312
Əliqulunun ikiotaqlı, birmərtəbəli evini ulu babası, yəni, babasının atası
Əlinəcəf (yoxsa Nəcəfəli?) tikdirib övladlarına yadigar qoyub getmişdi və hərdən
Əliqulu fikirləşirdi ki, Allah o kişiyə rəhmət eləsin, dünyanın işinə bax, bu qədər
illərdə, Nikolayın vaxtından tutmuş Lenindən, Stalindən üzü bəri Sovet hökumətinin
yetmiş ilində bu nəsildən bir nəfər fərli adam çıxmamışdı ki, gedib özünə fərli-başlı
bir ev tiksin, ya Sovet hökumətindən bir ev alsın və orada da yaşasın. Bu evin daha
hay-hayı getmişdi, vay-vayı qalmışdı və xüsusən payızda, qışda yağışlar başlayanda,
sulu qar yağanda damın nazik qır örtüyü daha o şırhaşıra tab gətirmirdi, dammağa
başlayırdı, Əliqulu dama çıxıb qırın kənarlarına, ortasına sellofan sərirdi, üstünə daş
yığırdı, amma elə bir fərq eləmirdi və arvad o iki balaca otağın ikisində də gah o
başa, gah bu başa, gah ortaya, gah o qırağa, gah bu küncə tas, vedrə qoyurdu.
Əliqulu bir-iki dəfə istəmişdi ki, dama təzə qır saldıra, amma qırçılar elə qiymət
demişdilər ki, o məbləğə lap asanca bilet alıb Barnaula getmək olardı.
Bütün bunlar ən çox payızın, qışın əziyyətləri idi, yayda isə, düzdü, günorta
vaxtı bu otaqlar elə havasız, elə isti olurdu, elə bil, içində cəhənnəm ocağı
qalayırdılar, amma iyulun ortalarından başlamış, elə ki, gecə düşürdü və elə ki,
yatmaq vaxtı gəlirdi, arvad yerlərini damda salırdı və sübh tezdən günün istisi dama
şığısa da, hərdən ağcaqanadlar hücum çəksə də, gecə damda yatmaq, o divarsız,
tavansız genişlik içində əlini-qolunu uzatmaq, göyün yeddinci qatına baxa-baxa
yuxuya getmək Əliqulu üçün bu əzab-əziyyətli dünyanın gözəl işlərindən biri idi.
* * *
Göyün üzü başdan-başa ulduz idi, böyük, kiçik, lap cıqqılı, hamısı da alışıb-
yanırdı və o qədər ulduz idi ki, bunu sayıb qurtarmaq mümkün deyildi, bu ulduzları
heç böyük alimlər də sayıb qurtara bilməzdi, heç Moskvanın, Moskvanın yox, lap
Amerikanın da böyük cihazları bu ulduzları sayıb qurtara bilməzdi, amma lap
saysaydı da, nə olsun? mənası nə idi? çünki əsas məsələ bunda deyildi, yəni, əsas
məsələ ulduzun sayında deyildi, əsas məsələ onda idi ki, bu ulduzları yüz il bundan
qabaq yaşayan insanlar da, o cümlədən, Əliqulunun ulu babası Əlinəcəf də, yox,
Əlinəcəf yox, Nəcəfəli də, bax, beləcə göy üzündə görmüşdü, min il bundan qabaqkı
insanlar da və o cümlədən, Əliqulunun əcdadları da bunları beləcə görmüşdü...
Yaxşı də... Görmüşdü, görmüşdü, Allah onların hamısına rəhmət eləsin, amma
niyə, bu əsas məsələdi? Bunun əsas məsələ olmasının mənası nədi ki?– Əliqulu bu
sualların cavabını bilmirdi, amma orası tamam dəqiq idi ki, bu fikir, yəni,
əcdadlarının o qədimliyi (indi sümükləri də çoxdan çürüyüb qatışıb torpağa), babası
Nəcəfəlinin (Nəcəfəlinin, yoxsa Əlinəcəfin? nə isə...) adını beləcə səhv salması işım-
işım işıldayan bu aylı-ulduzlu gecənin bürküsünə, bu gecənin hər tərəfi bürümüş ölü
sakitliyi içində hərdən vızıltısı gələn ağcaqanadın pis əməlinə qarışıb Əliqulunun
ürəyinə kədər dolu bir nigarançılıq gətirirdi.
Bəlkə də bu, nigarançılıqdan daha artıq bir nisgil idi, amma inanmıram ki,
Əliqulu «nisgil»in dəqiq mənasını bilirdi və yəqin ona görə də isti yay gecəsinin o
aylı-ulduzlu çağında bu sözü fikrinə gətirmirdi, hər halda – nigarançılıqdı, ya nisgil
idi, ya da bunun adı başqa bir şey idi,– o hissiyyat Əliqulunun içinə, elə bil ki, bir
çəkisizlik gətirmişdi və onun ürəyi də o çəkisizlikdə, elə bil ki, lap yavaş-yavaş
vurmağa başlamışdı və o yavaşlıq, o lənglik o nigarançılığı (nisgili?) bir az da
artırırdı, o kədəri, elə bil, kömür kimi, daha da qaraldırdı, quyunun dibinə aparırdı.
