Sevda ağAMİRZƏ qizi əHƏdova müASİr dünyada
Yüklə 259,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kütləvi mədəniyyətin yayılması da mədəniy yətlərin özünəməxsusluğunun itirilməsi kimi qlobal təhlükəni reallaşdım. Kütləvi mədəniyyət mədəni dəyərlərin və dilin eyniləşməsi, həyat tərzlərinin, geyimlərin, məişətlərin, musiqilərinin standartlaşmasına və universallaşması təhlükəsi yaratmaqla yanaşı, dominant mədəniyyətə texno loji və informasiya üstünlüyündən istifadə edərək öz dəyərlərini, norma və standartlarını digərlərinə qəbul etdirmək imkanı yaradır. Bu aspektdən multikulturalizmin beynəlxalq səviyyəsindən də danışmaq lazım gəlir. Beynəlxalq münasibətlər baxımından mədəni müxtəliflik bütün bəşəriyyət üçün zəngin töhfədir və onun qorunması və dəstəklənməsi bütün dünyanın dayanıqlı inkişafı üçün vacib şərtdir. Qloballaşmanın milli və yerli identikliyə yarat dığı təhlükələr şübhəsizdir. Lakin problemin həlli mühafizəkarçılıqda və ya təcridçi milliyətçilikdə deyil, beynəlxalq səviyyədə müxtəlifliyin təşviq edilməsində və plüralizmin inkişafındadır. Qlo ballaşma dövlətlər qarşısında ideyaların, ka pitalın, əmtəələrin və insanların beynəlxalq hərəkəti ilə şərtlənən çoxlu çağırışlar qoyur. Qloballaşmanın yaratdığı və genişlənməkdə olan mədəni azadlıqlar yeni-yeni problemlər və dilem malar ortaya çıxarır. İnsanlar arasmda ünsiyyət, dəyərlərin, ideyaların, həyat tərzlərinin mübadi ləsi görünməmiş miqyas almaqdadır. Bəziləri bunu müxtəlifliyin genişlənməsi, enerji və ilham Sevda Ağamirzə qızı Əhədova 152 mənbəyi kimi qəbul edir, digərləri əksinə, onu öz dəyərlərinə və həyat tərzlərinə, yerli və milli identikliyə qarşı əsl təhdid kimi qarşılayırlar. Bu cür reaksiyanın ifrat forması kimi bütün xarici təsirlərdən qorunmaq cəhdləri çıxış edir. Bu isə son nəticədə tərəqqiyə deyil, özünəqapanmaya, fərdi və ictimai azadlığın məhdudlaşdırılmasına gətirib çıxarır. Belə perspektivin yeganə alter nativi insanların, kapitalın, əmtəələrin, ideya ların qlobal hərəkətinə dövlətlərin açıqlığı şərti ilə dünyada mövcud olan müxtəlifliyə hörmət edilməsi və onun genişlənməsinin dəstəklənməsi olardı. Bunun üçün birinci növbədə mədəni azad lıq və mədəni əməkdaşlıq ideyalarına cavab verə biləcək, mədəni müxtəlifliyi qəbul edən və ona hörmət prinsipinə əsaslanan siyasi strategiyalar hazırlanmalı və həyata keçirilməlidir. Hazırda bütün dünyada multikulturalizmin geniş tətbiqini nəzərdə tutan bir çox aktlar, kon vensiyalar mövcuddur. Bu sənədlərdə mədəni ■müxtəlifliyin qorunması üçün bütün dünyada geniş və tarazlı mədəni mübadilənin təmin edil məsi, mədəniyyətlərarası dialoqu, mədəniy- yətlərarası qarşılıqlı fəaliyyəti, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrin rolunu artırmaq nöqteyi- nəzərdən beynəlxalq əməkdaşlıq və həmrəyliyi gücləndirmək kimi rəhbər prinsiplər öz əksini tapmışdır. Beynəlxalq səviyyədə multikulturalizm dəyərlərinin möhkəmləndirilməsi yalnız insan hüquq və azadlıqlarına hörmət, dövlətlərin suve Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər renliyi, bütün mədəniyyətlərə hörmət edilməsi və bütün