Aslanbəyov körfəzi. Oxot dənizi, Saxalin adası, 1882-ci ildə kəşf edilib və
xəritəyə ekipaj, kliper “Plastun” kimi yazılıb. Elə həmin vaxtda da İ.A.Aslanbəyov
soyadı ilə adlandırılıb.
Aslanbəyov İbrahim bəy Allapverdi bəy oğlu (1822-1900). Dəniz korpusu
məktəbini bitirib. 1837- 42-ci illərdə Baltik dənizində üzüb. 1842-61-ci illərdə
Qara dəniz donanmasında “Selafail”, “Varşava” gəmilərində, “Femistokol”
briqində və başqalarında qulluq edib. 1865-68-ci illərdə “Reqvizan” gəmisinin
komandiri, 1879-82-ci illərdə Sakit Okean eskadriliyasının komandiri olub. 1887-
ci ildə Vitse-admiral rütbəsini alıb.
QƏRİBƏ VƏ XOŞ BİR TƏSADÜF
1993-cü ilin sentyabr ayında Qax rayonuna ezamiyyətə getmişdim. Marsan
kəndində Eldar Hacı oğlu Məmmədov adlı bir cavanla tanış oldum. İşi, sənəti ilə
maraqlandım.
-
Mühəndisəm, - dedi. On dörd ildir ki, Saxalində neft çıxarıram, indi
məzuniyyətə gəlmişəm.
- Təsadüfən orada “Admiral Aslanbayov” adasına rast gəlməmisən?
-
Elə mən o adada yaşayır və işləyirəm, - dedi.
-
Nə yaxşı təsadüfdür, - dedim, - azərbaycanlı admiralın adını daşıyan adada
həmyerlisi yaşayır və işləyir.
- Admiral Aslanbəyov məgər azərbaycanlıdır? Siz bunu dəqiq bilirsiniz?
-
Bəli, - dedim, - o, xalqımızın ilk admiralıdır.
- Bu barədə bizim ada sakinləri arasında, qeyri-millətlərlə tez-tez
mübahisəmiz olur. Familiya oxşarlığına əsaslanaraq mən və həmyerlilərim
“admiral bizim xalqın oğludur” - deyiriksə də, əlimizdə heç bir əsas yoxdur.
Bilmirik nə vaxt yaşayıb, nə vaxt ölüb... Bir-iki dəfə məzuniyyətə gələndə
rayonumuzun tanınmış ziyalılarından bu barədə soruşdum. Hamısı dedi ki, bizim
elə bir admiralımız yoxdur.
Mən sevinclə:
-Var, - dedim, - Eldar, Saxalinə qayıdanda yolunu Bakıdan sal, görüşək,
sənə admiralın fotoşəkillərini və bioqrafiyasını yazıb verim.
Məndən də artıq sevinən Eldar:
- Çox sağ olun, - dedi, - mən də admiral Aslanbəyov haqqında qəsəbə kino-
teatrında bir guşə düzəldəcəyəm.
ADMİRAL HƏM DƏ ALİMDİR.
... Admiral İbrahim bəy Aslanbəyovdan yazan rus tədqiqatçıları onun
haqqında “Admiral Naximovun bioqrafı kimi daha çox məşhurdur” sözlərini
iftixarla qeyd edirlər. Təsadüfi deyil ki, İbrahim bəyin “Naximovun bioqrafiyası”
adlı oçerki ayrıca kitab kimi bir neçə dəfə nəşr olunmuşdur.
Admiral Aslanbəyovun elmi-publisistik əsərləri isə ayrıca tədqiqata layiqdir.
