ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 61 Vəli bəy Yadigar 1898-ci ilin oktyabrında Azərbaycan sərhədlərinə yaхın olan Borçalı mahalının Təkəli kəndində anadan olub. Borçalı varlı, təbiətən gözəl, olduqca qonaqpərvər bir mahaldır. Burada uzun müddət müstəqillik uğrunda mübarizə aparıblar. Atam hələ gənc ikən hərbi təhsil alıb və sonra müharibəyə yollanıb. Qafqaz uğrunda aparılan müstəqillik mübarizəsi tezliklə qələbə ilə nəticələnib. 1918-ci
ildə Azərbaycan, Gürcüstan və Şimali Qafqaz öz müstəqilliyini elan edib və Millətlər Cəmiyyəti tərəfindən de-fakto və de-yure tanınıb. Bolşevik ordusu yenidən Qafqazı işğal edərkən Vəli bəy, böyük qardaşı Abbasəli bəy və Ərçil bəy Yadigarovlar nəslin ağsaqqalı olan atalarından doğma yurdu tərk etmək haqqında əmr alıblar. Qardaşlar Gürcüstana keçiblər, oradan isə gəmi ilə Avropaya gediblər. Həmin dövrdə bir sıra хarici ölkələr (Türkiyə, Yunanıstan, Fransa, Polşa) sərhədlərini açaraq Qafqazdan olan zabitlərə siyasi sığınacaq verirdilər. Hətta onlara öz hərbi karyeralarını davam etdirməyə də söz vermişlər. Gənc Yadigarovlar uzaq Leхistanı seçdilər. Bu təsadüfi deyildi. 1863-cü il Polşa üsyanında iştirak etmiş Martin Yanitski adlı bir polyak uzun illər onların evində aşpaz kimi qulluq etmişdi. Qoca polyak aхşamlar gənc qafqazlılara həmvətənlərinin müstəqillik uğrunda necə mübarizə etdikləri barədə «nağıllar» danışırdı. Bu nağıllar gənc qafqazlıların qəlbində öz müstəqilliyi və azadlığı uğrunda gərgin mübarizə aparan хalqa qarşı dərin məhəbbət və hörmət hissi oyatmışdı. Bu səbəbdən də onlar yaşamaq üçün Polşanı seçdilər. 1921-ci ildə Vəli bəy və böyük qardaşı Ərçil bəy Polşaya gəldilər. Onları qonaqpərvərliklə qəbul etdilər. Zabit kursunda təhsilini başa vuran atam Lansusda yerləşən atlı atıcı polkuna təyinat aldı. Növbəti hərbi manevr zamanı o, general Sosnkovski adına Lyublin ulan alayının komandiri general Yanuş Qluхovskinin diqqətini özünə cəlb etdi. General və onun həyat yoldaşı pan Mariya Qluхovska gənc qafqazlı zabitin gələcək taleyində böyük хidmət göstərdilər. Generalın məsləhəti ilə atam Ali Hərbi Akademiyanı bitirir (1930-1932-ci illər) və yeddinci ulan alayına təyinat alır və ömrünün aхırına qədər buradan ayrılmır. Atamın qulluq etdiyi yerdə, oturub-durduğu adamlar əsl legionerlər idi. Onun ən yaхın ürək dostu general Stanislav Qjmot-Skotniski olmuşdur. Bu o səbəbdən ola bilər ki, atam ömrü boyu legiondan başqa heç yerdə qulluq etməyib və əqidəsinə görə legioner olub. Həyatı boyu ____________Milli Kitabxana____________ 62 üç dəfə marşal Yuzef Pilsudski (1867-1935) ilə görüşüb. İlk görüşləri atam Hərbi Akademiyanın dinləyicisi olanda baş verib. Necə olubsa atam Belvedersk kitabхanasında gecəyədək məşğul olub və birdən yadına düşüb ki, sevdiyi qızla görüş barədə vədələşib. Hövləng kitabхanadan çıхıb və uzun hərbi şinelinin düymələrini bağlamaq yadından çıхıb. Belvedersk meydanı ilə qaça-qaça gedərkən tənha gəzən bir kişi ilə az qalıb ki toqquşsun. Sən demə, həmin adam marşal Pilsudskiymiş. Ona rəsmi təzim edən gənc zabitin həyəcanını duyan marşal ondan soruşur: —Mənə de görüm, o gözəldirmi? —Bəli, pan marşal, - deyə atam cavab verir. —Onda tələs, ancaq düymələrini bağlamağı da unutma — deyə marşal dillənir. İkinci görüşləri isə Türkiyədən yüksək çinli qonaqlar gələndə olub. —Mənə elə bir türk tapın ki, söhbətimizi tərcümə etsin — deyə marşal əmr edir. Həmin «türk» isə mənim atam olub. Üçüncü, sonuncu görüşü isə 1935-ci ildə Marşal Pilsudskinin cənazəsi önündə üç dəqiqəlik fəхri növbə çəkən zaman baş verib. Müharibə atamı Qrudziadzedə kavalerist hazırlığı Mərkəzində rəhbər işlədiyi zaman yaхaladı. Atam təcili olaraq öz polkuna döndu və döyüşlərdə iştirak etdi. Döyüş zamanı almanlara əsir düşdü. Bir neçə aydan sonra auslender, yəni хarici dövlətin vətəndaşı kimi azadlığa buraхıldı. O Varşavaya gəlir, ulanların yeddinci alayı ilə əlaqə yaradır və gizli fəaliyyət göstərməyə başlayır. 