mədəniyyətlərin bərabər ləyaqətə malik ol masının qəbul edilməsi, beynəlxalq həmrəylik və əməkdaşlıq, bərabər imkanlar, açıqlıq və tarazlıq, inkişafın iqtisadi və mədəni aspektlərinin tamlığı prinsiplərinə əməl edilməsi sayəsində mümkün dür. YUNESKO-nun 2001-ci ildə qəbul etdiyi "Mədəni müxtəliflik haqqında" Ümumdünya bəyannaməsində qeyd edildiyi kimi, biolo ji müxtəliflik canlı təbiət üçün neçə zəruridirsə, mədəni müxtəliflik də bəşəriyyət üçün o qədər zəruridir. Bu mənada o bəşəriyyətin ümumi nemətidir və indiki və gələcək nəsillərin mənafeyi naminə tanınmalı və möhkəmləndirilməlidir [100]. YUNESKO-nun digər sənədində - "İnsan inkişa fı - 2004" adlı məruzədə qloballaşma şəraitində multikulturalizm strategiyasının əsas prinsipləri öz əksini tapmışdır: 1. Ənənələrin mühafizəsi in san inkişafının qarşısım alan amilə çevrilə bilər. Ənənəvi dəyərlərin və adətlərin çoxu layiqincə qiymətləndirilməlidir. Onların əksəriyyəti in san hüquqları sahəsində ümumbəşəri dəyərlərlə həmahəng səslənsə də, hamı tərəfindən qəbul edilmiş etik dəyərlərə zidd olanlan da (məsələn, qadınların hüquqlarının pozulması, qərarlann qeyri-demokratik və gizli şəraitdə qəbulu və s.) vardır. Ənənələri bütün vasitələrlə qoruyub saxla mağı tələb edən ifrat çağırışların insan inkişafına mənfi təsiri göstərməsi şübhəsizdir. Ənənələri se çim azadlığı ilə qarışdırmaq olmaz. Bəzi ənənələr mədəni azadlıqların genişlənməsi yolunda əsil Sevda Ağamirzə qızı Əhədova (54 maneəyə çevrilirlər; 2. Mövcud fərqlərə və müxtə lifliklərə hörmət etmək lazımdır. Əlbəttə, müxtəlif likləri nəyin bahasına olursa olsun qoruyub sax lamağa da zərurət yoxdur, ancaq bu müxtəlifliyi insanların mədəni azadlığına və həyatlarını zən ginləşdirdiyinə kömək etdiyi şübhəsizdir. Əgər yerli mədəniyyətlər itib gedərlərsə və ölkələr yekcins olarlarsa, insanların seçim azadlığı da məhdudlaşacaqdır; 3. Müxtəliflik insanların ide- ntikliyinin çoxcəhətli və bir-birini tamamlayan olduğu, onların özlərini təkcə yerli icmanın, öz ölkəsinm deyil, həm də bütün bəşəriyyətin hissəsi kimi hiss etdiyi qarşılıqlı asılı dünyada çiçəklənir. Əgər müxtəlif mədəniyyətlərə ma lik dövlətlər öz birliyini çoxcəhətli və qarşılıq lı tamamlayan identiklik əsasında təmin edə bilərlərsə, rəngarəng mədəniyyətə malik dünya da bunu edə bilər. Qloballaşmanın inkişafı insanlar da təkcə yerli və milli identikliyin deyil, həm də dünyanın vətəndaşı kimi özünüdərkin inkişafını şərtləndirir. Müasir intensiv qlobal qarşılıqlı təsir yalnız ümumi dəyərlərin, əlaqələrin və etimadın qorunub saxlanılması şəraitində mümkündür; 4. İqtisadi və siyasi sahələrdə disproporsiya və bərabərsizliyin azaldılması ilə daha yoxsul və zəif birliklərin mədəniyyətlərinə təhlükə də azalır. Bir mədəniyyətin öz iqtisadi qüdrəti sayəsində başqa ları üzərində üstünlüyünü aradan qaldırmaq üçün ideya və əmtəələrin axınmdakı natarazlıq prob leminin həllinə nail olmaq lazımdır. Ölkələr və birliklər arasında bu natarazlıq və bərabərsizlik Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər (55 Yüklə 259,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|