazdı: «Evi satıram. Gəl.»
Üç gündən sonra Vanya Bakıda idi və Vasili Kuzmiç, doğrudan da, evi satdı,
doqquz min dolları gətirib mətbəxdəki mizin üstünə qoydu və dedi:
– Nə qədər istəyirsən, götür.
Vanya udquna-udquna mizin üstündəki o bir dəst yüzlük dollara baxdı – bu
qədər pulu Vanya, ancaq kinoda görmüşdü – sonra, elə bil, gördüklərinin
gerçəkliyinə inanmayan gözlərini güclə o pullardan çəkib atasına baxdı, sonra
özündən asılı olmayaraq birdən-birə titrəməyə başlamış əlini uzadıb pulun hamısını
götürdü, sonra da eləcə udquna-udquna yenə atasına baxdı:
– Sənə də lazımdı?
Vasili Kuzmiç barmağını bığına çəkib:
– Yox, – dedi və o vaxtdan da Əhməd Ağayeviçin Bilgəhdəki bağında yaşamağa
başladı.
O isti iyun günü də Vasili Kuzmiç əncir ağacının altında oturub acqarına siqaret
çəkirdi və siqaret çəkə-çəkə də o bir dəst dolları xatırladı, Vanyanın udquna-udquna
o pullara baxmağı gözlərinin qabağına gəldi və fikirləşdi ki, o pulların üstündə
Vanya onu öldürə də bilərdi.
Düzdü, Vasili Kuzmiç bunu fikirləşdi, amma Vanyaya qəzəblənmədi, çünki
həyat idi və həyatın öz qanunları var idi.
Vasili Kuzmiç siqaretdən bir dərin qullab alıb ciyərlərinə çəkdi və ağzından,
burnunun pərələrindən tüstü çıxa-çıxa:
– Allah ona kömək eləsin... – dedi.
Dostları ilə paylaş: |