174
yavaş, sonra da bərkdən öz-özüylə danışmağa başladı.
Məmməd kişi özü ilə elə
tələsik danışırdı ki, nə dediyini başa düşmək olmurdu və hərdən Bakıdan gəlib
Buzovnadan keçərək Mərdəkanacan gedən və Şağan tərəfdə fırlanıb eləcə də geri
qayıdan elektrik qatarının səsi eşidiləndə, qatar çarxlarının o tukkatukuyla Məmməd
kişinin bərkdən dediyi anlaşılmaz sözlərin arasında, elə bil, çox doğma bir
ahəngdarlıq əmələ gəlirdi.
Bir azdan səhər növbəsində oxuyan uşaqlar məktəbə getdi, ikinci, üçüncü
növbədə oxuyan uşaqlar da həyətə düşüb futbol oynamağa başladı (Eysebioya görə
bu
həyətdə və ümumiyyətlə, bu həndəvərdə futbol oynamayan uşaq yox idi) və
birdən uşaqlardan hansı bir həssası isə hiss etdi ki, bu futbol hay-küyünün içində
nəsə bir səs çatışmır, qeyri-iradi zeytun ağacının altına tərəf baxdı və gördü ki,
Gözlə-Gəlirəm Məmməd kişinin boynu yana bükülüb, başı da o sınıq-salxaq
skamyanın söykənəcəyinin üstündə düşüb qalıb.
Gözlə-Gəlirəm Məmməd kişi şuşalıların Buzovna Fəhlə Yataqxanasında
məskun olduqları vaxtdan üzü bu tərəfə, burada vəfat edən 16-cı şuşalı idi.
Gözlə-Gəlirəm Məmməd kişinin yasında Cümünün (Qızıl Diş Cümşüdün)
baldızı kor Solmaz qışqırırdı:
– Ay Allah!.. Bizim camaat burda niyə milçək kimi qırılıb gedir?!.
Qışqırırdı və ağlayırdı.
Və o zaman Cümü fikirləşdi ki, görəsən, burada, bu Yataqxanada Allah
dərgahına gedən 17-ci şuşalı kim olacaq? Və elə o dəmdə də Cümünün ürəyindən
keçdi ki,
Allah eləyəydi, o 17-ci şuşalı elə o özü olaydı...
XVII
Çəkisi 160 kilodan artıq olan Bolelşik Bufetçi Ibadulla Buzovnanın məşhur
futbol azərkeşlərindən və
ümumiyyətlə, kəndin seçilib-sayılan kişilərindən biri idi,
amma heç kim – nə kənd camaatı, nə də daimi müştərilər –Cümü (Qızıl Diş
Cümşüd) kimi – bilmirdi ki, bəzən elə məqamlar olurdu, Bolelşik Bufetçi Ibadulla,
əslində, özü öz bufetindən xəcalət çəkirdi...
Iyunun həmin ilk
günü də günorta bufet boş idi, Bolelşik Bufetçi Ibadulla iri
dəsmalı ilə yay-qış həmişə tərli olan boynunu, sifətini silə-silə və həmişə də bu
bufetdən əskik olmayan sırtıq milçəkləri qova-qova bufetin şüşə piştaxtasının
arxasındakı «zakuskalara» baxırdı: ABŞ-dan gəlmiş toyuq budunun soyutması,
fransız yumurtası, Iran kartofu, Türkiyə pendiri, Qazaxıstandan koreyalıların gətirib
ucuz qiymətə satdıqları baş soğan,
Tunis zeytunu, gətirilmə yeri məlum olmayan
(bic uşaqlar kimi) və içi də sapsarı qarpız... O piştaxtada yerli məhsul, ancaq
süpürgəçi Marusyanın bişirdiyi kampot idi.
Müştərilər arağı Bolelşik Bufetçi Ibadullanın bufetinin bu nemətləri ilə içirdilər
və iyunun həmin ilk günü, elə bil, qəfildən uzanan bir əl Ibadullanın beynini piydən
qat bağlamış peysərindən dartıb çıxarıb, küləksiz gecəni səhərə qədər sahildəki
qumun üstündə qalmış dəniz
suyu kimi dup-duru, şəffaf və gözəl uşaqlıq illərinə
apardı, Buzovnanın kahısını, Nardarandakı Paçan bağlarının qara şanısını, Sarayın,
Novxanının ağ şanısını onun yadına saldı, Hacıxuna bağlarının sarıgiləsini, dərəndə
adamın barmaqları yapışqan kimi bir-birinə yapışan Bilgəh əncirini, Hövsanın
soğanını, Zirənin ağ turpunu, kəhrəba kimi kökünü – hələ qarpızı bir tərəfə – yadına
saldı...
