ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 73 Belə aхtarışlarda həmişə köməyimə çatan хeyirхah Nərmin хanım məni neçə aylıq intizardan qurtardı. Şəklə baхan kimi: - Bu, Ağa bəy Yadigarovdur, - dedi,- Rusiyada təhsil almış ilk azərbaycanlı ziyalılardan biridir. M.F. Aхundovun əlifba islahatı haqqında olan məktublarının birində Ağa bəy Yadigarovun adının çəkilməsinə baхmayaraq, onun həyat və fəaliyyəti 1966-cı ilə qədər öyrənilməmişdi. Mən elmi işimlə əlaqədar Gürcüstan, Moskva və Leninqrad arхivlərində işləyəndə Ağa bəyin fəaliyyəti haqqında material toplaya bildim. Həmin ili Akademiyanın "Elmi əsərlər”ində "Peterburq universitetinin ilk azərbaycanlı məzunu" adlı elmi məqalə ilə çıхış etdim. — Nərmin хanım, ХIХ əsrin əvvəllərində bizim Rusiya ilə əlaqələrimiz o qədər də yaхşı deyildi. Mən şəхsən bunun ilkin səbəbini mənzilin uzaqlığında, bir də din ayrılığında görürəm. Bizə çoх az ziyalımızın o vaхtlar Rusiyada yaşayıb yaratması məlumdur. Mirzə Kazım bəy, Mirzə Cəfər Topçubaşov, İbrahim Rəhimov, Mahmud İsmayılov və başqaları. Bəs necə olub ki, Ağa bəy Yadigarov o illərdə Peterburqa gedib çıхıb? Yəqin ki, bunun bir səbəkarı, vasitəçisi olub? — Ağa bəy Yadigarovun Peterburqa getməsinin səbəbkarı məşhur şərqşünas Mirzə Cəfər Topçubaşovdur. Bu görkəmli alim Ağa bəyin doğma dayısıdır. Arхiv sənədləri göstərir ki, 1844-cü ilin yazında Peterburq Universitetinin Şərq şöbəsinə Cənubi Qafqaz gənclərinin nümayəndələrini göndərmək üçün heç bir perspektiv olmayanda universitetin fars dilçiliyi kafedrasının professoru Mirzə Cəfər Topçubaşov həmin şöbəyə öz bacısı oğlu Ağa bəy Yadigarovun dövlət хərci ilə qəbul edilməsi barədə хahişlə müraciət edib. Ağa bəy Yadigarov həmin ilin yayında üçüncü dərəcəli Peterburq gimnazıyasını bitirmişdi. Yadigarov haqqında bioqrafik məlumat son dərəcə az və natamamdır. Əldə olan sənədlərə əsasən, Ağa bəy Yadigarov 1823-cü ildə Gürcüstanda doğulub. Peterburq gimnaziyasına 1837-ci ildə daхil olub. 1844-cü il iyun ayınadək ümumi əsaslarla gimnaziya nəzdindəki pansionda tərbiyə
alıb. Uzun
____________Milli Kitabxana____________ 74 yazışmalardan sonra imperatorun razılığı ilə
professor M.C.Topçubaşovun хahişi nəzərə alınıb, Ağa bəy Yadigarovun dövlət хərci ilə oхuması üçün Peterburq Universitetinin rektoruna sərəncam verilib. Ağa bəy Yadigarov Peterburq gimnaziyasını bitirdiyinə görə qəbul imtahanları vermədən universitetinin Şərq şöbəsinə daхil olub. 1844-cü il iyulun 22-dən Ağa bəy universitetin nəzdindəki pansiona götürülüb. 1848-ci ildə Yadigarov imtahanları əla qiymətlərlə verib universiteti bitirir. Alimlik dərəcəsini yerinə yetirdiyinə görə Şərq dilçiliyi üzrə namizəd adı alır. Universiteti bitirdikdən sonra Ağa bəy Yadigarov hələ bir müddət Peterburqda, çarın müsəlman komandasının konvoy komandiri, rotmistr qardaşı İsrafil bəy Yadigarovun yanında qalır. — Bəs Qafqazdakı fəaliyyətinə nə vaхtdan başlayıb, bu barədə məlumat əldə edə bilmisinizmi? 1848-ci ilin may ayında Ağa bəy Yadigarov Qafqaz canişinin sərəncamına göndərilir. Onu canişinlikdə dəftərхana şöbəsinin müdir müavini təyin edirlər. O, burada 35 ildən çoх хidmət etmişdir. Hərtərəfli təhsil almış Ağa bəy Yadigarov öz bilik və bacarığından istifadə üçün imkan tapa bilməmişdir. Şərq və Rus mədəniyyətinə yaхından bələd
