Sevda ağAMİRZƏ qizi əHƏdova müASİr dünyada
Yüklə 259,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
Bu bir tərəfdən mədəniyyətin qloballaşması (ya xud mədəni qloballaşma - S.Ə.) haqqmda va hid elmi konsepsiyanın olmadığını sübut edirsə, digər tərəfdən məsələnin nə qədər mürəkkəb və ziddiyyətli olduğuna dəlalət edir. R.Aslanova qloballaşmanın mədəni konteks tində mövcud olan meylləri ("qlobal homogeni- zasiya", "mədəni imperializm", "mozaik mədə niyyəti", "periferiya korrupsiyası", "mədəni zibil lik", "mədəni hegemoniya"), nəzəriyyələri (qlo bal oykumena, vesternizasiya, qlokalizasiya və s.) ümumiləşdirərək qloballaşmada milli mədəniy yətlərin taleyinə dair üç ssenarini mövcudluğunu vurğulayır: 1) qarşıdurma, 2) dialoq, 3) lokal mə dəniyyətlərin qlobal hakim mədəniyyətə əriyib qarışması. Müəllif haqlı olaraq qeyd edir ki, mü asir zamanın tələblərinə ən çox uyğun gələn və həm də arzu olunan istiqamət-strategiya müxtəlif mədəniyyətlərin qarşılıqlı inteqrasiyası, mövcud reallığa cavab verən dialoq və anlaşmanın qurul ması yoludur (17, 99-102]. Qloballaşma prosesləri milli identikləşmə prosesləri ilə sıx əlaqədə gedir. İnformasiya açıq lığı şəraitində milli özünüifadə sosial, iqtisadi və siyasi inkişafın güclü stimuluna çevrilir. Qloballaşmanın mümkün nəticələrinin mü əyyənləşdirilməsi baxımından kulturoloji amil lər, onların milli mədəniyyətlərin dəyər-nor mativ əsaslarına təsiri hökmən nəzərə alınma lıdır. Tarixən təşəkkül tapmış lokal (milli) mə Sevda Ağamirzə qızı Əhədova 88 dəniyyətlərin qlobalizasiya dövründə taleyi necə olacaqdır? Bu proses mədəni müxtəlifliyin qorunub saxlanılmasına kömək edəcəkdir, yox sa bəşəriyyətin mədəni eyniləşməsi, müxtəlif mədəniyyətlərin hansısa vahid və hamı üçün ümumi qlobal mədəniyyətlə əvəzlənməsi baş verməkdədir? Bu məsələlər bu gün ən müxtəlif cavablar doğuran suallardır. Milli şüurun dirçəldilməsi, qlobalizasiya ilə əlaqədar mərkəz dənqaçma qüvvələrinin dağıdıcı təsirinə qarşı cəmiyyətin özünü qoruma reaksiyası kimi ortaya çıxır. Qloballaşma bir tərəfdən vahid iqtisadi, si yasi, informasiya məkanının formalaşması üçün real imkanlar açırsa, digər tərəfdən, o müxtəlif inkişaf mərhələlərində, necə deyərlər "müxtəlif start vəziyyətləri"ndə olan, unikal mənəvi, mə dəni dəyərlərə malik birliklər qarşısında cid di tələblər qoyur. Bir sıra hallarda qloballaşma mədəniyyətlər arasında mövcud münaqişələrin kəskinləşməsinə, yeni münaqişələrin yaranma sına, milli ənənələrin sıradan çıxmasına gətirib çıxarır. Qloballaşma milli mədəniyyətlər arasındakı əvvəllər mövcud olmuş maneələri aradan qaldır maqla mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqə və təsir formalarının və səviyyələrinin də genişlənməsinə səbəb olur. Qlobal mədəniyyətinin təşəkkül tap ması ilə yanaşı mədəniyyətlərin inkişafında digər tendensiya da özünü göstərməkdədir — mədəni müxtəlifliyin getdikcə zəifləməsi və milli