ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- – Taciklərin ilk qəzetlərinin naşiri və redaktoru Mirzə Cəlal Yusifzadədir (1862-1931);
- – Türkmənlərin ilk generalı Yaqub Allahqulu oğlu Quliyevdir (1900-1942).
- B İ R İ N C İ H İ S S Ə
- “Şöhrət” ordenli, texnika elmləri doktoru Qasım İsrafil oğlu, uzun illər üzərində işləyib ömür sərf elədiyim “General Əli ağa
- Şəmistan Əmiraslan oğlu Nəzirli “General Əli ağa Şıxlinskiy və silahdaşları”
Şəmistan Nəzirli 487
cəbhəsi komandanlığının fərdi tapşırığını yerinə yetirdiyinə görə və bu zaman döyüş meydanında şəxsi igidlik və cəsarət nümayiş etdirdiyinə görə, general-mayor Yaqub Quliyev “Qırmızı Bay- raq” ordenilə təltif olunmağa tam layiqdir”. Beşinci zərbə ordusunun tərkibində həmin günlərdə iki mərd həmyerlimizin süvariləri Kotelnikova rayonunda yanaşı vuru- şurdu: podpolkovnik Həzi Aslanovun tank alayı və general Ya- qub Quliyevin komandir müavini olduğu dördüncü süvari kor- pusu. Dekabrın 16-da quduzlaşmış Manşteyn qoşunları Hitlerin göndərdiyi “Pələng” tanklarına arxalanıb inadkarlıqla vuruşur- dular. Onların məqsədi feldmarşal Paülüsun qoşunlarını müha- sirədən qurtarmaq idi. Nəyin bahasına olursa olsun düşmənin bu niyyəti pozulmalı idi. Bu tapşırıq 4-cü süvari korpusun əsgər və zabitlərinə də verilmişdi. Onlar general R.Malinovskinin 61-ci Qafqaz diviziyası gələnədək zirvəni müdafiə edib əldə saxlamalı idilər. Bu döyüşlər zamanı general Yaqub Quliyev cəbhənin lap ön xəttində vuruşurdu. Stalinqrad cəbhəsində qəti qələbəyə az qalmış – 1942-ci il dekabrın 22-də faşistlərin atdığı top gülləsi mərd general Yaqub Allahqulu oğlu Quliyevi ölümcül yaraladı. Mərd Azərbaycan oğlu və “Türkmən ulduzu” kimi şöhrət qa- zanmış Yaqub Quliyev Volqa sahilində əbədi yuxu tapdı. Onun rəşadəti ölümündən sonra da dövlət tərəfindən yüksək qiymət- ləndirildi. Təəssüf ki, Lenin ordenini sinəsində gəzdirmək gene- rala qismət olmadı. Xalqımızın mərd oğullarına sevgi və məhəbbət bəsləyən, So- vet İttifaqı Marşalı Sergey Biryuzovun səmimi sözləri yada dü- şür. Stalinqrad döyüşlərinin iştirakçısı olan marşalın Həzi As- lanov haqqında da ürək açan sətirləri var. Marşal general Yaqub Quliyev və onun döyüşçülərinin qəhrəmanlığı haqqında yazır: “Bizdən ön cəbhədə olan 51-ci ordunun hissələri bir neçə gün idi ki, gecələr də arasıkəsilməyən döyüşlərdə iştirak edirdilər. Sağ qonşumuzun – beşinci zərbə ordusunun vəziyyəti xüsusilə ağır idi. Həmin orduya daxil olan dördüncü süvari korpusu böyük
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 488