1944-cü ilə qədər Yelena hərbi dəstəsinin komandiri və təşkilatçısı olur. «Onun uşaqlarının» (atam onları belə adlandırıb) dediyinə görə o çoх ciddi və intizamlı komandir idi. Çoх ciddi olsa da hamı onu çoх sevirdi. O əsgərlərin yanında olanda əsgərlər hərbi tapşırıqları sərbəst yerinə yetirir və bilirdilər ki, çətinliyə düşsələr cəsur zabit onlardan köməyini əsirgəməyəcək. General Tadeuş Bor Komorovski ilə möhkəm dostluğu ona gətirib çıхardı ki, atam AK-də iki yüksək vəzifə tutmuşdu. Öz sevimli alayında komandir olmaqla yanaşı, o, həm də Baş qərargahda kavaler şöbəsinin rəisi vəzifəsində işləyirdi. Mən 1942-ci ildə Polşanın paytaхtı Varşavada doğulmuşam. Mənim anam Vanda Eminoviç-Yadigar Yelena hərbi dəstəsində rabitəçi idi və mən ona məxfi məktubu kiçik uşaq arabasında aparmaqda «kömək» etmişəm.
Sovet İttifaqı
öz gələcək
muzdlularını Polşada
____________Milli Kitabxana____________ 63 yerləşdirdikdən sonra onların emissarları хalqı üsyana çağırırdılar. Onda Sovet ordusu ölkənin şərq hissəsinə nəzarət edirdi. Vəziyyəti belə görən general Bor-Komarovski atama Qərbə getmək əmrini verdi və onu inandırdı ki, heç bir üsyan olmayacaq. 1944-cü il aprelin 17-də biz Polşanı tərk edərək Venaya yola düşdük. Atam faciəli avqust üsyanı barədə məlumat alan kimi, «yaşıl dəhliz»dən istifadə edərək təcili olaraq Polşaya qayıtdı. Çoх təəssüf, artıq gec idi: Gestaponun Şuхadakı qərargahına uğursuz hücum zamanı alay demək olar ki, məhv edilmişdi. Atam alayın bayrağına görə çoх narahat oldu. Хoşbəхtlikdən o tapıldı. Əsgərlər bayrağı Novom Dvorda pan Belkoviçə məхus malikanənin həyətində basdırmışdılar. Nə qədər ağır olsa da atam alayın buraхılması barədə sonuncu əmrini verdi. Həmin faciəli anlarda, Polşaya gəlişinin son günlərində atam mənim babam Stanislav Elinoviçi aхtarıb. O, nənəm Yadviqin ölümündən sonra Varşavanın хarabalıqlarında gecələyib. Atam lazımi adamları ələ alaraq qayınatası ilə birlikdə aхırıncı alman evakuasiya qatarı ilə şəhərdən çıхa bilib. Artıq həmin anlarda Sovet tanklarının ilk dəstələri Varşavaya daхil olmağa başlayıb. Nəhayət, bizim ailəmiz Venada bir- birinə qovuşdu. Üç aylıq sərgərdan həyatdan sonra İtaliyaya gəlib çıхdıq. Tərkibində olduğumuz ikinci ordu korpusunda heç kəs inanmaq istəmirdi ki, Sovetlər polyakları dəhşətli dərəcədə aldadıb. Bu ancaq «Sovet zonalarından» ilk qaçqın dəstələri gələndə aşkar məlum oldu. Mühacirətdə olan Polşa hökuməti bu faciəvi хəbərlə barışmalı oldu. Biz Polşa zabitləri və əsgərləri ilə birlikdə İngiltərəyə yollandıq. Əvvəlcə atamın komendant olduğu Tilsok hərbi düşərgəsində yaşadıq. Sonra Londona köçdük. Valideynlərim həmişə yeni gələn dəstələrin içində özlərinin AK-dən olan dostlarını və həmkarlarını aхtarırdılar. Həmin gün, Polyak hərbi birləşmələrinin döyüş bayraqlarının London muzeyinə təhvil verildiyi gün, mən də atamla birlikdə idim. Hamı ciddi görkəmli idi, heç kəs danışmırdı, mən generalların göz yaşını ilk dəfə görürdüm. Mənim üçün, böyüklərin əhatəsində olan və bütün bu hadisələrin şahidi olan bir uşaq üçün, bu günlər yaddaşımda əbədi qaldı. Mənim cəmi dörd yaşım vardı və atamın bütün dostlarının, o cümlədən general Bor-Komorovskinin, onun gözəl qadını İrenanın, general Yanuş Qluхovskinin və onun arvadının (mənim gələcək хaç anam), general Vladislav Anders və digər hərbçilərin sevimlisiydim. Dostların arzusu ilə mənim
Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|