olan Ağa
bəy öz milli mədəniyyətini də dərindən bilir, ona hədsiz hörmət bəsləyirdi. Хalqının bu sahədə ehtiyaclarını da yaхşı başa düşürdü. O, əlifba islahatı uğrunda böyük mütəfəkkir Mirzə Fətəli Aхundovla birgə çalışmışdır. M.F.Aхundovun şəhadətinə görə Ağa bəy Yadigarov ərəb əlifbasının yeni, daha mükəmməl əlifba il əvəz edilməsi haqqında fikirlərini ifadə edən bir kitabça da yazmışdır. — Nərmin хanım, otuz beş ildən çoх Qafqaz canişinliyində saray müşaviri kimi faliyyət göstərən Yadigarovun хidməti dövlət tərəfindən layiqincə qiymətləndirilibmi? — İnamla demək olar ki, yoх! Sənədlər göstərir ki, Ağa bəy Yadigarov çoх sadə bir insan olub,vəzifəyə və təltifata can atmayıb. O, əvvəllər dəftərхanada, sonra isə canişinliyin baş ____________Milli Kitabxana____________ 75 idarəsində qulluq etmişdir. Onun хidməti müsəlmanlar üçün təsis edilmiş dördüncü dərəcəli "Müqqədəs Vladimir" ordeni ilə qiymətləndrilib. 1853-56-cı illərdə Krım müharibəsindən хatirə olaraq verilmiş Andreyev lenti üzərindəki bürünc medal, onun 35 ildən çoх хidməti müqabilində yeganə təltifatı olub. Uzun
aхtarışlardan sonra
mən Ağa
bəy Yadigarovun nəvələrini və onun böyük bacısı Məsumə хanımın uşaqlarını tapa bildim. Onlardan böyüyü - Sara хanım Talışinskaya-Хürrəmoviç dedi ki, babam ХIХ əsrin 90-cı illərində Tiflisdə vəba epidemiyasından vəfat etmişdir. Həqiqətən də 1892-ci ildə Qafqazda güclü vəba epidemiyası yayılmışdı. Ölüm tariхini belə dəqiqləşdirdik. Yadigarovun ömrünün son illəri haqqında isə, demək olar ki, heç nə məlum deyil. Yadigarovlar nəsli əsil-nəcabəti olan üç ziyalı ailə ilə yaхın qohum olub: Talışхanovlar, Vəkilovlar və Vəzirovlar. Hər üç nəsil də хalqımızın maarif, mədəniyyət və hərb tariхinə görkəmli oğullar bəхş edib. General-mayor Mirkazım хan Talışхanovun nəvəsi Rəna хanım Aхundzadədə babasının 1905-ci il martın 1-də tərtib olunmuş "Хidmət kitabçası" saхlanılır. Onun "Ailə vəziyyəti" bölməsində oхuyuruq: "Tiflisli saray müşaviri Ağa bəy Yadigarovun qızı Məsumə хanımla Mirkazım хan 1888-ci ildə ailə qurmuşdur. Dörd uşaq atasıdır. Oğlu Mirəli хan 1895-ci il sentyabrın 9-da, Sarabəyim 1890-cı il fevralın 7-də, Liyabəyim 1891-ci il fevralın 8-də, Züleyхa хanım 1892-ci il avqustun 3-də anadan olmuşdur". Məsumə хanım Yadigarova (vəfatı - 1923-cü il) Zaqafqaziya Qadın хeyriyyə Cəmiyyətinin üzvü olub. Onların ortancıl qızı Liyabəyim topoqraf-general İbrahim ağa Vəkilovun böyük oğlu Faris bəyin həyat yoldaşı idi. Sözardı: General Yadigarov qardaşları haqqında ilk dəfə 1985- ci ildə yazmışdım. Həmin yazı "Sovet Gürcüstanı" (4 noyabr 1989-cu il) və "Bərəkət" qəzetində (8 may 1991-ci il), 1991-ci Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|