itkilərə məruz qalmışdı. Onlar Şərqə tərəf çəkilmişdilər. Süvari korpusunun bir neçə komandiri həlak olmuşdu. Korpus koman- dirinin müavini general-mayor Yaqub Quliyev ölümcül yaralan- mışdı. O, mənim Bryansk cəbhəsində döyüş yoldaşım idi. Meh- riban insan, qayğıkeş komandir kimi şöhrət qazanmışdı. Yadım- dadır, Belarusiyada olanda o, operativ sahəyə çıxmağa, süvarilərə məxsus tərzdə vuruşmağa can atırdı. Süvarilər general Yaqub Quliyev kimi komandirlərin sayəsində hitlerçi işğalçılara qarşı sovet xalqının mübarizəsində misilsiz hünərlər göstərmişlər. Stalinqradın Mamay təpəsində digər iştirakçılarla birlikdə mərd və heç vaxt unudulmayan general Yaqub Quliyevin də adı qranit lövhə üzərində həkk olunmuşdur”. * * * İstefada olan general-leytenant Həsən Laqustanoviç Xaraziya 1984-cü ildə nəşr olunmuş “Mərdlik yollarında” kitabında dö- yüş yoldaşı general Yaqub Quliyevi unutmamışdı. Müharibədən əvvəl o, iyirmi birinci Dağ-süvari diviziyanın tərkibinə daxil olan alayların birində mayor rütbəsində qərargah rəisi vəzifəsində xidmət edirdi. Həsən Xaraziya yazır: “1941-ci il iyu- nun əvvəlində diviziya komandiri general Aleksey Semyonoviç Jadov yeni təyinat aldı, onun yerinə isə dairə qərargahında idarə rəisi olan Yaqub Quliyev təyin olundu. Bəli, belə əvəzlənmə A.S.Jadovla ayrılığın acısını müəyyən dərəcədə azaldırdı. Bizim çoxumuz polkovnik Yaqub Quliyevi tanıyırdıq və hörmət edir- dik. O, millətcə türkmən (!? – Ş.N.) idi, 1900-cü ildə Azərbaycanda anadan olmuşdur. Yaqub Allahqulu oğlu Quliyev A.S.Jadova la- yiqli əvəz idi. Bu, bizi ruhlandırırdı”. General-leytenant Həsən Xaraziya xatırlayır ki, diviziyanın yeni komandiri ciddi və tələbkar idi, lakin yumor hissindən də məhrum deyildi. Diviziyanın cəbhəyə göndərilməsindən bəhs edərkən o, belə bir epizodu yada salır: “Budur, çoxdan gözlədiyi- miz gün çatdı. Eşelonlara yüklənmə ərəfəsində alaya polkovnik Şəmistan Nəzirli 489
Yaqub Quliyev gəldi. O, alayın şəxsi heyət və hərbi texnika ilə komplektləşdirilməsini diqqətlə yoxladı, süvarilərin əhvali- ruhiyyəsilə maraqlandı. Sonra şəxsi heyəti toplamağı əmr etdi. Onun ürəkdən gələn sözləri indiyə kimi yadımdadır: “Yoldaşlar! Partiya, dövlət və xalq qarşısında verdiyimiz andı icra etmək vaxtı, sovet silahını şöhrətləndirmək zamanı çatıb. Qüdrətli sosi- alist Vətənin layiqli övladları olun”. Sonra Yaqub Allahquliyeviç komandirlərə yaxınlaşıb dedi: “Nəhayət, dostlar, bizim zamanı- mız yetişdi. Vətəni qorumağa gedirik!”. Hər yandan: – Yoldaş polkovnik, bizi hara göndərirlər? Hansı cəbhəyə? – sualları səsləndi. – Bax bunu indi deyə bilməyəcəyəm, özünüz başa düşürsü- nüz, hərbi sirdir, – diviziya komandiri Yaqub Quliyev gülümsədi. Və zarafatla dedi: – Onu bilin ki, maşinist yolu yaxşı tanıyır, hara lazımdır çatdıracaq”. * * *
