ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

478

SÜVARİ GENERALI YAQUB QULİYEV

Ölümümdən sonra da mən insanlar üçün ulduz və 

cəsarət rəmzi olacam. Mənim adım onlar üçün çağı-

rış, məqsəd və ümid simvoluna çevriləcəkdir.

Napoleon Bonapart (1769-1821)

fransız imperatoru və sərkərdəsi

Azərbaycanlılarla türkmənlər eyni anadan doğu-

lan əkiz övladlardır. Əsrlər boyu məqsədimiz, mura-

dımız da bir olubdur.

Berdı Kerbabayev (1894-1974)

türkmən xalq yazıçısı

Stalinqradın azərbaycanlı qəhrəmanlarından biri də bu günə 

qədər xalqımızın yaxşı tanımadığı – süvari general-mayoru Ya-

qub Allahqulu  oğlu  Quliyevdir.  Həmin  döyüşlərin  qəhrəmanı 

qvardiya mayoru Qaçay Aslanov təsvir etdiyi döyüşlərdə gene-

ral həmyerlimizlə eyni cəbhədə vuruşub. Xatirələrinin yalnız bir 

yerində Qaçay Aslanov onun adını və döyüş fəaliyyətini yada 

salır. Görünür, məlumatı az olub, şəxsən onu tanımayıb.

Əlbəttə, general Yaqub Quliyevi o vaxtlarda tanıyan olsa-olsa 

ancaq general Həzi Aslanov olardı. Ona görə ki, Həzi Aslanov 

da, Yaqub Quliyev də ali zabit heyəti dəstəsinə məxsus idi. Onlar 

müşavirələrdə,  həlledici  döyüş  planının  müzakirəsində,  ordu 

komandanının məsləhət və məşvərətində, şübhəsiz ki, görüşüb 

tanış olmuşdular.

Təəssüf ki, Həziyə müharibədən sağ çıxmaq qismət olmadı. 

O, 1945-ci il yanvarın 24-də qədim kəhrəba diyarı Litvanın Yelqa-

va şəhəri uğrunda döyüşlərdə qəhrəmanlıqla həlak oldu.

---

Şəmistan Nəzirli

479

Müharibədən yazılan çoxsaylı memuarlarında, xüsusilə Sta-

linqrad döyüşləri barədə süvari generalı Yaqub Quliyev haqqın-

da  Sovet  İttifaqı  Marşalı  S.S.Biryuzovun  “Toplar  atəş  açmağa 

başlayanda”, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, ordu generalı, professor 

S.P.İvanovun “Ordu qərargahı, cəbhə qərargahı”, general-leyte-

nant Həsən Xaraziyanın “Mərdlik yollarında”, Yakob Melkumo-

vun “Türküstanlılar” kitablarında, S.Skoroboqatovun, B.Qudca-

lovun,  general  M.Y.Qryaznovun,  A.S.Kibalnikovun  məqalə  və 

xatirələrində general həmyerlimiz Yaqub Quliyevin milliyyətcə 

türkmən olduğu bildirilir. Hətta, 1942-ci il dekabrın 22-də Sta-

linqrad  yaxınlığındakı  Liski  çayı  uğrundakı  ağır  döyüşlərdə 

qəhrəmanlıqla  həlak  olan,  4-cü  süvari  korpusunun  komandir 

müavini,  general  Yaqub  Quliyevin  cəbhədaşları  dəfn  mərasi-

mindəki mitinqdə and içmişlər ki, “Türkmən ulduzu” heç vaxt 

sönməyəcəkdir. Əzizimiz  Yaqub  bizim  qəlbimizdə həmişə nur 

saçacaqdır, əbədi şölə saçıb ürəklərdə yaşayacaq.

Müharibədən iyirmi beş il keçəndən sonra türkmən tarixçisi 

Roza Bazarova general haqqında yazdığı monoqrafiyasında ilk 

dəfə etiraf etmişdir ki, general Yaqub Quliyev azərbaycanlıdır. 