Hərbi dəniz donanmasının ötən əsr tarixini araşdıran tədqiqatçıların əksəriyyəti
onun əsərlərindən mənbə kimi bu gün də istifadə edirlər. Heç təsadüfi deyil ki,
1889-cu ildə Sankt-Peterburqda “Vitse-admiral Aslanbəyovun yarıməsrlik
yubileyi” adlı kitabı da nəşr olunmuşdur. V.Fridriksin “Kontr-admiral
Aslanbəyovun bayrağı altında üzən “Afrika” kreyseri” adlı kitabı isə hələ 1880-ci
ildə yenə də Sankt-Peterburqda işıq üzü görmüşdür. Q.İ.Seminin “Sevastopol”
tarixi oçerklər kitabında /1955-ci il/ isə admiral Aslanbəyovun gündəliyindən geniş
istifadə olunmuşdur.
Knyaz admiral V.İ.Baryatinski isə həmyerlimiz haqqında yazdığı
xatirələrimdə qeyd edir ki, Şərq və Qafqaz lətifələrini o qədər maraqla danışardı ki,
müsahibi qəşş edənə qədər gülərdi. Bu lətifələr indi də dillərdə gəzir.
Ötən əsrin altmışıncı illərindən başlayaraq admiral Aslanbəyovun “Morskoy
sbornik” jurnalında silsilə elmi publisistik məqalələri dərc olunmuşdur: “Sokol”
üçdorlu hərb gəmisinin Aralıq dənizindən Kronştadta səfəri” /1861/, “Admiral
P.S.Naximov” /bioqrafik oçerk, 1868/, “Admiral A.S.Qreyq” /1873/, “Admiral
A.İ.Panfilov” /1874/, “Dəniz akademiyasının 50 illiyinin bayram edilməsi
münasibətilə nitqi” /1877/, “Kontr-admiral İ.Aslanbəyovun səfərləri haqqında
məlumatlar”/1881/ və başqa məqalələrindən tədqiqatçılar bu gün də bəhrələnirlər.
Yüz altmış üç ildən bəri İ.Aslanbəyovun bizimçün qaranlıq qalan ömür
yoluna, hərbi fəaliyyətinə az da olsa işıq sala bildik. Bu isə son dərəcə vacibdir.
Yoxsa, qeyri-millətlər, xüsusilə naxələf qonşularımız bizim unutduğumuz məşhur
oğullarımızı özününküləşdirir, üstəlik də: “Sizin tarixiniz kasıb olub, görkəmli
oğullarınız da yoxdur” - deməklə xalqımızı təhqir edirlər.
...Hərbi donanma tariximiz onsuz da kasıbdır. Bu sahədə fəaliyyət göstərən
oğullarımız az qala barmaqla sayılacaq qədərdir: Kontr-admiral Cəlil Cavadov
/1916-1980/, vitse-admiral Həmid Qasımbəyov /1923/, kontr-admiral Rafiq
Əsgərov/1949/ və Eduard Hüseynov (1938-1993). Vəssalam!
Nə yaxşı ki, bu boşluğu müəyyən qədər də olsa dolduracaq İbrahim bəy
Aslanbəyov kimi admiralımızı gec də olsa tapa bilmişik...
20 noyabr 1993-cü il
QACAR
SÜLALƏSİNİN
SƏRKƏRDƏLƏRİ
Tarixə “olub, keçmiş şeylər”, “çağırılmış
Bayatılar” kimi baxanlar idrak və zövqü məhdud
insanlardır.
Mənsub olduğu xalqın varlığı ilə fəxr etməyən,
onun eşqini müqəddəs bir məşəl kimi öz qəlbində
yandırmayan bir insan, öz vətəndaşlıq haqqını dərk
edə bilməz, ona vətənpərvər demək də gülünc olar.
Səməd VURĞUN
Şuşaya getməkdə məqsədim görkəmli ədəbiyyatşünasımız Firudin bəy
Köçərlinin dədə-baba yurdunu görmək idi. Bir xeyirxahın köməyi ilə evi tapıb,
həyət-bacanı gəzdim. Unudulmuş Firudin bəyin nə yaxın, nə də uzaq bir qohumu
ilə görüşüb söhbət edə bilmədim. Mülkün divarına çoxdan vurulmuş, rəngi solmuş
xatirə lövhəsini ürək ağrısı ilə oxudum. Və muzey görmək ümidim vardı. Amma
sanatoriya anbarı kimi istifadə olunduğunu görəndə... yadıma olmuş bir əhvalat
düşdü. Onu mənə Qazax Seminariyasının məzunu, mərhum Hacıbala Hacıyev
danışmışdı.