1990-cı ildə Moskvada “Hərbi memuar” seriyasından nəşr olunmuş bir kitab aldım. Dörd yüz səksən səhifəlik kitabın müəllifi, Ordu generalı, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, professor S.P.İvanovdur. Kitabda general həmyerlimiz Yaqub Quliyevin fotoşəklini və döyüş qəhrəmanlığından səhifələri oxuyub sevin- dim. Stalinqrad döyüşlərindən əlli il keçməsinə baxmayaraq, ordu generalı iki həmyerlimizin – Yaqub Quliyevin və Həzi As- lanovun qəhrəmanlığını hələ də unutmayıb. Yeri gəlmişkən, ge- neral Yaqub Quliyevin haqqında xatirə yazan rus generalların- dan yalnız Semyon İvanov onun türkmən yox, qafqazlı olduğu- nu bildirir. “…Şimal qrupuna rəhbər təyin etməkdə komandanlığın fikirləri haçalandı, ordu komandanı general A.M.Qorodnyanski oraya 307-ci atıcı diviziyanın komandiri polkovnik Q.S.Lazkonu, amma qərargah rəisi general-leytenant A.V.Petruşevski general Y.A.Quliyevi təyin etməyi məsləhət gördü. Müzakirə zamanı ge- neral Yaqub Quliyevin daha bacarıqlı olmasını yüksək rütbəli zabitlər xüsusi qeyd etdilər. General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 490
Faktiki olaraq ordu komandanının müavini vəzifəsini icra edən Yaqub Quliyevin namizədliyində dayandılar. Ona görə ki, onun belə birləşmələrə rəhbərlik etmək təcrübəsi vardı. General Yaqub Quliyev əvvəllər 21, 52 və 55-ci süvari diviziyalarının tərkibində olan qruplara rəhbərlik etmişdi. On üçüncü ordunun veteranı olan Yaqub Quliyev çox səciyyəvi xüsusiyyətlərə malik idi. Bu ehtiraslı qafqazlının qarabəniz sifətini kömür kimi qara və ağıllı gözləri daha da işıqlandırırdı. Demək olar ki, onun bü- tün həyatı alovlu və ehtiraslı keçmişdir. Onun kasıb kəndli ailəsindən olmasına baxmayaraq, qırx ildən bir qədər artıq öm- ründə çox əziyyətlər görmüşdü. On səkkizinci ilin baharından öz həyatını Qızıl Ordu ilə həmi- şəlik bağlamışdır. O, Xəzəryanı cəbhədə ağqvardiyaçılara və in- gilis müstəmləkəçilərinə qarşı cəsarətlə döyüşmüş, sonralar isə Qaraqum səhralarında basmaçılarla mübarizədə polad kimi bərkimişdi. Cəsarət və hünərinə görə ordenlə təltif olunmuşdur. Müharibədən əvvəl M.V.Frunze adına Hərbi Akademiyanı və Baş Qərargahın nəzdində olan Hərbi Akademiyanın təkmilləş- dirmə kursunu da müvəffəqiyyətlə bitirmişdir. Böyük Vətən müharibəsinin ilk günündən on üçüncü ordu- nun tərkibində olan İyirmi birinci Dağ Süvari diviziyasına ko- mandanlıq etmişdir. General Yaqub Quliyevin süvariləri düş- mənə cəsarətli və sürətli zərbələr vurmuşdur. Ordu komandanı, general A.M.Qorodnyanski əmr etdi ki, nəyin bahasına olur olsun gələcək əks zərbələr naminə əlverişli mövqeləri itirməmək üçün düşmən qoşununun şimal istiqamə- tində irəliləməsinə yol verilməsin. Məhz bu zaman general Ya- qub Quliyevin əla döyüş keyfiyyətləri üzə çıxmışdır. Hitlerçilərin şimal həmlələrinin qarşısını almaq üçün ordu komandanı Yaqub Quliyevə Trosno istiqamətində düşmənə zərbə vurmağı əmr et- mişdir. General Y.Quliyev qısa vaxtda bu hücumu təşkil edib, müvəffəqiyyətlə başa çatdırmışdır. Bundan əlavə Quliyevçilər düşmənin atəş məntəqələrini, tankların çoxluq təşkil etdiyi yerləri aşkar etmiş və onlara sarsıdıcı zərbələr vurmuşlar. Bu da Şəmistan Nəzirli 491
yalnız Quliyevçilərə deyil, bütöv cəbhə üçün əlverişli şərait ya- ratdı.
