Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

İlk növbədə sahənin inkişafını təmin edən kom ponentləri:  müəl- 

lif-nəşriyyat-kitab-redaktor-oxucu -  bilmək və öyrənm ək lazımdır.

İndiki  şəraitdə  və  perspektivdə  soraq-m əlum at  k itab ların ın  

nəşrinin  təşkili  problem i  olduqca  geniş  və  m ürəkkəbdir.  Çünki  öl- 

kəmizdə soraq-m əlum at nəşrlərinin  buraxılm asm m  düzgün və per- 

spektivli  təşkili  bütövlükdə  kitabçılıq  işinin  bir  çox  a k tu a l  p ro b - 

lemlərinin də həll edilməsinə im kan yarada bilər.

Ölkəmizin müstəqil olması və bazar m ünasibətləri xalqım ıza in- 

kişaf etm ək üçün m addı və mənəvi şərait yaratm ışdır.  Bu  şəraitdən 

istifadə  edərək  soraq-m əlum at  kitablarm ın  çapını  dövrün  tələbləri 

səviyyəsində qurm aq olar.

İndiyə  qədər  soraq-m əlum at  kitabı  nəşrinin  inkişaf  qanuna- 

uyğunluqları,  onun  şəraitdən  doğan  ziddiyyətli  xarakteri  obyektiv 

surətdə öyrənilib göstərilməmişdir.

X X   əsrin  80-ci  illərin  axırlarından  və  xüsusilə  90-cı  illərin  əv- 

vəllərindən  ölkəmizdə  kitab   nəşri  və  yayılm asm ın  sürəti  olduqca 

azalmışdır.  Bu,  ölkənin  elmi  ictim aiyyətində,  h ətta  geniş  oxucu 

kütləsində narahatlıq, həm çinin narazılıq yaratm ışdır.

Tarixi  təcrübənin  və  ənənənin  nəzərə  alm m am ası  vəziyyəti  da- 

ha d a ağırlaşdırm ışdır.

Dünya  ensiklopediya  nəşrinin  təşkili  təcrübəsi,  o n u n   m üasir 

inkişaf nailiyyətlərinin  səviyyəsi  nəzərə  alm arsa,  ölkəm izdə  soraq- 

m əlum at k itablannın  qarşıya çıxan problem lərinin m üəyyən hissə- 

sini müvəffəqiyyətlə həll  etm ək mümkündür.  Bütövlükdə k ita b  nəş- 

ri,  təbliği  və  yayılmasınm  təşkili  və  inkişafı  sahəsində dünya təcrü- 

bəsinin öyrənüməsi və istifadə olunm ası olduqca vacibdir.

A zərbaycanın  elmi,  texniki,  iqtisadi  və  m ədəni  sahədə  beynəl- 

xalq  əlaqə və əm əkdaşhğm m   artdığı  indiki  şəraitdə  dünya  təcrübə- 

sinin  nəzərə  alınması  ölkəmizdə  kitab  nəşrinin,  o  cümlədən  soraq- 

m əlum at  kitablarınm   buraxılm asm ın  yüksək  səviyyədə  təşkilinə 

köm ək edə bilər.

Oxucu m arağı və tələbatm ın fəal və məqsədyönlü form alaşm ası 

problem i ciddi şəkildə qarşıya çıxmışdır.

M üasir  m ərhələdə  oxucunun  elmi,  siyasi,  bədii,  estetik,  infor- 

m asiya  və  i.a.  səviyyəsi  olduqca  yüksəlmişdir.  İndi  kitabın  sosial- 

iqtisadi, siyasi,  elmi,  inform asiya dəyərini ilk dəfə oxucu verir.  İndi 

k itab ın  qiym ətləndirilm əsində peşəkar  oxucu tənqidinin  ro lu  daha 

d a  artm ağa başlam ışdır.  Peşəkar oxucu qiyməti  k ita b  və kitabçılıq 

işinin inkişafm a güclü təsir göstərir.

A zərbaycan  k ıta b   nəşrinin  dövrün  tələbləri  səviyyəsində  təşkili 

və inkişafı  sahəsində çox problem ləri və çətiniikləri vardır.  Bu,  hər 

şeydən  əvvəl,  X X   əsrdə  A zərbaycan  k itabım n nəşrində  tətb iq   edi- 

lən  yazı  işlərinin,  əlifbanm   müxtəlifliyi  ilə  əlaqədardır.  Ə lifbaların 

tez-tez dəyişdirilm əsi kitab və kitabçılıq işinin m üxtəlif istiqam ətlə- 

rində  böyük  çətinliklər:  iqtisadi,  nəşriyyatm   m addi-texniki  bazası- 

nın yeni  yazı  sistemilə  uyğunlaşdırılm ası,  poliqrafiya  sənayesi,  çap 

avadanlığınm   yeniləşməsi,  kitabm  yayılması,  m ütaliəsi  və  s.  yarat- 

mışdır.  K itab   nəşrindəki çətinlikləri,  problem ləri  aşağıdakı  şəkildə 

q ruplaşdırm aq olar:

