Sən həmişə mənimləsən

Nargilə əvvəlki ağır, üzüntülü həyat burulğanından ayrılaraq tədricən ruhi- mənəvi təkmilləşmə 

prosesini keçirir, onda həyat barədə zəngin, dolğun təsəvvürlər oyanır. Mənəvi oyanma prosesi 

Nargilə  taleli  qızların  mənəvi  qələbəsi,  mənəvi  təntənəsi  kimi  meydana  çıxır. 

Nargilənin  anası  Nəzakət  bu  mənəvi  qələbənin  məzmunundan  hələlik  uzaqdır.  Nəzakət  qızı 

Nargilə  ilə  çox  zaman  həmsöhbət  olmasa  da,  çox  vaxt  ondan  ötəri  «burnunun  ucu  göynəyir». 

Nəzakət  ana  məhəbbətinin  şirinliyini  tam  aydınlığı  ilə  qızı  Nargiləyə  çatdıra  bilmir. 

Acizlik, qorxaqlıq Nəzakətdə mənəvi dirçəlişə imkan vermir, qızı barədə Nəzakətin narahatlığı 

Nargilədə incə psixoloji məqam – gərginlik, başqa sözlə, əsəbilik yaradır.  

Neçə  müddətdir  ki,  həsrətində  olduğu  ana  nəvazişinin,  mərhəmətinin  istisini  Nargilə  hələ 

yaşamamış,  indi  isə  Nəzakətin  birdən-birə  kövrək,  həlim  bir  səslə  danışığı  Nargiləni 

əsəbiləşdirir,  həm  də,  o,  anasına  qarşı  eyni  ilə  ilıq  insani  duyğularla  cavab  məhəbbəti,  övlad 

məhəbbəti yaşayır. 

Bu  məhəbbət  hələlik  mənəvi  dramda  yaşayır,  zahirdə  isə  anası  ilə  o,  «sərt»  davranış  nümayiş 

etdirir. 

Buna  baxmayaraq  Nargilə  anası  ilə  münasibətdə  bəzən  daxilən  sərt  rəftarın  əziyyətini  çəkir.  

Bu sərt rəftarın özündə Nargilənin mənəvi gərginliyi dayanır, anası ilə sərt davransa da, daxilən, 

ruhən buna görə iztirab çəkir. 

İstər  Nəzakətin,  istərsə  də  Nargilənin  daxili  əzabı  təbii  və  əsaslıdır.  Həsənzadənin  də  daxilən, 

ruhən  qayğıya,  nəvazişə  ehtiyac  duyduğu  pyesin  ümumi  ahəngində  qabarıq  nəzərə  çarpır. 

Nargilə 

bu 

təbii 

mənəvi 

ehtiyacı 

məmnuniyyətlə 

qəbul 

edir. 

Nargilə:  ...Bu eyvanda,  bu söyüd ağacının altında sizlə belə qabaq-qabağa oturmaq, sizə qulaq 

asmaq,  sizin  üçün  bir  iş  görmək  mənim  ən  böyük  arzum  idi.  (göz  qapaqlarını  endirərək  yavaş 

səslə)  Bu  iki  ildə  bir  gecə  olmayıb  ki,  mən  sizdən  qabaq  yatım  [8,səh.319].  

Əlbəttə,  «süjet  üçün  bədii  hadisələrin  ardıcıl,  xroniki  davamı  yox,  məhz  hisslərin  əlaqəsi, 

assosiasiyalar, əhvali ruhiyyədəki keçidlərin həssaslıqla izlənilməsi və bunların səciyyəvi, poetik 

lövhələrdə inikası əsasdır [19,səh.68]. 

İlyas  Əfəndiyev  «Sən  həmişə  mənimləsən»  pyesində  məhz  hisslərin  əlaqəsinə,  assosiasiyalara, 

əhvali-ruhiyyədəki 

keçidlərin 

həssaslıqla 

izlənilməsinə 

diqqət 

yetirmişdir. 