Tarixçi R.Bazarova 1970-ci il yanvarın 25-də “Ədəbiyyat və sun-

qat” qəzetində monoqrafiyadan bir parçanı dərc etdirmişdir. Ta-

rixçi R.Bazarova yazır: “O, Azərbaycan torpağında – Şuşa şəhə-

rində  anadan  olmuşdur.  Milliyyətcə  azərbaycanlıdır.  Onun 

həyat yolu sıravi döyüşçüdən generaladək yüksəlmiş həqiqi in-

sanın həyat yoludur”.

Bəli,  apardığımız  tədqiqat  və  araşdırmalardan  məlum  olur 

ki, general, doğrudan da, azərbaycanlıdır. Bizim xalqın oğludur. 

Sevindirici  haldır  ki,  türkmən  tarixçisi  R.Bazarova  da  bu  faktı 

etiraf etmişdir. Hələ 1982-ci ildə biz generalın Gəncədə toxucu-

luq kombinatında işləyən bacısı qızı Xədicə Abbasova ilə görü-

şüb,  ondan  dayısı  haqqında  müəyyən  faktları  öyrənib,  foto-

şəkillərini almışdıq. O vaxtlar “Hünər” televiziya proqramında 

veriliş də hazırladıq…

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

480

Generalın  türkmən  xalqının  oğlu  kimi  təqdim  olunması  və 

indiyədək  xalqımızın  onu  tanımaması  səbəbsiz  deyil.  Qısa  da 

olsa, bu tarixçəni oxuculara çatdırmaq borcumuzdur. Dahi rus 

yazıçısı Lev Tolstoy çox gözəl demişdir: “Əsl nəşə həqiqəti kəşf 

etməkdə deyil, gec də olsa onu axtarıb həyata keçirməkdədir”.

* * *

Yaqub Allahqulu oğlu Quliyev 1900-cü il yanvarın 25-də fü-

sunkar Qarabağın Şuşa şəhərində dünyaya gəlib. Həmin vaxtlar-

da Şuşada erməni-müsəlman qırğını başlamışdı. Aclıq, səfalət və 

təhlükə  tüğyan  edirdi.  İmperiya  canilərinə  arxalanan  daşnak 

erməniləri havadarlarından silah alıb azərbaycanlıları qırırdılar. 

İnsanların üz-gözündən bədbəxtlik, fəlakət yağırdı. Güzəran Şu-

şada ağır idi. Çörək qıtlığı ərşə qaxmışdı. Hamı ölümdən, aclıq-

dan qaçıb qurtarmaq istəyirdi.

Həmin illəri tərcümeyi-halında təsvir edən məşhur yazıçı Yu-

sif Vəzir Çəmənzəminli (1887-1943) ürəkağrısı ilə yazırdı: “Çar 

hökuməti Şuşadakı erməni kilsəsinə məxsus əmlakı almışdı. Bi-

zim vəqf əmlakı da alınmış və indiyə qədər geri verilməmişdi. 

Bizimlə hesablaşan kim idi ki?.. Rusiya-Yaponiya müharibəsi və 

inqilab iğtişaşlarından istifadə edərək daşnak firqəsi terrora baş-

ladı:  günün  günortaçağı  hökumət  məmurlarını  küçələrdə 

öldürməyə başladılar. Şuşada da az adam qırmadılar.

Ermənilər bərk hazırlaşır: bol tüfəng, tapança, patron alırdı-

lar. Daşnak fədailərinin əlindən şəhərdə yer yoxdur. Şuşanın iq-

tisadi vəziyyəti fəna olduğu üçün sənət və işi olmayanlar çəkilib 

kəndlərə və başqa şəhərlərə gedirdilər. Əhalinin ziyalısını Bakı 

və bir qismini də Aşqabad cəlb edirdi”.

Bu bəladan qurtarmaq üçün Allahqulu kişi köçüb Türkmənis-

tanın Mərv şəhərinə gəldi. Onda oğlu Yaqub altıaylıq körpə idi. 

Az  müddət  burada  yaşadılar.  Onlardan  əvvəl  Türkmənistanın 

şəhər və kəndlərinə xeyli Qarabağlı ailəsi köçüb gəlmişdi. Şəhərdə 

dolanmaq  çətin  olduğu  üçün  Allahqulu  kişi  həmyer lilərinin 

məsləhəti ilə köçüb Yolötən qəsəbəsində əbədi məskən saldı.

---