Sevda ağAMİRZƏ qizi əHƏdova müASİr dünyada
Yüklə 259,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
yələr də vardır. Hətta qloballaşmanın məhz bu nəticələrini qabardan, onun milli dövlətçiliyə, milli mədəniyyətə və adət-ənənələrə neqativ təsir göstərəcəyini vurğulayaraq onunla mübarizəni özünün əsas məqsədi sayan ümumdünya hərəkatı - antiqlobalistlər hərəkatı da mövcud dur. Əslində qlobalistikanın bir elm kimi yaran ması da qlobal problemlərin tədqiqinin zəruriliyi ilə sıx əlaqədardır. Milli regional, və dünya səviyyəli münaqişələrin yaranması təhlükəsi bir çox hallarda dünya iqtisadiyyatının qloballaşması prosesinin yaratdığı üstünlüklərin qeyri-bərabər bölüşdürülməsi ilə də əlaqələndirilir [154,180]. Qloballaşma terminin özü elmi leksikona XX əsrin 60-cı illərində daxil olsa da, bəşəriyyətin birləşməsi, insanlar, mədəniyyətlər arasmda əla qələrin intensivləşməsinin nəticəsi olaraq qlobal laşma dərin köklərə malikdir. Bu sosial hadisənin tarixi hüdudları diskussiya mövzusu olaraq qal maqdadır. Bəzi tədqiqatçılar bu fenomenin kök lərini hətta bəşəriyyətin qədim qatlarına aparıb çıxarmağa çalışırlar. R.Aslanova qloballaşmanın dönməzliyinə qarşı çıxış edən Çin müəlliflərinin tarixdə bir neçə qloballaşma dalğası olduğuna (!) dair fikirlərinə diqqət yetirir [17,18-19]. Qloballaşma çoxaspektli prosesdir. Bir çox tədqiqatçıların onu sırf iqtisadi amillərlə haqlamaq cəhdlərinə baxmayaraq, o ictimai həyatın bütün sahələrini -siyasəti, ideologiya nı, həyat tərzini, mədəniyyəti əhatə edir. Bütün Sevda Ağamirzə qızı Əhədova 84 M ü a s ir dü n ya d a m əd ən iyyətlə rarə sı m ün asibətlə r bəşəriyyətin maraqlarına toxunan belə geniş miq yaslı hadisə əmtəə və xidmətlərin istehsalı və is tehlakı sahəsindəki münasibətlərlə məhdudlaşa bilməz. Ona görə də əksər hallarda qloballaşma nın iqtisadi, maliyyə, siyasi, psixoloji, informasi ya, mədəni aspektlərini fərqləndirmək zərurəti ortaya çıxır. Eyni zamanda qloballaşma bütün öz proseslərin məcmusu kimi də qəbul edilir. Qloballaşma təkcə iqtisadiyyatda deyil, infor masiya sahəsində də baş verir, informasiya isteh salı hazırda inkişafı, o cümlədən iqtisadi inkişa fın ən başlıca mənbəyinə çevrilməkdədir. Bütün yer kürəsinə yayılmaq imkanı əldə etdikdən sonra informasiya demək olar ki, bütün dünyanı öz şəbəkə və dalğaları ilə bürümüşdür. Ölkənin ictimai zənginliyi artıq təkcə təbii ehtiyatları və maliyyə resursları ilə deyil, həm də əhalinin təhsil, intellektual, inkişaf səviyyəsi, yaradıcı po tensialı, yeni ideyalar və texnologiyalar sahəsində məlumatlılıq dərəcəsi ilə də ölçülür. Bu zənginlik strukturunda mədəni kapital, insan kapitalı nın əhəmiyyəti təbii və iqtisadi zənginliklərlə müqayisədə dəfələrlə artmaqdadır. Qlobalistikada qloballaşma sosial proses və hadisələrin geniş spektrlərin ehtiva edir ki, bura ya ikiqütblü sistemin süqutunun nəticəsi olaraq yeni dünya düzəninin təşəkkül tapması, qərb mə dəniyyətinin sürətlə yayılması (vesternləşmə); qlobal iqtisadiyyatın və transmilli kompaniyaların