Dramaturq Nargilənin Həsənzadəyə olan bağlılığını bu baxımdan təbii hesab edir və inandırır ki, 

Nargilə yaşının qaynar, romantik çağında möhkəm ata-ana nəvazişi ilə əhatə olunmadığı halda, 

qarşısına çıxan ilk xeyirxah insan Nargilənin körpə qəlbində əbədilik yuva salır və gənc qız ona 

daxilən bağlanır. 

Müəllif  burada  təbii  insani  hisslərin  bədii  ifadəsi  kimi  reallaşan  detallara,  incə  məqamlara 

müraciət  etməklə  pyesin  ümumi  ahəngində,  strukturunda  dərin  hiss  və  düşüncələrin,  ovqatın, 

vəziyyətlərin,  hərəkət,  davranışların  lirik-romantik  üsluba  köklənmiş  harmoniyasını  izləməyə 

çalışır.  

Nargilənin Həsənzadə ilə söhbətlərində onun daxili aləminin əyani təsviri kimi reallaşan xarici 

görkəmində,  üzdə,  gözdə  yaranan  təbii  dəyişikliklər  inandırıcılığı  ilə  diqqəti  çəkir. 

Remarkada  əksini  tapan  «göz  qapaqlarını  endirərək,  yavaş  səslə»  bədii  təsvir  Nargilə 

sevgisininin bədii ifadəsi kimi canlanır.  

Digər  tərəfdən  qarşı  tərəf  olan  Həsənzadə  də  qızın  bu  hisslərini  təbii  hesab  edir  və 

qiymətləndirir, başa  salır ki,  «məhəbbət  canlı orqanizm  kimi  qocalır». Müəllif ideyasını təmsil 

edən 

Həsənzadə 

Nəzakətə 

münasibətdə 

də 

xeyirxah 

addım 

nümayiş 

etdirir. 

«Uşağı doğmaq hələ işin başlanğıcıdır. Əsl məsələ , onu böyütmək, insan arasına çıxarmaqdır» 

fikrində  Həsənzadə  Nəzakətin  ana  kimi  qızının  taleyi  ilə  maraqlanmasına  ciddi  səy  göstərir.  

Həsənzadə Nəzakətlə Nargilənin önündə atdığı xeyirxah addımını özlüyündə vətəndaşlıq borcu 

---

kimi  qiymətləndirməklə  onun  hisslərinin  səmimiliyi  qarşısında  Nəzakətin  analıq  haqqında 

təsəvvürlərinin  genişlənməsinə  və  ya  ətrafına  baxıb  konkret  insan  taleyi  –  Nargilənin  taleyi 

barədə  həqiqi  analıq  hissinin  oyanmasına  zəmin  yaradır  və  ya  Nəzakətin  övladının  taleyi 

qarşısında ana kimi məsuliyyətli addım atmasına çalışır. 

Bu  baxımdan  Həsənzadə  obrazı  ilə  müəllif  cərəyan  edən  bədii  hadisəni,  dramatik  vəziyyəti, 

iştirak edən obrazların taleyini sahmanlayır.  

Həsənzadənin  mənəvi-əxlaqi  görüşləri  zəminində  inkişaf  tapan,  özlərinə  mənəvi  təpər,  dayaq 

tapan, onun nurani varlığında zülmətdən işıqlı həyata göz açan Nargilə və Nəzakət, ana ilə övlad 

artıq barışır. Fərəcsə evdən çıxır. Ana ilə övlad yenidən dünyaya göz açır, bir-birilərinə mənəvi 

məhrəmliyini hiss etdirir və yaşadırlar. 

Aşağıdakı  remarkada  bu  vəziyyəti  əyaniləşdirən  bir  məqama  diqqət  yetirək:  

«Pauza: Nargilə anasına qısılır və indi işıq yalnız onların üzünə düşür. Sanki hər ikisinin gözü 

nəhayətsiz uzaqlarda... eyni məchul nöqtəyə zilənmişdir. Hər ikisinin çöhrəsində eyni sakit ifadə 

vardır» [8,səh.349].  

