ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
Şəmistan Nəzirli 95 məşhur “Port-Artur” romanını oxumuşsunuzsa, onda yəqin ki, əsərin səhifələrində şöhrətli rus artilleriyaçısı ilə rastlaşmısınız”. Əli ağa 1906-cı ildə artıq podpolkovnik kimi, Artilleriya Zabitləri Məktəbinə (indiki Mərkəzi Artilleriya Zabitləri kursla- rı) oxumağa getməyə nail oldu və oranı fərqlənmə ilə qurtardı. İlk əvvəl onu artilleriya briqadasına ezam etdilər, lakin tezliklə məktəbə qayıtdı. Müəllimlər əsasən, Artilleriya Akademiyasının təcrübəli və istedadlı, bir ildən az olmayaraq batareyalara ezam edilmiş məzunlarından seçilirdi. Şıxlinski isə hələ təcrübəsi və müvafiq akademik təhsili olmadan bütün müəllimlərdən ən bi- liklisi hesab olunmuşdu. Biliklərə yorulmaz yanğı, fasiləsiz özünətəhsil və hərbi təcrübə – ona kömək edən bunlar idi. Artilleriya zabitləri məktəbində Şıxlinski özünü qabaqcıl ide- yaları təcrübədə tətbiq edən yenilikçi zabit kimi göstərirdi. Xidmətdə fərqləndiyinə görə, ona vaxtından əvvəl polkovnik rütbəsi verildi. O, 1912-ci ildə aeroplanların tətbiqi təcrübələrinin (hərbi aviasiyanın inkişafına təkan verən çox maraqlı təcrübələrin) işlənməsi üzrə komissiyanın üzvü, bir ildən sonra isə məktəb rəisinin köməkçisi (müavin – Ş.N.) oldu. Tezliklə, “Artilleriya Zabitləri Məktəbinin xəbərləri” jurnalı çıxmağa başladı. Jurnalın səhifələrində generalın özü də çıxış edirdi. 1913-cü ildə məktəb Şıxlinskinin təklifi ilə bəndlənmiş aeros- tatdan atəşin, müşahidə və hədəfin kəşfiyyatı üzrə təcrübələrə, həmçinin, aerostata və təyyarələrə atəşin əsas müddəalarının işlənib hazırlanmasına başladı. Bu məsələ üzərində Əli ağa artıq çoxdan işləyirdi. Hələ 1911-ci ildə, məktəbdə hava hədəfinə atəşin qaydaları məsələsi müzakirə olunarkən, alim hesabı (bax- mayaraq ki, həmin dövrdə təyyarələr yalnız saatda 60 verst uçur- dular) saatda 180 verstlə uçacaq təyyarələr üzrə aparmağı təklif etmişdi. Artıq o vaxt Şıxlinski aviasiya və hava hücumundan müdafiənin perspektivini düzgün başa düşmüşdü. Alim quru qoşunları artilleriyasının inkişafı üçün də çox işlər görmüşdür: O, alaylara artilleriya hissələrinin daxil edilməsinə nail oldu. Doğrudur, bu yalnız 1924-cü ildə Qızıl Orduda həyata
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 96 keçirildi və özünü tamamilə doğrultdu. Artilleriya atəşi təcrü- bəsinə daxil edilən mühüm yenilik “Şıxlinski üçbucağı” adlanan hədəf göstərməsinin rasional üsulu oldu. Bu üsul ilkin olaraq ba- tareyaları elə tuşlayır ki, seçilmiş oriyentirdən yayınan, istənilən nöqtədə görünən hədəflər asanlıqla, müəyyən düzəlişlərin köməyi ilə ilkin tuşlama əsasında artilleriyanın atəşinin altına düşə bilər. Bu, batareyanı vaxtında hədəfə tuşlamaq imkanı ve- rirdi. Birinci Dünya müharibəsinin əvvəllərində Şıxlinski gəmilər- dən alman desantçılarının çıxarılması ehtimalına qarşı Petroqrad artilleriyasının rəisi təyin edildi. O, şəxsən müdafiə xətti üzrə bü- tün cəbhəni gəzmiş, batareya qurğularının yerini və atəş mövqe- lərinin qurulması qaydasını müəyyənləşdirmişdir. O, aeroplan- lardan müdafiəyə böyük diqqət yetirmişdir. Onun təşəbbüsü ilə Petroqradın ətrafında general Rozenberqin sistemi əsasında xü- susi platformalarda 1900-cü il nümunəli, 3 düymlü tezatan top qurğuları ilə təyyarə əleyhinə müdafiə təşkil edildi. Tezliklə Şıxlinskinin Şimal-Qərb cəbhəsinin artilleriya müfət- tişi vəzifəsinə keçirdilər. Orada general tapşırıqların yerinə yeti- ril məsində artilleriya qruplarına şəxsən rəhbərlik etmiş, geniş miqyasda artilleriya hazırlığı həyata keçirilmişdir. Öz nəzəri işləmələrini döyüşün aparılması təcrübəsilə əlaqələndirərək ya- radıcılıqla istifadə edir, hərb elmini yeni töhfələrlə zənginləş- dirirdi. O, tezliklə çəpərləmə (maneə) atəşi aparılması üçün təlimat işləyib hazırladı. 1917-ci il aprelin 2-də Ə.Şıxlinski general-leytenant oldu. O, sentyabrda Ümumqoşun 10-cu ordusuna komandanlıq etdi ki, bu da onun hərbi istedada malik olmasının bir daha təsdiqi idi. Yeri gəlmişkən, bu barədə A.N.Stepanovun “Zvonaryevlər ailəsi” romanında oxuya bilərik. General Oktyabr inqilabının qəbul etmiş və alqışlamışdı. Nəhəng hərbi mütəxəssis, artilleriya işinin parlaq bilicisi kimi, o, Qızıl Ordunun quruculuğuna öz bilik və təcrübəsini həvəslə ve- rirdi. Ə.Şıxlinski FKQO ali hərbi-tədris müəssisələrində müəllim
Şəmistan Nəzirli 97 olmuş, Azərbaycanda Qızıl Ordu hissələrinin formalaşmasına köməklik etmişdir. Əsas fəaliyyətindən başqa çoxlu hərbi əsərləri Azərbaycan dilinə çevirmişdir. Respublikada Milli komandan kadrlarının hazırlanması üzrə Şıxlinskinin işini M.Frunze yüksək qiymətləndirmişdir. Səhhətinə görə 1929-cu ildə Əli ağa Şıxlinski Qızıl Ordu sıra- larından tərxis olmağa məcbur oldu. Lakin hərbi-elmi fəaliyyətini dayandırmadı. “Mənim xatirələrim” kitabı üzərində işləməyə başladı. Bu əsər indiyə qədər tarixçilər üçün rus ordusunun keç- mişi haqqında öz hərbi dəyərini itirməmişdir. Döyüşçü-alim, beynəlmiləlçi və vətənpərvər 1943-cü il avqus- tun 18-də vəfat etmiş, Bakıda dəfn olunmuşdur. Onun kitabları döyüşçü borcuna və Vətəninə sadiqliyinə ən yaxşı abidəsi ol- muşdur.
Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|