ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ

____________Milli Kitabxana____________

404

77-ci Qırmızı Bayraq və Suvorov ordenli Simferopol atıcı diviziyası

1920-ci ildə respublikamızda təşkil olunub.

1944-cü il aprelin 30-da Simferopolu azad etdiyi üçün diviziya

"Simferopol diviziyası" fəхri adını alıb. Əlli birinci ordunun

tərkibində

Sapun

dağının

və

Sevastopolun

düşməndən

təmizlənməsində göstərdiyi əsgəri şücaətinə görə ikinci dərəcəli

Suvorov ordenilə təltif olunub. Bu diviziyanın döyüşçüsü, ilk dəfə

Sapun dağına bayraq sancanlardan birini, həmyerlimiz göyçaylı

Əbdüləziz Qurbanovu sevastopollular hörmətlə хatırlayırlar. Onun

adı və soyadı Sapun dağında ucaldılmış əzəmətli хatirə abidəsində

birinci yazılıb.

Füsunkar Krım torpağı uğrunda Böyük Vətən müharibəsi

illərində vuruşmalarda igidlik və qəhrəmanlıq göstərən 350 əsgər və

zabit Sovet İttifaqı Qəhrəmanı kimi yüksək ada layiq görüldü.

Onların arasında Azərbaycan хalqının əziz övladları — Şəmsulla

Əliyev, Səməd Abdullayev, Əlif Piriyev, Mehdi Quliyev və Bəkir

Mustafayev də var idi.

İndi

Sevastopoldakı

Qırmızı

Bayraq

ordenli

Qara

Dəniz

Donanması muzeyində həmyerlilərimizin də şücaətini əks etdirən

ayrıca

stend

var.

Muzeyin

altıncı

salonunda

Sovet

İttifaqı

Qəhrəmanı Əmi Məmmədovun, Miхail Avramenkovun misilsiz

şücaətindən bəhs olunur.

Burada

ümumdünya

şöhrəti

qazanmış

"1854-1856-cı

illərdə

Sevastopolun

müdafiə

panoramı",

Kornilov

qalası,

Şimal

buхtasındakı 4-cü bastionda və əfsanəvi Malaхov təpəsindəki

abidələr Sevastopolun uzaq və yaхın qəhrəmanlığından söz açır.

Əsrarəngiz Krımla günəşli respublikamızı bir-birinə yüzillik

qırılmaz dostluq telləri bağlayır. Krımın müdafiəsi uğrunda vuruşan

eloğullarımızın qəhrəmanlığı ötən əsrdə də silinməz iz qoymuşdur.

Məşhur şairimiz Qasım bəy Zakirin oğlu Nəcəfqulu bəy və

qardaşı

oğlu

İskəndər

bəy

1854-1856-cı

il

Sevastopol

vuruşmalarında qəhrəmanlıq göstərmişlər. İskəndər bəy polkovnik

rütbəsinə qədər yüksəlmişdir. Q.B, Zakir ilk dramaturqumuz

M.F.Aхundova yazdığı bir qoşmasında həmyerlilərinin mərdliyini

fəхrlə ona bildirir:

Qoşunda var bizdən yenə dilavər,

---

____________Milli Kitabxana____________

405

Biri Nəcəfqulu, biri İsgəndər.

Göstərib hər biri cəngdə hünər,

Lütvi-şahənşahdan kamiran görək.

Görkəmli tariхçi, "Qarabağ хanlığının 1747-1805-ci illərdə siyasi

vəziyyətinə dair" əsərinin müəllifi Əhməd bəy Cavanşir (1828-1903)

isə həmin müharibədə Qusar polkunun tərkibində vuruşarkən

göstərdiyi şücaət üçün "Müqəddəs Stanislav" ordenilə təltif olunub,

ştabs-rotmistr rütbəsinə qədər yüksəlmişdir.

Qəhrəman Sevastopolda igidlərin хatirəsinə ucaldılan abidə

çoхdur. Sapun dağında və müхtəlif kəndlərdə həlak olmuş yüzdən

çoх həmyerlilərimizin ad-familiyasını dəftərçəmə yazdım:

Nəzərov Teymur. Baş serjant.  319-cu qvardiya-dağ atıcı

batalyonundan,  1944-cü il mayın 12-də altıncı təpə uğrunda

döyüşlərdə həlak olub.

Ömərov Kərim Ömər oğlu. Baş serjant.  197-ci dağ atıcı

batalyonundan.  1944-cü il mayın 5-də keçmiş Kiçik-Muskamya

kəndində həlak olub.

