314
* * *
Dünyanın ən gözəl səsi nə səhərin gözü açılmamış böyük bir dəstə ilə
məhəllədəki qoşa tut ağacına qonmuş sərçələrin cik-ciki idi, nə qonşuları Fətullanın
klarnetinin səsi, nə də bir başqa səs – bunlar gözəl idi, öz yerində, amma dünyanın
ən gözəl səsi elektrik qatarının təkərlərinin çuqqa-çuku idi və Əliqulu həmişə
elektrik qatarının o çuqqa-çuku altında vaqonun pəncərəsindən eşiyə baxanda bütün
bədəninə bir rahatlıq gəlirdi, altmış altı illik həyatının işıqlı nə xatirəsi varıydısa,
yadına düşürdü və o məqamlarda qətiyyən fərqi yox idi ki, qatar getdikcə
pəncərədən görünən və bir-birini əvəz eləyən Abşeron mənzərələri nədən ibarət idi?
o dəm Əliqulu gözünün qabağındakı o xatirələrin içində olurdu, misal üçün, birinci
sinifə getməsini yadına salırdı, düzdü, yeddinci sinifi güc-bəla ilə qurtardı, sonra
daha məktəbi buraxdı, çünki oxumağa nə həvəsi var idi, nə də şəraiti və gedib
vağzalda paravoz kömürü daşımağa başladı, amma o birinci sinifə getdiyi günün
tərtəmizliyi, o balaca Əliqulunun məktəbə getməyi münasibətilə anasının qayçılayıb,
guya, sahmana saldığı pırpızaq saçları, elə anasının da mürəkkəbqabı qoymaq üçün
qalın pambıq ipdən toxuduğu mürəkkəb torbacığı, «Əlifba» kitabındakı o şəkillər
gözlərinin qabağına gəldi; həmin qatar çuqqa-çukuda basma kağız mürəkkəbi özünə
necə çəkirdisə, Əliqulunu da eləcə özünə çəkirdi və qatarın o gözəl çuqqa-çuku
altında zibil eşələməyə getməyi, xüsusən də yay vaxtı zibilliyin qurdlamış iyi-
üfunəti tamam yaddan çıxırdı.
Sovet hökumətinin vaxtında Bakının mərkəzində bir çox hündürmərtəbəli
binalar var idi ki, onların sakinləri, xüsusən arvadlar, yəni, ev sahibələri bu
qısaboylu, arıq kişini – Əliqulunu yaxşı tanıyırdılar: səhər tezdən günortayacan
Əliqulu çiynində torba o hündür binaların həyətinə girib və başını qaldırıb: «–
Butulka pakupayu-u-u!.. Butulka pakupayu!..»– deyə qışqırırdı və elə ki, çiynindəki
o böyük torba səkkiz qəpiyə, on qəpiyə, on bir qəpiyə aldığı çaxır, su, araq, kefir
şüşələri ilə dolurdu, aparıb Şüşəalma Məntəqəsində onları on qəpiyə, on iki qəpiyə,
on dörd qəpiyə dövlətə təhvil verirdi və pis də qazanmırdı.
Sonra sovet hökuməti dağıldı və aradan keçən bu müddət ərzində Bakı
camaatının bir qismi harınlamışdı, boşalmış şüşələri atırdı zibil yeşiyinə, qalan qismi
də tamam kasıblamışdı və hərgah onların evində bir şüşə boşalırdısa, özləri aparıb
Şüşəalma Məntəqələrinə təhvil verirdilər və o Şüşəalma Məntəqələri də daha
dövlətin deyildi, ayrı-ayrı adamların idi və onlar hər şüşəni bittə-bittə yoxlayırdılar.
Indi daha hündürmərtəbəli binaların həyətinə girib:
«– Butulka pakupayu!.. Butulka pakupayu!..» – qışqırmağın mənası yox idi və
indi Əliqulu belindəki həmin torba ilə o hündür-mərtəbəli binaların həyətlərinə girib
çubuqla zibil yeşiklərini eşələyirdi və tapdığı şüşələri də ordan yığıb belinə
şəlləyirdi və aparırdı Şüşəalma Məntəqəsinə.