Seminariya hələ Qoridə olarkən (1910-cu il) bir gün dərsdən evə gələn
Firudin bəy arvadı Badsəbanı əli qoynunda fikirli görür. Firudin bəy təşvişlə
soruşur ki, Badsəba, nə olub, niyə qəmlisən. Şuşadan, yada Qazaxdan bəd xəbər
var, nədi?
Badsəba xanım kədərlə dillənir:
- Eh, ay Firudin bəy, niyə də, fikirli olmayım, bu qədər ömür sürdük, Tanrı
bizə bir övlad da vermədi ki, nişanəmiz qalsın.
Firudin bəy əvvəlcə bərk tutulur, sonra özünə gəlib arvadına təsəlli verir:
- Fikir eləmə, Badsəba, bu seminariyada oxuyan uşaqların hamısı bizim
övladlarımızdır. Bizi kim unutsa da onlar unutmazlar. Bu, mənim yəqinimdir. Vaxt
gələr görərsən...
İllər keçir. Firudin bəy Köçərli 1920-ci il mayın 22-dən 30-dək davam edən
Gəncə qiyamı zamanı mənfur daşnaklar tərəfindən öldürülür. Badsəba xanım
1921-ci ildə Bakı Pedaqoji Texnikumunda tərbiyəçi işləyir. Dörd il sonra bacarıqlı
mütəxəssis kimi pedaqoji texnikum təşkil etmək üçün Zaqatalaya göndərilir. 1929-
cu ildə Quba Pedaqoji Texnikumunun müdir müavini olur. Bir il keçmiş isə Şəki
uşaq evinin müdiri təyin edilir. Həmin dövrdə yetimxana ciddi ehtiyac içində idi.
O, kömək üçün hansı idarəyə müraciət edirsə, yardım edən olmur. Firudin bəyin
1910-cu ildə dediyi sözləri xatırlayan Badsəba xanım Mərkəzi Komitədə torpaq
komissarı işləyən, keçmiş Qori Seminariyasının məzunu Teymur Hüseynovun
yanına gəlir. Yetimlərə kömək üçün ona müraciət edir.
Teymur Hüseynov Badsəba xanımı doğma anası kimi çox səmimi qarşılayır.
Maddi cəhətdən kömək edir, üstəlik yetimxananın müasir mebellə təmin
olunmasına sərəncam da verir.
Bu əhvalatdan sonra Badsəba xanım ölənə qədər (1954-cü il) deyərmiş ki,
Firudin bəylə mən sonsuz olmamışam. Qori və Qazax seminariyalarının hər bir
məzunu bizim övladımızdır.
Firudin bəyin dədə-baba yurduna baxa-baxa fikirləşirdim ki, Teymur
Hüseynov kimi xeyirxahlar “otuz yeddi”nin günahsız qurbanı olmasaydı, bəlkə də
mülk bu günə düşməzdi. Demək, indi Teymur kimi övladlara ehtiyacımız var.
Təəssüf ki, “otuz yeddi”nin qara küləkləri çox seminaristi öz burulğanında məhv
elədi. Hətta seminariyanın təşəkkülü və Azərbaycan maarifinin inkişafında böyük
xidmətləri olan Sultan Məcid Qənizadə belə yetmiş iki yaşında ikən şəxsiyyətə
pərəstiş dövrünün amansız qanunsuzluğunun qurbanı oldu.
Nə gizlədim, Şuşada Firudin bəy Köçərlinin dədə-baba mülkünü görəndə
fikirləşdim ki, övladsızlıq yaman bəladır. Əgər Tanrı Firudin bəylə Badsəba
xanıma övlad nişanəsi versydii, yurdu anbar olmazdı...
Dostları ilə paylaş: |