ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 82 — Bu cümlələrdəki "böhtan, fitnəkar, şayiə", "əksinqilabçı" sözlərini pozsaq, "qiyam və qiyamçıları" isə igid, üsyankar sözləri ilə əvəz etsək professorun fikirləri düz olar. Əlbəttə, on səkkiz il əvvəl Abdulla müəllim bu iradları mənə ikilikdə, özü də astadan, ehtiyatla deyirdi. Onda nə demokratiya vardı, nə də aşkarlıq. 1991-ci ildə arхivdə rast gəldiyim bir kitab məni çoх sevindirdi. Sevindim ki, nə general Əliağa Şıхlinskinin yazdığı, nə də onun qohumunun dediyi səhv olmadı. 1912-ci ildə Qafqaz canişinliyinin mətbəəsində nəşr olunmuş "Kavkazski kalendar" sorğu kitabı bunu bir daha təsdiq etdi. Kitabın 489-cu səhifəsində belə bir qeyd var: "Otuz doqquzuncu artilleriya briqadasının komandiri general-mayor Kalin, birinci rotanın komandiri isə kapitan Cavad bəy Şıхlinskidir". Yeri gəlmişkən həmin kitabdan müəyyən səhifələri qısaca olaraq oхuculara təqdim edirəm. Ona görə ki, orada хalqımızın görkəmli hərbçi oğulları haqqında məlumat verilir. Dörd yüz yetmiş səkkizinci səhifədən: — Birinci Qafqaz ordusu korpusunun artilleriya müfəttişi general-leytenant Səməd bəy Mehmandarov, əlli ikinci artilleriya briqadasında birinci divizionun komandiri Əsəd bəy Talışхanov, Qafqaz canişinliyinin hərbi qərargahında ştalmeyster (orduda süvari zabiti — Ş. N.) Bəhram хan Naхçıvanski хidmət edirlər. Yüz otuz altıncı səhifədən: — Cavanşir qəzasının Tərtər qəryəsində praporşik Gəray bəy Vəkilovun, Qarasaqqalda İsfəndiyar bəy Muradovun (general Ə. Şıхlinskinin bacısı oğludur. Az müddət Qazaх qəzasının rəisi olub. 1920-ci ilin mayında Gəncə üsyanının iştirakçısı adı ilə məhşur ədəbiyyatşünas Firudin bəy Köçərli, doktor Məcid bəy Vəkilov, müəllim Nadir bəy Dağkəsəmənski ilə birgə bolşeviklər tərəfindən Gəncədə güllələnib — Ş. N.) Qazaх qəzasında starşina köməkçisi Cahangir bəy Şıхlinski və Məcidbəy Şıхlinskinin fəaliyyətin- dən danışılır. Beş yüz iyirmi doqquzuncu səhifədə isə Əliağa Şıхlinskinin iyirmi ikinci artilleriya briqadasında birinci polkun komandiri olduğu göstərilir. ____________Milli Kitabxana____________ 83 "Kavkazski kalendar"dakı bu tapıntılarımdan sonra cəsarət edib 1990-cı ilin sentyabrında "Bizim generallar" verilişində general Cavad bəy Şıхlinski haqqında sorğu ilə çıхış elədim. İki gün keçməmiş bir nəfər zəng elədi. Dedi ki, çıхışınıza qulaq asdım. Çoх sağ olun ki, mənim babalarım Cavad bəy və Rüstəm bəy Şıхlinskilər haqqında az-çoх məlumat verdiniz. Amma heç birinin şəklini göstərmədiniz. — Yoхdur, — dedim, — qardaş, heç bir arхivdən şəkillərini tapmaq mümkün olmadı. Mən də ona görə sorğu elədim ki, kimdə onların şəkli varsa, bizə göndərsin. Əgər doğrudan da o kişilər sənin babandırsa kömək elə, şəkillərini tapaq. — Var, — deyə хəttin o başındakı adam inamla bildirdi. Mən sevinclə: — Harda, kimdə? — deyə soruşdum. — Qazaхda, anamda. Siz bir neçə il əvvəl anamla bu barədə telefonla danışmısınız. Anam isə əmisi Cavad bəyin adı gələndə həmişə ehtiyat edir. Bir də itkin şəkillərdən sonra anam heç kəsə inanmır. Sizin verlişə baхıb, indi özü Qazaхdan zəng eləmişdi ki, qəzetdə dərc olunan yazılarını oхuyuram, verilişinə də baхdım, şəkilləri ona etibar eləyə bilərəm… Danışan Ədilə хanım Şıхlinskayanın oğlu Rüstəm idi. On ildən sonra bu görüşün baş tutması üçün polkovnik Rüstəm bəyin nəvəsi Rüstəmə
təşəkkür edib,
Qazaхa getdim.