Düzdü, indi yüz cürə içki peyda olmuşdu və o içkilərin də yüz cürə şüşəsi var
idi, amma qazanc sovet hökumətinin vaxtındakından az olurdu və ümumiyyətlə, indi
belə məlum olurdu ki, sovet hökuməti elə, doğrudan da, fəhlələrin hökuməti imiş,
bir də ki, məsələ hökumətdə deyildi, sovet vaxtı kim pis yaşayırdısa, elə indi də it
günündə yaşayır, yox, kim ki, o vaxt yaxşı yaşayırdı, indi də elə həmin adamlar o
vaxtkından da yaxşı yaşayırdılar.
Fikirlər gəlib bu məqama çatanda, Əliqulu ürəyində deyirdi:
«– Halal xoşları olsun!»
Həyatın öz qanunları var...
315
* * *
Göydəki o ulduzların sayı-hesabı yox idi və dünyaya gəlib-gedən insanların da
bu ulduzlar kimi, sayı-hesabı yox idi.
Və belə məlum olur ki, kürreyi-ərzdə insana doğma olan ən birinci bir şey varsa,
o da torpaqdır, çünki bu qədər insan ki, dünyaya gəlib, sonra da köçüb gedib, onların
adı da yaddan çıxıb, kim kimin əcdadıdı?– o da itib gedib və onlardan nəsə bir iz-
soraq qalıbsa, o da torpaqdadı, torpaqda əriyib bir-birinə qarışıb və deməli,
Əliquluya da, o birinə də ən doğma bir şey – torpaqdır.
* * *
Ən çox şüşə Bakının mərkəzindəki o hündürmərtəbəli binaların həyətindəki
zibil yeşiklərində olurdu, amma zibil maşınları Bakıda, ilk növbədə, elə o
həyətlərdəki zibil yeşiklərini səliqə ilə boşaldıb aparırdı və Əliqulu çox zaman
mərkəzə o zibil yeşiklərinin boşaldılmış vaxtlarında gəlib çıxırdı və belə vaxtlar
belindəki o torba da, əlbəttə, boş qalırdı. Onda, yəni, belindəki o torba tamam boş
olanda Əliqulu elektrik qatarına minib Zibilliyə gedirdi, sonralar isə, hərdən səhər
evdən çıxanda heç o hündürmərtəbəli binaların həyətindəki zibil yeşiklərinə baş da
çəkmirdi, elə birbaşa Zibilliyə yola düşürdü, uzun çubuğu ilə Zibilliyi eşələyib
tapdığı şüşələri torbasına yığırdı, geri qayıdıb Şüşəalma Mərkəzinə təhvil vrirdi.
Və Əliqulu sabah səhər Zibilliyə gedəcəkdi.
* * *
Neçə illərsə bundan əvvəl Əliqulu cırılmış bir jurnal səhifəsində rəngli bir şəkil
görmüşdü, o şəkili çəkən rəssamın adı nə idi?– bilmirdi, amma bir dəfə gördüyü o
şəkil heç yadından çıxmırdı: yekə bir saat idi, amma o saat elə bil ət parçasıydı, ya
qalın və yaş əsgi parçasıydı, ya nəydisə, yarısı mizin üstünə sərilmişdi, yarısı da
mizin üstündən yerə sallanmışdı və Əliqulu nə üçün o şəkili heç cürə yadından
çıxara bilmirdi?– bunun da səbəbini bilmirdi, amma hərdən ona elə gəlirdi ki, hər
gün sübh tezdən çiyninə salıb evdən çıxdığı o boz torba, bax, həmin o saat kimi bir
şey idi...
* * *
Elə bil ki, damın üstündəki o yorğan-döşək damın üstündə yox, elektrik
qatarındakı vaqonda salınmışdı və o elektrik qatarı da Abşeronun qumsallığı ilə yox,
baxımsız qalmış qədim zeytun və əncir ağaclarının arası ilə yox, biri qurtarıb, o iri
başlayan qəsəbələrin kənarından yox, göy üzünü bürümüş o ulduzların arası ilə
gedirdi və o elektrik qatarı adamı yayın bu cırhacırında üfunətindən baş gicəllənən
Zibilliyyə yox, harasa naməlum bir uzaqlığa aparırdı və o uzaqlıqda nə o üfunət var
idi, nə də o Zibillik, orada hər şey başqa cürə idi, – necə idi?– Allah bilirdi, amma
tamam başqa cürə idi...
* * *