yaranması; milli dövlətlərin böhranı və onların 85 suverenliyi üçün təhlükənin artması; beynəlxalq ticarətin genişlənməsi və beynəlxalq əmək bölgü sünün sürətlənməsi miqrasiya dalğasının geniş lənməsi, milli-mədəni cəmiyyətlərin formalaşma sı və digər proseslər daxildir [101,184-185]. İdeal olaraq qloballaşma bəşəriyyətinin vahidliyi ilə onun milli müxtəlifliyin üzvü surətdə birləşdirən proses kimi qəbul edilməlidir. Bir tərəfdən insan lar təşəkkül tapmaqda olan vahid, tam sivilizasi yanın üstünlüklərindən bəhrələnməyə can atır, digər tərəfdən isə öz milli məxsusluğunu qoru yub saxlamağa çalışırlar. Ancaq bu harmonikliyə nail olmağın çətinliyi vahid, bəşəri sivilizasiyanın təşəkkül tapmasını ləngidir. Qloballaşmanın nəzəri tədqiqi onun iki mo del üzrə inkişaf etdiyini göstərir. Əgər iqtisa diyyatda, maliyyədə, beynəlxalq hüquqda stan dartlaşma və eyniləşməyə aparan inteqrasiyanın zəruriliyindən söhbət gedirsə, sivilizasiyaların qarşılıqlı təsirinin genişləndiyi şəraitdə milli mədəniyyətlərin özünəməxsusluğunun, təkrar olunmazlığını, koloritinin saxlanılması əsas vəzifələrdən birinə çevrilir. Öz mədəni, milli, konfessional, etnik lokallığım qoruyub saxlamaq vəzifəsi qərb mədəniyyətinin nümunələrinin (özü də heç də yaxşı olmayan nümunələrinin) güclü müdaxiləsinə qarşı təbii reaksiya kimi daha da aktuallaşır. Bazar qanunları üzrə həyata keçirilən qloballaşma, qeyd edildiyi kimi standartlaşma və unifikasiyam nəzərdə tutursa, mədəni qloballaş Sevda Ağamirzə qızı Əhədova 86 ma lokal mədəniyyətlərin milli, etnik, konfenssial və digər üzgünlükləri özündə cəmləşdirən uni versal mədəniyyətin formalaşdırılması kimi başa düşülür. Mədəni qloballaşmanın bu iki tərəfi bir- biri ilə sıx əlaqədardır və özündə ikitərəfli pro sesi (lokal xüsusiyyətlərin transmilli səviyyəyə keçməsi, qlobal xüsusiyyətlərin isə lokal meylləri özündə ehtiva etməsi) əks etdirir. Hazırda qlo ballaşma və lokallaşmanın bu qırılmaz qarşılıqlı əlaqəsini ifadə etmək üçün "qlokal" termini geniş tətbiq edilir. Qloballaşma mədəniyyətlərin, sivilizasiyaların qarşılıqlı təsirinin artmasında, həyat tərzlərinin, mədəni normalann və dəyərlərin standartlaş masında, insanların şüurunda və davranışında, təhsilində ciddi keyfiyyət dəyişikliklərinin baş verməsində özünü açıq büruzə verir. Fövqəlmilli (millətüstü) və transmilli strukturların, beynəl xalq münasibətlər sisteminin iştirakçılarının (bey nəlxalq və qeyri hökumət təşkilatları, gənclər, qa dınlar təşkilatları, dini qurumlar və s.) rolunun artması, insan hüquq və azadlıqlarına diqqət, hüquq normaları və sosial standartların univeı sal- laşması və s. ümumdünya səviyyəsində qarşılıqlı çulğaşmamn və inteqrasiyanın nə qədər sürətlə getdiyini sübut edir. Qloballaşmanın mədəni aspektlərinə həsr edilmiş çoxsaylı ədəbiyyatın təhlili bu məsələdə çox müxtəlif və əksər halda biri-birini inkar edən mövqelərin mövcud olduğunu göstərir. Müasir dünyada mədəniyyətlərərası münasibətlər 8 ? Yüklə 259,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|