313
* * *
Elə həmin gecə idi, göyün üzü eləcə başdan-başa ulduz idi və o gecə, yuxusu
tamam qaçmış diş həkimi Müseyib yatağından qalxıb otağın dənizə açılan
pəncərəsinin qabağına gəldi və kondisionerin işləməsinə baxmayaraq, pəncərəni
açdı, içərinin sərinindən sonra eşiyin bürküsü bircə anın içində onun bütün sifətini
bürüdü və elə bil, o bürkü bayaqdan bəri kişinin içində yaranmış qüssəni bir az da
artırdı, amma elə ki, Müseyib göyün üzündəki o ulduzları gördü, elə bil, onların
işıltısı o bürkünü yarıb içindəki o qüssəyə nəsə bir balaca yüngüllük gətirmək
istədi...
Və elə o anda da əlli il, bəlkə daha da artıq bir müddətdə heç vaxt yadına
düşməyən bir görüntü birdən-birə, tamam qəflətən Müseyibin yadına düşdü: onda
hələ məhəllədə yaşayırdılar, on dörd-on beş yaşı olardı, bax, beləcə bir aylı-ulduzlu
isti yay gecəsi idi, anasının birmərtəbəli evlərinin damında saldığı döşəyin üstündə
arxası üstə uzanıb yatmaq istəyəndə göydə, o ulduzların arasından işım-işım
işıldayan bir ulduz uçub getdi...
yox oldu...
hara uçdu o ulduz?..
o biri ulduzlar isə bu uçuşun fərqində deyildi, göyün üzündə eləcə
işıldayırdılar...
* * *
Bu nəslin, yəni Əliqulunun nəslinin bir qəribə xüsusiyyəti var idi: bir oğlan
olurdu, qalanı da qızlar və qızların hərəsi bir yerə köçüb gedirdi, oğlan isə qalırdı
anadan olduğu bu ikiotaqlı, birmərtəbəli binada, burda yaşayırdı, burda qocalırdı və
burda da Allahın rəhmətinə gedirdi və Əliqulunun da qızları orda-burda ərdə idi: biri
Sumqayıtda, biri Fizulidə, biri də Mingəçevirdə. Sumqayıtdakı ilə
Mingəçevirdəkilərin ikisinin də əri fəhlə idi, birtəhər dolandırırdılar ailələrini, amma
Fizulidəkinin kefi kök idi, qəssab işləyirdi, özünün bir xeylaq qoyun-quzusu, mal-
qarası var idi, düzdü, belə məlum olurdu ki, deyəsən, bir az xəsis idi, – ancaq
Novruzdan Novruza Əliqulugilə iki-üç kilo ət göndərirdi, vəssalam,– amma onda da
təqsir yox idi, çünki yeddiydi? səkkiz idi? uşağı var idi və o uşaqları, əlbəttə, oxudub
bir yerə çıxarmaq istəyirdi, amma deyir, sən saydığını say, gör fələk nə sayır, erməni
rusla əlbir oldu, bizimkilər də əfəl çıxdı və erməni gəlib Füzulini aldı, onlar da
qaçqın düşdü, indi Muğanın ilan mələyən çöllərində çadırda yaşayırdılar, o qoyun-
quzu da, o mal-qara da ermənilərə qismət oldu.
Əliqulunun o bir oğlu isə hələ sovet hökuməti vaxtı əsgərliyini gedib Rusiyanın
Barnaul deyilən bir şəhərində çəkmişdi, əsgərlik vaxtı qurtarandan sonra da
Azərbaycana qayıtmamışdı, orada qalmışdı, az qala iyirmi il idi ki, orada işləyirdi,
orada bir rus qızıilə evlənmişdi və onun da bir oğlu olmuşdu, üç, ya da dörd qızı və
bu iyirmi ildə Əliqulu oğlunun da, gəlininin də, nəvələrinin də üzünü görməmişdi,
çünki burdan Barnaula gərək təyyarə ilə uçaydın, onun da bileti çox baha idi, oğlu
da o vaxtdan buralara gəlməmişdi, yəqin o bilet bahalığı oğlunun da cibinə görə
deyildi və Əliqulu da, arvadı da bircə onu bilirdilər ki, oğul nəvələrinin adı rus adıdı:
Svyatoslav və arvad da nəvəsinin bu adını heç cürə yadında saxlaya bilmirdi, hərdən
soruşurdu: «– Necə oldu o uşağın adı?».