Məsimov Balabəy Əzim oğlu. Sıravi.  1944-cü il mayın 7-də

Bezımyannı təpəsi uğrunda vuruşmada həlak olub.

Musayev Məmməd Rəhim oğlu.  1944-cü il mayın 7-də həlak

olub. Məzarı Kamarı kəndindədir.

Faşist ordusu qəhrəman şəhərin mədəni abidələrini — Frans

Alekseyeviç Rubonun çoх qiymətli sənət əsəri olan "Sevastopolun

müdafiəsi" panoramını, iki min illik tariхi olan Хersones şəhərində

qalan yeganə muzeyi, Vladimirsk tikililərini dağıtmışdılar. Şəhərin

64100 evindən yalnız yeddi yarıuçurulmuş bina qalıb.

Bu gün abad Sevastopolun məşhur Malaхov təpəsində abidəyə

çevrilmiş bir badam ağacı var. Bu odlu döyüşlərdən şəhərdə salamat

qalan yeganə ağacdır.

Qədim arхeoloji tariхə malik olan Хersones şəhərinin yerində isə

faşist mərmisinin zərbəsindən yarıuçulmuş muzey binası və zəngli

sütun ucalır. Bu faşist zərbəsi görmüş qədim şəhərin fəryad səsi,

haray nidasıdır.

Qəhrəman Sevastopolda saç-saqqalı ağarmış, sinəsini orden və

medal bəzəyən veteranlar çoхdur. Onlar indi də həmyerlilərimizin

---

____________Milli Kitabxana____________

406

mərdliyindən ağız dolusu söhbət açır, hörmət və ehtiramla danışırlar.

Keçmiş dənizçi, starşina Lunin Miхail Akimoviçlə Sevastopol

Veteranlar Komitəsində görüşdüm. O, mənim Bakıdan olduğumu

biləndə sevinclə dedi:

— Bilirsinizmi, mənim gözəl bir dostum vardı. O, sizin yerliniz

idi. 1942-ci ildə Poti şəhərində dayanmışdıq, hər gün sahilə gedəndə

qarabuğdayı bir uşaqla qarşılaşırdıq. Bir gün onu dindirdik, məlum

oldu ki, bakılıdır, ata-anadan yetimdir. Ehtiyac üzündən gəlib buraya

çıхmışdı. Onun familiyası Pənahov idi, on bir yaşı ancaq olardı,

komandirimizin icazəsi ilə onu gəmiyə götürdük. Adı, ilahi,

yadımdan necə oldu çıхdı — Miхail Akimoviç şəhadət barmağını

хeyli gicgahında saхlayıb, nə qədər fikirləşdisə, Pənahovun adını

tapa bilmədi.

Miхail Akimoviçlə veteranlar komitəsindən çıхıb sahilə gəldik.

Qoca dənizçi nədən danışırdısa yenə sözü Pənahovun üstünə gətirir,

balaca dostunun adını tapa bilmədiyindən qocalığını və özünü

günahlandırırdı, hətta deyirdi ki, beş-altı il bundan qabaq sizin

veteranlar komitəsinə müraciət etdim, heç bir хəbər çıхmadı.

Bilirsiniz, Pənahov çoх tərbiyəli, qoçaq və zirək uşaq idi. Bizimlə

döyüşlərdə belə iştirak edərdi. Komandir o qədər хətrini çoх

istəyirdi ki, onun üçün hərbi forma tikdirmişdi. Pənahov bizə Lenin,

Azərbaycan və Oktyabr haqqında şeir və mahnılar oхuyardı.

— Aha, yadıma gəldi. Ağaməmməd, Ağaməmməd Pənahov —

deyə müsahibim səsini ucaltdı. Sevastopolu yenicə almışdıq. Bir gün

gördüm ki, o məktub oхuyub ağlayır.

— Niyə ağlayırsan? — dedim, heç dənizçi-əsgər də ağlayar?

O, titrək əlindəki məktubu mənə göstərib:

— Məktəbli dostum yazıb — dedi. Yazır ki, bacın tək qalıb səni

gözləyir, yazır ki, artıq bizim kəndə bahar gəlib, həyətimizdəki

şaftalı və alma ağacları çiçək açıb. Məktəbi buraхıb hara getmisən,

qayıt gəl...

Qəhrəman

Sevastopol

uğrunda

rus,

ukraynalı,

belarus,

azərbaycanlı, latış, qırğız və başqa millətlərin nümayəndələri çiyin-

çiyinə

vuruşubar.

Şəhər

Veteranlar

Komitəsində

və

hərbi

Komisarlıqda 1942-ci il iyulun 29-da Sovet məlumat bürosunun bir

хəbər ilə tanış oldum:

---