-  k ita b m  nəşrində disproporsiyanın m övcud olması;

-  kitab nəşrində ayn-ayn elm və bilik sahələrinin təmsil edilməsi;

-  k ita b   nəşrinin  oxucu  tələbatına uyğun  şəkildə nəşr olunm ası, 

yəni  k itabm   tipləri  və  nəşr  tipləri  üzrə  buraxılm asm da  m övcud 

olan uyğunsuzluq;

-   k ita b a   oxucu  tələbatının  öyrənilməsi  (tarixi,  statistik,  oxucu 

anketi  və  form ulyarı  və  s.)  və  kitab   çapm da  onun  nəzərə  alınm a- 

ması;

-  kitab ın  təbliği və reklam ım n tam am ilə unudulm ası;

-   k itab ın   statistikasm m   aparılm am ası,  bu  işlə  m əşğul  olan  ye- 

ganə  dövlət  idarəsinin  -   A zərbaycan  D övlət  K ita b   Palatasım n 

1987-ci ildən fəaliyyətinin dayandırüm ası;

-   k ita b ın   nəşri  və  təbliği  işində  sistemsizliyin  və  əlaqəsizliyin 

hökm  sürməsi;

-  kitab nəşrini tənzimləyən q u ru m u n  olmaması;

-  tiraj siyasətinin müəyyənləşdirilməsi;

-  tərcüm ə kitab nəşrinin y an tm az hala düşməsi;

-  nəşriyyat-poliqrafiya və kitabın yayılması sahələrinin ixtisaslı 

mütəxəssislərlə  (redaktor,  bədii  red a k to r,  rəssam,  m enecm ent, 

m arketinq, kitab biznesi və s.) təm in edilməməsi;

-   kitabm   ixrac  və  idxalmm  unudulm ası  və  yaxud  təşkil  edil- 

məməsi;

-   k itabm   təbliği  və  yayılmasm a  köm ək  edən  tədbirlərin  keçi- 

rilməməsi  (radio  və  televiziyada  yeni  nəşrlər,  kitab  tərtib atı,  kitab  

nəşrinin  vəziyyəti  və  inkişaf perspektivləri  haqqında  sistemli  şəkil- 

də  verilişlərin  təşkil  edilməməsi;  m üəllif  və  oxucu  görüşlərinin, 

konfranslarm ın unudulm ası və s.);

-  nəşriyyat və poliqrafiya müəssisələrinin dünya  s ta n d a rtla n n a  

cavab verən norm ativ-texniki sənədlərlə təm in olunm am ası;

---

-   zəngin  oxucu  ənənəsi  olan  Azərbaycan  oxucusunun  k ita b a  

olan sorğu və tələbatlarının öyrənilməməsi;

-   kitab ın   nəşri,  təbliği  və  yayılması  sahəsində  dünya  təcrü b ə- 

sındən istifadə edilməməsi;

-   k itabın  nəşri,  təbliği  i]ə  əlaqədar  dövri  m ətb u atd a  dərc  ed il- 

miş oxucu rəylərinin nəzərə almmaması.

Soraq-m əlum at  nəşrlərinin  əsaslı  şəkildə  öyrənilməsi  onun  gə- 

ləcək inkişafının müəyyənləşdirilməsini də qarşıya qoyur.

Zənnimizcə,  respublikam ızda  soraq-m əlum at  kitablarm ın  nəş- 

rinin  təşkili  və  inkişaf etdirilməsi  üçün  aşağıdakı  təklifləri  və  töv- 

siyələri  k ita b   nəşri,  təbliği  və  yayılması  ilə  məşğul  olan  dövlət  və 

özəl idarə,  müəssisə,  nəşriyyatların nəzərə  alm aları  m əqsədəuyğun 

olardı:

-  kitab nəşrinin,  o cümlədən  soraq-m əlum at  k itab lan m n   nəşri- 

nin təşkilində,  təbliği və yayılm asında cəmiyyətin siyasi,  sosial, m ə- 

dəni və inform asiya şəraiti əsas götürülməlidir;

-   nəşr  edilən  soraq-m əlum at  nəşrləri  haqq m d a  oxucu-alıcı 

q ru p lan n m ,  elmi  və  ədəbi  ictimaiyyətin  m əlum atlandırılm ası  indi 

xüsusilə vacibdir.  Bu işin  səmərəli təşkili üçün dövri m ətbuatm ,  ra - 

dio  və televiziyanm im kanlarından daha çox  və  çevik  istifadə  edil- 

məlidir.  Təbiidir  ki,  televiziyanm  im kanları,  təsir  dairəsi  d ah a  ge- 

nişdir.  E k ranın  köməyi  ilə  soraq-m əlum at  kitabm m   nəşri,  təbliği, 

yayılması  ilə  bütün  problem lər  üzrə  m üxtəlif və  ciddı  işləri  həyata 

keçirmək olar;