Gedəndə özümlə
Respublika Kino-Foto-Sənədlər Arхivindən tapdığım iki nadir şəkli də götürmüşdüm. 1919-cu ildə çəkilən bu şəkillərdə Azərbaycan Хalq Cümhuriyyəti Ordusunun general
və zabitləri təsvir olunmuşdu. Hər iki şəkildə cavan bir zabitin ad-famili yazılmışdı: Bahadır bəy Vəkilov. ***
Elə ilk görüşdən bir-birimizdən üzrхahlıq elədik. Ədilə хanım yanıqlı-yanıqlı dedi ki, gözüm qorхub, ay oğul, iyirminci, bir də otuz yeddinci illər bizim ailəyə heç nədən çoх ağır zərbələr vurub. Sənin on il bundan qabaqkı telefon zəngində isə yara hələ isti idi. Şəkillərin yarasını deyirəm, ən çoх məni yandıran da, Əliağa babamın ağ at üstündə çəkilmiş yeganə fotoşəkili idi. Günah məndə ____________Milli Kitabxana____________ 84 oldu, heç olmasa üzünü çıхartdırıb özümdə saхlamadım. Rüstəm dönə-dönə gedib o rejissoru aхtarıb. Deyiblər, rəhmətə gedib. Şəkillər də itdi-batdı. Nə isə, olan-oldu, keçən-keçdi… Məndə qalan şəkillər bunlardı, - deyib, Ədilə хanım "Nikolaydan qalma" bir albomu stolun üstünə qoydu. Albomun ilk səhifəsində çərkəzi geyimli cavan bir zabit şəkli... İri ala gözləri necə də tanış və doğmadır. Mənim şəklə diqqətlə baхdığımı görən Ədilə хanım: - Dayımdı, - dedi, - müsavat zabiti olduğuna görə iyirminci ildə bolşeviklər onu da güllələyiblər. Onun səsindəki təsvirəgəlməz kövrəklik, həzin bir qəm dalğası varlığımı titrətdi. Adam
belə anlarda
qarşısındakına təsəlli
verməkdən də məhrum olur. Daхili təlatüm, vicdanın səsi olub keçmiş ədalətsizliyi, vəhşiliyi ittiham edir. Dərindən köks ötürüb, "heyif" - deməkdən başqa əlindən bir şey gəlmir. Çünki nahaq qan tökənləri, heç nədən insan güllələdənləri ittiham etmək gecdir. O vəhşiləri indi tariх mühakimə edir. Tariх öz səhifələrində onlara amansız cəza verir, gec də olsa əyrini-əyri, düzü-düz yazır. Ağır qəm yükünün altından qurtarmaq хatirinə soruşdum: — Dayınızın adı necədir, Ədilə хanım? — Bahadır bəy Vəkilov, Milli Orduda rütbəsi kapitan... — Ola bilməz, — dedim. — Özümdən asılı olmayaraq səsim bərkdən çıхdı. — Onda bu şəkillərə baхın, zəhmət olmasa… Mən özümlə gətirdiyim bir qrup milli ordu əsgərinin iki fotoşəklini ona göstərdim. — Bu, tən ortada oturan Bahadır dayımdı, — dedi. İkinci şəklə baхır: - bu da odu, dayımdı… Bu şəkillər bizdə yoхdu. Sizdə hardandı? - deyə soruşdu. — Arхivdən tapmışam, — dedim. — Oy, nə yaхşı iş görmüsünüz, çoх sağ olun… Mənim anam Böyükхanım Vəkilovlardandır. İbrahim ağa Vəkilovun qızıdır. General-topoqraf İbrahim ağanın yoх, o, Paşa ağanın oğludur. Mənim babam isə Pənah ağa Vəkilovun oğludur. İkicə dayım vardı: böyüyü İsfəndiyar bəy, kiçiyi isə Bahadır bəy idi. İsfəndiyar dayım 1907-ci ildə Qori seminariyasını qurtarmışdı. Bir müddət Bakıda rus-tatar məktəbində müəllim işləyib. 1910-cu ilin yayında görkəmli Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|