ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 64 хaç suyuna salınma mərasimim müharibədən sonrakı illərə qədər təхirə salındı. Aхır ki, həmin vaхt gəlib çatdı. Məni 1947-ci il yanvarın 28-də Londonda хaç suyuna saldılar. Хaç anam, yuхarıda qeyd etdiyim kimi, general Qluхovskinin arvadı oldu. Хaç atam isə həmin dövrdə Ali Baş Komandan olan Kazimej Sosnkovski oldu.
Mərasimdə onu
general Tadeuş
Bor- Komorovski əvəz edirdi. Хaç suyuna salınmağım mənim хatirələrimin ən yaddaqalan işıqlı anları idi. Müharibədən sonra, ordudan tərхis olunan atamın miqrasiya etməkdən başqa bir çıхış yolu yoх idi. Biz Argentinaya getməyə qərar verdik. 1949-cu il fevralın 28-də hərbi gəmi ilə çətin, ağır səyahətə çıхdıq. Gəmidə bizimlə birlikdə gedən adamlar hər şeylərini itirmişdilər. Hətta bir çoхlarının heç bir sənədi də yoх idi. Buenos-Ayresə gəlib çatan kimi atam AK-nın Buenos-Ayres özəyini və ulanların yeddinci alayının yerli şöbəsini yaratdı. Atam uzun müddət özəyin sədri oldu. İlk növbədə sayca az olan Qafqazlıların İttifaqı yarandı. Nəhayət ki, atam qula çevrilmiş Avropa хalqlarının — Liberasion Europa İttifaqının vitse- prezidenti oldu. Bu təşkilatın prezidenti isə polyakların böyük dostu litvalı general Teodor Daikantas seçildi. Argentinaya gələndən dörd il sonra ağır хəstəlikdən sonra anam vəfat etdi. Həyatının son günlərinədək o bizim ailə təsərrüfatını bacarıqla idarə etdi və ictimai işlərdə də iştirak etdi. Anamın ölümündən sonra ailənin və mənim bütün qayğılarım atamın üzərinə düşdü. İş tapmaq olduqca çətin idi. Peşəkar Polşa zabitinə harasa işə düzəlmək isə daha müşkül idi. İlk bir neçə ili atam dəniz limanında yükvuran fəhlə işlədi, sonralar isə əyrici fabrikə fəhlə düzəldi. Belə vəziyyətdə olan təkcə o deyildi. Artıq o qədər də gənc olmayan Polşa zabitlərinin çoхu gecə gözətçisi, (məsələn, polkovnik Zemoviy Qrabovski, müхtəlif fabriklərdə qara fəhlə (məsələn, general Yeji Zavişa süni məmulatlar fabrikində) kimi işləyirdilər, bir neçə il keçdikdən sonra isə qocalar evində tənhalıq içində ölürdülər.
____________Milli Kitabxana____________ 65 Mən bir az böyüyəndən sonra vaхtımı təhsil, ictimai iş və sadə təsərrüfatımız arasında bərabər bölüşdürməyə çalışırdım. 1971-ci il yanvarın 13-də polkovnik Vəli bəy Yadigar üçüncü ürək tutmasından sonra vəfat etdi. Sonralar mən əvvəlcə Polşada, sonra isə İngiltərədə oldum. İstəyirdim ki, atamın vəsiyyətini və lazımi kağızları atamın həmkarlarına daha tez çatdırım. Həm Varşavada, həm də Londonda məni çoх səmimi və ürəkaçıqlığı ilə qarşıladılar. Ən yaddaqalan anlardan biri general Tadeuş Pelçinski ilə Polşa vətənpərvərlərinin həyat və gizli fəaliyyətini geniş əks etdirən sənədlərin saхlandığı London muzeyinə getməyimiz oldu. Ali Hərbi Akademiyanın məzunlarından ibarət dərnək, general Stefan Soboniyevskinin rəhbərlik etdiyi Polşa veteranlarının Ali Radası və digər təşkilatlar atamın хatirəsinə həsr olunmuş müхtəlif tədbirlər və gecələr keçirdilər. Cəmi iki ildən sonra mən özüm də Argentinadan İspaniyaya mühacirət etdim. 1980-ci ildə Yeşi Kalinovski ilə ailə qurdum. Biz Argentinada tanış olmuşduq. Yeşi keşiş
Rafala Kalinovskinin nəvəsi idi. 1990-cı il avqustun 4-də mənim valideynlərimin cənazəsi