Remarkada  müəllif  tərəfindən  verilən  hərəkətlərin  psixoloji  təsviri  daxili-psixoloji  hərəkətin 

fiziki  hərəkətlə  gerçəklənməsi  ilə  müşayiət  olunur.  Obrazların  fiziki  hərəkəti  daxili-psixoloji 

əsası ilə şərtlənir. 

A.Zis teatr səhnəsində əvəzsiz xidmətləri olan Stanislavskiyə əsaslanaraq yazır: fiziki hərəkətlər 

hər şeydən əvvəl, psixofiziki hərəkətlər, psixoloji cəhətdən əsaslandırıla bilən fiziki hərəkətlərdir 

[35,səh.88].  

«Nargilə  anasına  qısılır»  ifadəsində  Nargilənin  anasına  fiziki  hərəkət  və  qüvvə  ilə  sarılmağın 

təsviri  ilə,  illər  uzunu  ana  nəvazişindən  məhrum  körpə  qəlbinin  hədsiz  qayğıya  köklü,  həyati 

ehtiyac  duymasının  daxili  psixoloji  əsası  verilir.  Uzun  müddət  daxilən,  ruhən  uzaq  düşmüş, 

nəhayət  Həsənzadənin  mənəvi  himayəsi,  müdaxiləsi  zəminində ana ilə övladın  «ulduzu» labüd 

olaraq qovuşur. 

Bu  qovuşma  təbii  insani  hisslərin  uzaq  düşmüş  mənəvi  aclığın  nəticəsi  kimi  reallaşır. 

Nəzakət artıq ruhi sakitliklə qızına xeyir-dua verir. Nargilə isə arzusunda olduğu ana nəvazişinin, 

ana  nəfəsinin  isti  qoynunda  özünü  rahat  hiss  etdiyi  üçün  indiki  halında  taleyindən  razı  qalır.  

Remarkada  təsvirini  tapan  həmin  vəziyyət-çoxdan  uzaq  düşmüş  ana  ilə  övladın  indiki  anda 

qovuşma  səhnəsi  şüuraltı  qatda  gizlənmiş  hiss  və  düşüncələrin  ümumiləşmiş  obrazı  kimi 

tamamlanır, onun konkret bədii-psixoloji portretinə çevrilir. 

Müəllif  məsələnin  ikinci  bədii  psixoloji  həllində  Həsənzadəni  mürəkkəb  psixoloji  hadisə  və 

vəziyyətlər, hərəkətlər fonundan keçirir. 

Həsənzadə  özü  ilə  Nargilə  arasında  davam  edən  mürəkkəb  sevgi  məsələsinin  həllində  zahiri 

təmkini ilə çıxış etsə də daxilən ziddiyyətli fikir axınında vurnuxur: 

Həsənzadə:  Nə  üçün  o  gedəndən  sonra  mən  özümü  bu  qədər  yalqız,  bu  qədər  qəmgin  hiss 

edirəm?  Elə  bil  ki,  o  bir  də  qayıtmayacaq...(qısa  pauza)  Əgər  bütün  bunlar  belədirsə,  nə  üçün 

mən  qəti  qərara  gələ  bilmirəm?  Yoxsa  qarşımda  açılan  bu  yeni  bahar  səhərinin  qeyri-adi 

gözəlliyi  məni  qorxudur?  Yoxsa  mən  böyük  insan  məhəbbətinin  qüdrətinə  inanmağı 

yadırğamışam? 

Bəlkə 

mən 

işıqdan 

qorxub 

qaranlığa 

çəkilirəm? 

[8,səh.344]. 

Dramaturq Həsənzadənin tərəddüdlü anlarını detalları ilə əyaniləşdirmək üçün daxili dialoqdan 

bədii vasitə kimi istifadə edir. 

---