-  soraq-m əlum at nəşrlərinə m ətbuat orqanlarm ın obyektiv mü- 

nasibəti,  tənqidi  mülahizə  və  qeydləri  ümumi  prinsipial  m övqedən 

doğursa,  sahənin  inkişafına  kömək  məqsədi  güdürsə,  bu  zam an 

müəlliflər,  naşirlər,  tə rtib ç ib r  rəylərə  həssas,  obyektiv  yanaşm alı, 

düzgün nəticə çıxarm ağa və istifadə etməyə səy göstərməlidirlər;

-   soraq-m əlum at  nəşrlərinin  yayılması  və  inkişafım n  öyrənil- 

məsi  göstərdi  ki,  sahənin  ınkişafında  70-80-ci  illərdə  əhəmiyyətli 

nailiy y ətb r əldə edilmiş, m övzusu,  məzm unu,  tərtibatı yaxşılaşmış, 

əhatə dairəsi genişlənmişdir;

-   XX  əsrin  70-80-ci  illərində  mövcud  olm uş  yaxşı  ənənələrin 

m üasir dövrdə nəşriyyatlar tərəfındən  istifadə edilməsi m əqsədəuy- 

ğun  olardı;

-  televiziya,  radio,  qəzet  və ju rn al  redaksiyaları  ilə nəşriyyatla- 

rm ,  kitab  yayımı assosiasiyalarının əlaqələri yaxşılaşdırılm ahdır;

-   soraq-m əlum at  nəşrlərinin  sistemli  və  ardıcıl  şəkildə  təbliği, 

reklam ı  təşkil  edilməlidir;  bu  işdə  sahənin  mütəxəssislərindən, 

m üəlliflərindən istifadə etm ək çox fayda verə bilər;

-   soraq-m əlum at  kitablarınm   nəşri,  təbliği,  tərtibatı  barədə 

dövri  m ətbuat  və  televiziyada  çıxışlar  əsasən  nəşriyyat  işçiləri,  xü- 

susilə  naşirlər,  redaktorlar,  müəlliflər,  kitabşünaslar,  kitab   yayımı 

ilə  m əşğul  o lanlar  tərəfindən  (yəni  problem dən,  onun  mahiyyətin- 

dən xəbərdar olan m ütəxəssisbr) edilməlidir;

-   beynəlxalq  əlaqələrimizin  artdığı  indiki  şəraitdə  Azərbaycan 

soraq-m əlum at  kitablarınm ,  xüsusilə,  sahə,  m övzu  ensiklopediya- 

larm ın və ensiklopedik lüğətlərin (yəni yaxşı nüm unələrin)  tərcümə 

və nəşr edilməsi və bu nəşrlərin xaricdə yaşayan həmvətənlərimizə, 

üm um iyyətlə başqa xalqlara  çatdınlm ası ən vacib kitabçılıq -  dün- 

ya,  xüsusilə  rus  soraq-m əlum at  k itab lan n m   ən  yaxşı  nümunələri- 

nin  (əsasən  sahə,  mövzu  ensiklopediyalarının)  dilimizə  tərcüməsi 

və nəşri vacibdir;

-   biz  zəruri  hesab  edirik  ki,  respublikam ızda  soraq-m əlum at 

kitablarım n  nəşri  ilə  m əşğul  olan  ixtisaslaşmış  sahəvi  nəşriyyat 

fəaliyyət göstərsin;

-  belə  hesab  edirik  ki,  respublikam ızda  soraq-m əlum at  nəşrlə- 

rinin təşkili, təbliği,  tərtibi, yayılması ilə sistemli məşğul olan xüsu- 

si m ərkəz yaradılsın;

-   m üasir  dövrün  dünya  kitabçılıq  işinin  ən  ak tu al  p roblem bri 

A zərbaycan  soraq-m əlum at  k ita b la n m n ,  xüsusib  ensiklopediyala- 

rm ,  d a h a   çox  sahə  ensiklopediyalarınm   məzmun  və  mövzusunda 

nəzərə alınm alı,  nəşr edilən kitabların elmi səviyyəsi,  bədii  tərtibatı 

və poliqrafık icrası yüksək olmalıdır;

-   soraq-m əlum at  nəşrlərinin  tirajınm   müəyyənləşdirilməsi, 

oxucu  sorğularınm   və  sifarişlərin  düzgün  öyrənilməsi  sistemli  şə- 

kildə təşkil edilməlidir;

-  yüksək ixtisaslı kitabşünas-redaktorların (o cüm b d ən  texniki) 

hazırlanm ası sistemli şəkildə aparılm alıdır;

-  elm i-texniki tərəqqinin,  çap texnika və texnologiyalarım n tət- 

biqinin  əsasm da  soraq-m əlum at  nəşrlərinin  çapı  ilə  məşğul  olan 

nəşriyyatların m addi-texniki təchizatı yaxşılaşdırılsm;

-   soraq-m əlum at  kitablarm ın  yayılması  ilə  m əşğul  o lan   kitab 

m ağazalarınm  fəaliyyət göstərməsi çox faydah olardı;

-   yeni  kitablarm ,  o  cüm b d ən   soraq-m əlum at  nəşrlərinin  sərgi- 

yarm arkalarm m  hər il sistemli şəkildə təşkili vacibdir;

---