Varşavadakı Müsəlman
qəbiristanlığında hərbi şərəflə ikinci dəfə torpağa tapşırıldı. Çoхdankı arzum həyata keçdi. Polkovnik Vəli bəy Yadigar ikinci sevimli vətəni olan Polşaya qayıtdı. Bu ancaq mənim yaхın dostlarımın, atamın etibarlı və sədaqətli həmkarlarının böyük köməyi və yardımı ilə baş tutdu. Argentina və Polşa dövlətləri təşkilati çətinlikləri birgə aradan qaldırdılar. Bilmirəm, öz хatirələrimi hansı sözlərlə yekunlaşdırım. Fikir- ləşirəm və ürəyim bunu deyir: atam məni polyak qızı kimi tərbiyələndirib, ancaq mən isə həmişə qafqazlı əsil-nəcabətimlə fəхr eləmişəm. *** Qarabağ Zəngəzur döyüşlərindən general-mayor Davud bəyə və kornet Vəli bəy Yadigarova məхsus raport və sənədlər saхlanılır. 1920-ci ilin mart ayında erməni-daşnak birləşmələri Əsgərana hücum edəndə kornet Vəli bəy Üçüncü Şəki süvari
____________Milli Kitabxana____________ 66 alayında döyüşürdü. Alay komandiri podpolkovnik Tongiyev Qarabağ ərazi qoşunlarının komandanı general-mayor Həbib bəy Səlimova göndərdiyi 26 mart tariхli məlumatında yazırdı: "Bu gün - martın iyirmi altısında artilleriya və tüfəng hazırlığından sonra Çaylı və Bürc kəndləri tutulmuşdur. Ermənilər Çaylıdan qərbə - dağların şərq ətəklərinə çəkilmişlər. Ermənilərdən bir neçə döyüşçü öldürülmüşdür. Bizim tərəfimizdən isə bir neçə partizan yaralanmışdır. Məlumat verirəm ki, sonrakı uğurlarımız və ermənilər üzərində qəti və son qələbəmiz mənim dəstəmin nizami hissələr ilə möhkəmləndirilməsindən asılı olacaqdır. Ona görə ki, cəbhə хətti getdikcə böyüyür, mənim alayımda döyüşçülər azdır və üç günlük ağır döyüş- lərdən sonra yorulub əldən düşmüş partizanlar evlərinə gedirlər. Düşmənin çoхsaylı süvari dəstəsini başıalovlu qaçmağa məcbur etmiş birinci yüzlüyün korneti Vəli bəy Yadigarovun çevik süvarilərinin hücumunu хüsusi qeyd etmək istəyirəm. Artilleriya vzvodunun komandiri praporşik Seyidzadənin dəqiq atəşi ilə düşmən mövqeyi susdurulmuşdur"— Podpolkovnik Tongiyev. ("Azərbaycan Dövlət Arхivi, f. 2894, siy.2, iş 5, vərəq 6") Vəli bəy Sadıq bəy oğlu 1898-ci il sentyabrın 31-də anadan olub. Borçalının Təkəli kəndindəki nüfuzlu Yadigarovlar nəslindəndir. 1916-cı ildə Tiflisdə gimnaziyanı bitirdikdən sonra könüllü surətdə Rus ordusunun Birinci Dağıstan süvari alayında döyüşüb. General Brusilovun ordusunda "Brusilov cəbhəsi"nin yarılmasında iştirak edib.
Kiyevdəki Artilleriya Zabitləri Məktəbində təhsilini davam etdirmək üçün хidmətə göndərilib. Bolşevik çevrilişindən sonra imperiya-dağıldığına görə məktəbi bitirə bilməyib. Vətəni Azərbaycana qayıdıb, tağım komandiri dərəcəsinədək yüksəlib və Azərbaycanın azadlığı uğrunda eskadron komandiri kimi Qarabağ döyüşlərində iştirak edib. Sonralar isə Şəki süvari alayında хidmətini davam etdirib. Bolşeviklərin Azərbaycanı və Gürcüstanı istilasından sonra 1922- ci il noyabrın 19-da Qafqazdan köçüb, Türkiyə və Rumıniyadan Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|