mədəni Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər 8 f dəyərlərin eyniləşməsi (unifikasiyası). Beynəlxalq mədəni əməkdaşlığın, genişləndiyi, mədəniyyətin xalqlararası kommunikasiyanın əsas formaların dan birinə çevrildiyi zamanda milli identikliyin qorunması zəruriliyi problemi daha da aktualla- şır. Qloballaşma dövründə mədəniyyətlərin uni- fikasiyasını təkcə ayrı-ayrı mədəni formaların itməsi ilə deyil, həm də mədəni yekcinsliyin in sanların təfəkkür tərzinin, dünyagörüşünün yek- cinsləşməsinə gətirib çıxarması ilə təhlükəlidir. Məhz bu təhlükə müxtəlif beynəlxalq təşki latların, o cümlədən BMT və YUNESKO-nun mədəni müxtəlifliyin qorunmasına yönəlmiş bir sıra qərarlar qəbul etməsinə səbəb olmuşdur. Eyni zamanda qloballaşma xalqlar və ölkələr arasında mədəni bərabərsizliyin getdikcə dərin ləşməsinə səbəb olur. Təhsilin səviyyəsinə, mədə niyyət müəssisələrinin sayma və onlardan istifa dənin həcminə, fərdi kompüterlərlə təminata, ən nəhayət dövlətin mədəniyyət sahəsinə ayırdığı vəsaitlərin həcminə və göstəricilərinə görə lider dövlətlərlə autsayder-dövlətlər arasında fərqlər getdikcə artmaqdadır. İqtisadi, texnoloji bəra bərsizliklə yanaşı mədəni bərabərsizlik bu gün ictimai tərəqqiyə əsas maneə olaraq qalmaqdadır. Çox təəssüf ki, qlobalizasiya müxtəlif ölkələrin mədəni inkişafı arasındakı fərqləri nəinki aradan qaldırmır, əksinə, daha da dərinləşdirir. Sevda Ağamirzə qızı Əhədova Ölkələrin inkişafının əsas göstəricisi olan in san potensialının səviyyəsindəki bu fərqlər bir sıra hallarda autsayder ölkələrdə fanatizm, millətçilik, radikalizm, ekstremizm kimi meyllərin artması ilə müşayiət olunur. Bir tərəfdən bəzi ölkələrdə və regionlarda mədəni geriliyin səbəbi kimi qərbin mədəni müdaxiləsi göstərilir, digər tərəfdən isə "Faust sivilizasiyasına" məxsus birliklərin siyasi, iqtisadi və mədəni üstünlüyünün ideoloji və coğ rafi cəhətdən əsaslandırılmasına, "avrosentrizm" konsepsiyasmın yenidən dirçəldilməsinə cəhdlər göstərilir. Müasir dünya milli-mədəni müxtəlifliyin vəhdəti kimi çıxış edir. Milli mədəniyyətlərin zənginliyi bütün bəşəriyyətin mənəvi zənginliyi deməkdir. Buna görə də hər bir milli mədəniyyət dəyərsiz sərvət olaraq diqqət və qayğı tələb edir. Xalqların öz mili-mədəni varlıqlarını qoruyub in kişaf etdirmək cəhdlərini köhnəliyin qalığı kimi qəbuledən qloballaşmanın qızğın tərəfdarlarından fərqli olaraq, mədəniyyət heç zaman mücərrəd- ümumbəşəri xarakter almayacaq, o həmişə konk ret, milli formada inkişaf edəcəkdir. Qloballaşma məddahlarının nəzərincə, milli mədəniyyətlər öz potensialını itirmiş cəmiyyətlərin dəyərlərini qoruyub saxlamağa çalışan elementlər rolun da çıxış edir və dünya qlobal sisteminə daxil ol mağa mane olurlar [159, 289). Eyni zamanda məlum həqiqətdir ki, mədəniyyət mahiyyətcə özünəməxsus, milli olsa da, o təcrid olunmuş Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər Yüklə 259,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|