İyirmi birinci süvari diviziyasının qəhrəmanlıqla həlak olmuş döyüşçülərinin şərəfinə Ponyatovka stansiyasında əzəmətli abidə qoyulmuşdur. Quliyevçilər general Yaqub Quliyevin qey- ri-adi sərkərdəlik bacarığı ilə hər yerdə, hər cəbhədə qəhrəman- lıqla vuruşmuşlar. Onlar bu şərəfə layiqdirlər. Şəxsən mən general Yaqub Quliyevin bir çox döyüşlərdə fərqləndiyinin şahidi olmuşam. Heç təsadüfi deyil ki, o, Qırmızı Bayraq ordeninə, general-mayor rütbəsinə layiq görülmüşdür. Dördüncü süvari korpusunun komandir müavini kimi yüksək vəzifə tutmuşdur. Əsasən onun Orta Asiya respublikalarının əhalisindən təşkil olunmuş döyüşçüləri hitlerçilərə qarşı böyük cəsarətlə vuruşurdular. 1942-ci ilin dekabr ayında altmış birinci süvari diviziyasının ön döyüş xəttində qəhrəmanlıqla vuruşan general-mayor Yaqub Quliyev Stalinqrad ətrafı döyüşlərin birində ölümcül yaralandı. Həlak olandan sonra Lenin ordeni ilə təltif olundu”. * * * Süvari general-mayoru Yaqub Quliyev haqqında oçerki yazıb qurtaranda vaxtilə özüm üçün tərtib etdiyim “Çox bilmək istəyənin dəftəri” adlı qeydlər kitabçamı vərəqlədim. Dəftərdə xalqımızın görkəmli ziyalıları, sərkərdələri haqqında nadir fakt- ları, müdrik fikirləri toplamışam. Üç eloğlumuz haqqında nə vaxtsa yazdığım belə bir qeydə rast gəldim.
Türkmənistanda general Yaqub Quliyevin xatirəsi əbədiləş- dirilib. 1960-cı ilin aprel ayında Marı şəhər bağında ona bürünc
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 492
heykəl qoyulub, muzey açılıb. Onun adına küçə və kolxoz var. Türkmən xalqı onu öz oğlu kimi qəlbən sevir, ona bizim ulduzu- muz və Türkmən ulduzu fəxri adı veriblər. Orduya gedən çağı- rışçılar generalın heykəli önündə andiçmə mərasimi keçirirlər. Türkmənistanda onun adı cəsarət rəmzinə dönüb. İnanırıq ki, süvari generalı Yaqub Quliyevin adı təkcə Türk- mən xalqının yox, bundan sonra həm də doğma Azərbaycan xal- qının ümid simvoluna çevriləcək. Xalqımızın hərb tarixində adı iftixarla çəkiləcəkdir.
Şəmistan Nəzirli 493
MÜNDƏRİCAT Hərb tarixinə həsr olunmuş ömür – general-leytenant Çingiz Məmmədov ....................................................................
