Seçilmiş əsərləri

 

135

– Gedək bir yerdə bir az çaxır içək. 

– Çaxır içək? – Isgəndər Abışov təəccüblə Cavanşirə baxdı. 

– Hə, gedək çaxır içək bir az, turş çaxır. – Cavanşir Isgəndər Abışovun qoluna 

girdi. – Gedək...  

Cavanşirin bu təklifi Isgəndər Abışov üçün çox gözlənilməz oldu və Isgəndər 

Abışov əvvəlcə bilmədi ki, qəbul etsin bu təklifi, yoxsa yox, sonra: 

– Bir stəkan turş çaxır olar, – dedi. – Professor Gerasimov deyir ki, hər gün bir 

stəkan çaxır içmək lazımdı. Professor Gerasimov deyir ki... 

– Yaxşı söz deyir professor Gerasimov. Gedək. 

– Qoy gedim xələti çıxarım. 

Cavanşir təəccüblə Isgəndər Abışova baxdı, elə bil ki, Isgəndər Abışov 

əynindəki xələti çıxara bilməzmiş. 

– Gözləyirəm. 

Isgəndər Abışov paltarını dəyişmək üçün içəri girdi. 

Safurə arvad sındıra-sındıra bəs deyincə oynayandan sonra, Müslüm «tormoz» 

Hüseynin havasını çalıb qurtardı və klarneti söküb tələm-tələsik qobura yığdı – bu 

axşam bazarkom Fətinin oğlunun anadan olan günü idi, Müslüm öz dəstəsiylə indi 

də Fətigilə tələsirdi, Sadıq müəllim meydanın ortasına çıxıb bərkdən: 

– Gecəniz xeyrə qalsın,  əziz yoldaşlar! – dedi. – Sizə gözəl  Şuşa gecəsi 

arzulayıram! 

Sonra Sadıq müəllim bu sözləri rus dilində dedi və meydana toplaşan camaat 

iki-bir, üç-bir dağılışmağa başladı, kimi sanatoriyanın yuxarısındakı kinoteatr tərəfə 

getdi – bu gün kinomexanik Haqverdi hind kinosu göstərəcəkdi, «Bobbi»; kimi 

şəhərə gəzməyə çıxdı, kimi Cıdır düzünə tərəf yollandı ki, Şuşanın ən gözəl havası 

oradadı, kimi Ərimgəldi tərəfə getdi, kimi Qaya başına. 

Hüsaməddin Alovlu Marusya Nikiforovaya yaxınlaşdı  və onunla rəfiqəsi 

Lyudmilanı teatra dəvət etdi; Lyudmila mənalı-mənalı Marusyaya baxdı və Marusya 

Nikiforova da bir balaca qızardı, sonra gülümsədi və Hüsaməddin Alovlunun 

dəvətini qəbul etdi. 

Üç yay ayının təqaüdünün hamısı bir yerdə Cavanşirin cibində idi, amma onun 

birdən-birə çaxır eşqinə düşməyinin səbəbi bu deyildi, səbəb bu da deyildi ki, 

Cavanşir içki xoşlayırdı, belə deyildi, Cavanşirin bədəni içki götürmürdü və bir az 

içən kimi, ürəyi bulanırdı; nədənsə, birdən-birə bütün bu yerlər,  Şuşanın ayı, 

ulduzları, indi ay işığında təkcə qaraltısı görünən ağacları, kolları, Şuşanın dağları, 

ab-havası, Müslümün klarnetindən sonra sanatoriyanın həyətinə çökmüş sakitlikdəki 

cırcırama cırıltısı Cavanşirə yad göründü, Cavanşirə elə gəldi ki, Şuşa həmin Şuşa 

deyil, həmin Şuşa ki, Cavanşir on iki-on üç yaşlarında, bax, bu sanatoriyanın indiki 

yerində böyürtkən yığıb sünbülə düzərdi, yerli uşaqlarla futbol oynayardı, az qala, 

Isa bulağınacan piyada gedib moruq yığardı, uşaqlarla mərc edib yanmış kilsənin 

qaranlıq və kimsəsiz zirvəsinə girərdi; həmin  Şuşa birdən-birə çox-çox uzaqlara 

getdi, beş-altı il əvvəlki uşaqlıq illəri  Şuşa sanatoriyasının həyətindəki bu avqust 

axşamından çox-çox uzaq illərin arxasında qaldı və bu hiss bir yalqızlıq, bir təklik 

gətirdi, Cavanşirin ürəyini sıxdı, qısdı, hər şey elə bil ki, birdən-birə bütün mənasını 

itirdi. 

Isgəndər Abışov: 

– Mən hazır, – dedi və Cavanşir Isgəndər Abışovu adi bəndələrin geydiyi 

kostyumda, xələtsiz görəndə istər-istəməz təəccüb etdi, əynindən xələtini çıxarmış 

bu cavan oğlan elə bil ki, doğrudan da Isgəndər Abışov deyildi, bir başqa adam idi. 