175
Və elə bil, bu meyvə-tərəvəzin tumunun daha Abşerondan kəsilməyinin
təqsirkarı Bolelşik Bufetçi Ibadullaymış kimi, onun rəhmətlik atası Həmidulla kişi o
biri dünyadan iki əli ilə də oğlunun başına ürək dolusu bir kül ələdi və iyunun o ilk
günü birdən-birə gəlmiş o pis istidə doyunca nəfəs ala
bilməyən Bolelşik Bufetçi
Ibadulla o biri dünyadan başına ələnən o qarğışı, təkcə başı ilə yox, az qala, bütün
nəhəng və tərləmiş vücudu ilə hiss etdi.
XVIII
Sara altıncı sinifdə və ikinci növbədə oxuyurdu və Səyyarə yavaş-yavaş sinəsi
dolmağa başlayan Saranın nimdaş yubkasına, azı, yüz dəfə yuyulmuş ağ köynəyinə
baxanda, arvadı az qalırdı ağlamaq tutsun və həmin məqamlarda darağı götürüb özü
qızın saçlarını darayırdı, elə bil, saçların səliqə-sahmanı, gözəlliyi o yubka ilə, o
adda-budda süzülməyə başlayan ağ köynəyin nimdaşlığını ört-basdır edəcəkdi.
Bu dəfə Səyyarə Saranın saçlarını daraya-daraya dedi:
– Qoy bir!.. Qoy bir, Əbili gedif Fransada oynamağa başlasın, onda burda nə
ölümümüz var, az, bizim?.. Köçüf, gedif, oturajayığ Fransada! Orda sənə elə
paltarlar alajam, göz istəyəjək, tamaşasına dursun!
O gözəl Fransada haçansa Əbilinin futbol oynayacağı, əlbəttə, Surxaya açıq-
aşkar ləzzət edirdi, hətta o gözəl
gələcək günlərin Fransadan, elə bil, yüngülcə bir
ətri də gəlirdi və Surxay Fəhlə Yataqxanasının üçüncü mərtəbəsindəki otaqda o ətri
açıq-aşkar hiss edirdi, amma buna baxmayaraq, sidq-ürəkdən deyirdi:
– Mən Vətəndən heç hara gedən deyiləm!
Səyyarə hirslə:
– Qal! Sən qal burda! – deyirdi. – O sən, o da sənin bayrağın!..
XIX
Abşeronun il-on iki ay saralıb-solmuş olan kollu-koslu çöllü-biyabanında
salınmış şuşalılar qəbiristanlığı hələ ki, o qədər də böyük deyildi, burada cəmi 23
qəbir var idi və bunun da 17-si Buzovnadakı Fəhlə Yataqxanasından idi, beşi isə
başqa ətrafda yaşayan şuşalıların (bəlkə də təkcə şuşalıların yox, ümumiyyətlə,
qarabağlı qaçqınların) qəbri idi.
Aydın məsələdir ki, dünyanın ən qəmgin yerlərindən biri qəbiristanlıqdır, amma
Bakıdan gələn və elektrik qatarı yolunun sağında, sovet vaxtı tikilməyə başlamış və
o vaxtdan bəri tikintisi yarımçıq qalmış bir binanın (bura məktəb olmalıydı, ya nəsə
başqa bir tikinti idi) arxasında salınmış bu qəbiristanlıq həm də, yəqin, dünyanın ən
kasıb qəbiristanlığı idi.
Buradakı qəbirlərin başdaşı həmin yarımçıq tikintinin divarlarından sökülüb-
qoparılıb gətirilmiş kubik daşlar idi və divarların köhnə suvağı adda-budda üstündə
qalmış o kubik daşlar bu kiçik qəbiristanlığa elə bir ab-hava gətirmişdilər ki, elə bil,
bu qəbirlərin özləri də qaçqın idi, hardansa qaçıb gəlmişdilər...
Gözlə-Gəlirəm Məmməd kişini də bu qəbiristanlıqda basdırdılar və Buzovna
Fəhlə Yataqxanasından bura gətirilən o 17-ci şuşalının – Şuşada doğulan, Şuşanın
dağlarında,
meşələrində böyüyən, erməni gələndən qaçqın düşənəcən Şuşadan başqa
bir şəhər görməyən, ayağını Şuşadan kənara basmayan məşhur çayçı Gözlə-Gəlirəm
Məmməd kişinin – əlbəttə, heç vəchlə ağlına gələ bilməzdi ki, bərkdən öz-özünə