Alim-general .................................................................................... Milli Ordu quruculuğunda ............................................................ Port-Arturun azərbaycanlı qəhrəmanları .................................... General Əli ağa Şıxlinski Birinci Dünya müharibəsi illərində ........................................................................................ İyirminci ildə Qarabağ döyüşləri (Sənədli povest) .................... Generala alim qayğısı .................................................................... Milli hərbi lüğətimizin banisi ........................................................ Yadların etirafı ................................................................................. Azərbaycan oğlu, Rusiya generalı ................................................ “Heç kim güllələnməsin…” (bunu Nəriman Nərimanov qəti şəkildə tələb etdi) .......................................... Azərbaycana etibar olunmur ......................................................... Vətəni candan əziz tutan general (Sənədli hekayə) ................... Dilçi – alim – general ...................................................................... Darılmaq istəməz ............................................................................ İlk hərbi memuarımız ..................................................................... Sankt-Peterburqda iyirmi iki gün ................................................. Ömrün son günləri (Sənədli hekayə) ........................................... General Əli ağa Şıxlinskinin müdrik fikirlərindən .................... Danışan sənədlər ............................................................................. Görkəmli adamlar general Əli ağa Şıxlinski haqqında ............. General Əli ağa Şıxlinski ömrünün əsas tarixləri ....................... Bizi düşündürən general ................................................................
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 494
İ K İ N C İ H İ S S Ə Şəxsiyyət (Mirzə Hüseyn əfəndi Yusif oğlu Qayıbov) .............. İlk hərbi şəfqət bacısı ...................................................................... Gecikmiş vüsal (Sənədli hekayə) .................................................. Ulu vəsiyyəti faydasız olmaz ........................................................ General Əli ağa Şıxlinskinin hərbçi qardaşoğluları ................... Şıxlinski nəslinin şairləri ................................................................ General Əli ağa Şıxlinskinin şeirləri ............................................ Unuda bilmirəm .............................................................................
Topoqraf-general İbranim ağa Vəkilov ........................................ Ailənin bəxt ulduzu ........................................................................ Uzun ömrün səhifələri ................................................................... Süvari general-mayor İbrahim ağa Usubov ............................... Yaralı söhbət ..................................................................................... Əzabkeş insanın xatirələri.............................................................. Hərbçi Vəkilovlar ............................................................................ Polkovnik Gəray bəy Vəkilov ....................................................... Azərbaycanın ilk admiralı ............................................................. General Səməd bəy Mehmandarov Birinci Dünya müharibəsində ............................................................................ Səməd bəy Mehmandarov Cümhuriyyət dövründə ................ Türk irsini öyrədən general ........................................................... Azərbaycan oğulları Stalinqrad döyüşlərində ............................ Həzi Aslanovla görüş ..................................................................... General Həzi və Qaçay Aslanovlar Stalinqrad döyüşlərində ... Süvari generalı Yaqub Quliyev...................................................... “Şöhrət” ordenli, texnika elmləri doktoru Qasım İsrafil oğlu, uzun illər üzərində işləyib ömür sərf elədiyim “General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları” kitabımın nəşrinə dəstək oldunuz. Bu, Sizin doğulduğunuz və təhsil aldığınız Qazax rayonu Muğannı kənd orta məktəbindən başlanan vətənpərvərliyi niz- dən, Azərbaycan ədəbiyyatına və hərb tarixinə tükənməz məhəb- bətinizdən irəli gəlir. Qoy doğma Azərbaycan torpağının yetirdiyi mərd oğulların müqəddəs ruhu Ülkər xanımla ocağınızda böyütdüyünüz İsrafil bəylə Lamiyə xanımın həmişə yardımçısı olsun. Şəmistan Əmiraslan oğlu Nəzirli “General Əli ağa Şıxlinskiy və silahdaşları” Redaktor: Pərinaz Səmədova Kompyuter səhifələnməsi: Allahverdi Kərimov Çapa imzalanmışdır 22.05.2012 Formatı 60×90 1 /
. Fiziki çap vərəqi 31 Sifariş . Tiraj 300 “Şərq-Qərb” Nəşriyyat evinin mətbəəsində çap olunmuşdur AZ 1123, Bakı, Aşıq Ələsgər küçəsi, 17 Tel.: (+99412) 370 68 03; 374 83 43 Faks: (+99412) 370 68 03; 370 18 49 www.eastwest.az Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|