---

 

136

Birlikdə Şuşa sanatoriyasının həyətindən çıxanda Isgəndər Abışov dedi: 

– Yaman baxır sənə o qız...  

Isgəndər Abışovun bu sözləri də qəribə səsləndi, elə bil o, ancaq yemək-içməyin 

vitaminiylə maraqlanmalıydı  və  hər hansı bir qız barədə, ümumiyyətlə, arvad 

məxluqu haqqında söz demək Isgəndər Abışova yaraşmırdı. 

– Hansı qız? 

– Ode, o qız... Isgəndər Abışov başı ilə Dürdanənin dayandığı eyvana işarə elədi 

və bu zaman necə oldusa, heç özü də bunu bilmədi ki, necə oldu, Cavanşir çox 

yuxarıdan aşağı gülümsədi, elə gülümsədi ki, yəni mən hara, o qız hara, yəni mən 

plov yemirəm ki, bığım yağa batar, sən də gör kimdən danışırsan, ay Isgəndər 

Abışov, öz arşınınla ölçürsən məni? Və ən qəribəsi də bu oldu ki, Isgəndər Abışov 

özü Cavanşirin bu gülümsəməyinin mənasını təsdiq elədi, sanatoriyadan şəhərə enən 

yoxuşu düşə-düşə: – Əlbəttə, – dedi, – sənin yüz dənə o cür qızın var... 

– Eh, başım çox çəkib mənim... – Cavanşir bu sözləri də dedi və özü də 

fikirləşdi ki, niyə dedi bu sözləri, bu sözlərə  nə ehtiyac var və ümumiyyətlə, heç 

Isgəndər Abışov da olmasın, bu cür dona girmək, belə bir artistlik eləmək nəyə 

lazımdı? 

 

II  

 

Şuşa parkındakı kababxananın həm müdiri, həm aşpazı, həm bufetçisi, həm 

xörəkpaylayanı olan, çəkisi də yüz iyirmi səkkiz kilo olan Əbülfət əmlik kababından 

iki şiş gətirib birini Cavanşirin, birini də Isgəndər Abışovun boşqabına çəkdi, göy-

göyərti, üzlü pendir gətirdi, pərpətöyündən erməni şorabası və iki şüşə də Martuni 

çaxırı gətirdi. 

Isgəndər Abışov: 

– Iki şüşə çoxdur, – dedi. 

Cavanşir: 

– Nəyi çoxdu? – dedi və ağzı üstə qabaqlarına qoyulmuş (Əbülfətin qabiliyyəti 

idi!) qalın şüşəli stəkanları çevirib çaxırla doldurdu. – Sağ ol, sənin sağlığına! – dedi 

və stəkanı birnəfəsə başına çəkdi və Isgəndər Abışov da elə bil ki, Cavanşirin beləcə 

çaxır içməyindən hipnoz olubmuş kimi, öz stəkanını birnəfəsə başına çəkmək istədi, 

amma tez də təngnəfəs oldu və stəkandakı çaxırı ancaq yarısına kimi içdi. 

Bu yarım stəkan çaxır elə o saat, gözgörəsi Isgəndər Abışova təsir etdi və 

Isgəndər Abışov açdı sandığı, tökdü pambığı, evlənmək istədiyini dedi, amma nə 

gözaltı bir qızı vardı, nə  də evi, şəhər sovetində söz veriblər ki, bu il ona ev 

verəcəklər, amma köhnə ev istəmir, təzə ev istəyir,  şəhərsayağı, hamamı ilə 

ayaqyolusu içində; bu evi alandan sonra Sabirabaddakı anasını da gətirəcəkdi 

yanına, sonra da evlənəcəkdi, amma hələ gözaltı bir qız yox idi; keçən ay ona 

imzasız bir sevgi məktubu yazmışdılar, bilmirdi ki, hansı  qızdı,  şübhələnirdi ki, 

birdən sanatoriyanın kitabxanaçısı Azadə olar, amma Azadə olsa, onda heç nə, çünki 

Isgəndər Abışov hələ ki, Azadəni sevə bilmirdi, bir də ki dünyanın işlərini kim bilir, 

bəlkə elə sevdi Azadəni; hər halda, şuşalı qız alacaqdı, çünki Şuşanın qızları sağlam 

olur, ab-havadandı, sudandı, amma hayıf ki, hələ gözaltı bir qız yoxdu və 

ümumiyyətlə, Isgəndər Abışov qızlarla tanış olmaq sarıdan bir az fərsizdi, onların 

fikrinə-zadına yaxşı  bələddi, amma di gəl ki, tanış olmaq sarıdan fərsizdi,  əlindən 

gəlmirdi. 

---