Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və
Yüklə 1,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Çox m araqlıdır ki, indinin özündə də lüğətlərin tərtibinə və nəş- rinə girişən insanlar tapılır. M əsələn, A zərbaycan K itab A raşdır- m aları M ərkəzi a d la n a n bir qurum «A zərbaycanca-aIm anca. al- m anca-azərbaycanca» universal lüğətin buraxılm asm a rəvac ver- miş və 2005-ci ildə «A raz» nəşriyyatı 884 səhifə həcmində gözəl bədii və poliqrafik tərtib atlı nəşri çap etm işdir. Bu lüğətdə üm um - işlək sözlər, coğrafi ad lar, iqtisadi-m aliyyə term m ləri, kom m unika- tiv sözlər, beynəlxalq m ünasibətlərə aid söz və term inlər əhatə edil- mişdir. Lüğətə 100000 söz və söz birləşməsi daxil edılmişdir [58,
hiyyədin oğludur. Bu iri həcmli (56 çap vərəqi) lüğətə diqqət yetirdikdə aydın olu r ki, elə indi də həvəskar lüğət tərtibçiləri vardır. B unu cildin (son) üzərindəki aşağıdakı m əzm unlu yazı təsdiq edir. Y azıda oxuyuruq: «1993-cü ildən alm an dilini öyrənm əklə məşğulam. A lm an-azər- baycanca və ya azərbaycan-alm an lüğətinin olm am asm dan daim əziyyət çəkmişəm. T ə rtib etdiyim iz bu liiğət əgər hər hansı bir gən- cə köm ək etmiş olsa, deməli, qarşıya qoyduğum uz məqsədə çatm ı- şıq» [58]. Belə iri həcmli lüğətin quruluşunu, tərtibi p riıısipbrini açan ön söz, yaxud giriş m əqaləsi yoxdur. Ancaq alm anca şərti ixtisarlar vardır. Ə lbəttə, sözügedən nəşrə xeyli vəsait sərf edilib. Bu cür xo- şagəlməz işlərin a ra d a n qaldırılm ası vacibdir. Çünki belə təsadüfı adam ların lüğət tərtib etməsi keyfiyyətsiz nəşrlərin m eydana gəl- məsinə səbəb olur. K itabçılıq işinin digər sahələri, m övzuları üzrə buraxılan təsadüfi nəşrlər çoxdur. Bu, əlbəttə, ilk növbədə nəş- riyyatlar, elmi idarə və müəssisələr arasında koordinasiyanm , k ita b nəşrinə dövlət nəzarətinin olm am ası ilə əlaqədardır. O nu d a qeyd etm əyi zəruri hesab edirəm ki, soraq-m əlum at nəşrlərinin tərtibçiləri, nəşrə hazırlayanları mütəxəssis olduqda problem lər azalır və sahənin düzgün inkişafm da nailiyyətlər artır. Bu m ənada H .Ə .H əsənovun tərtib etdiyi «A zərbaycan şəxs adları- nın izahlı etimoloji lüğəti»nin təhlilini m əqsədəuyğun hesab edi- rəm . Lüğət 2002-ci ildə «M ütərcim » nəşriyyatında çap edilmişdir. Lüğətin rəyçiləri - A zərbaycan Milli Elmlər A kadem iyasm m müx- b ir üzvü, professor A fat Q urbanov və fılologiya elmləri doktoru T a h ir M əhərrəm ovdur. N əşrin redaktoru Sevil A ğabəyova, naşırı isə fılologiya elmləri namizədi, dosent Telm an Vəlixanlıdır. 288 sə- hifə həcm ində olan bu lüğətin quruluşu diqqətəlayiqdir. B urada hər şey yerli-yerindədir. Lüğət «Ön söz» (səh.3-9), «Lüğətin quru- luşu» (səh. 10-11), «Lüğətdə gedən ixtisarlar» (səh. 11), «A zərbay- can əlifbası» (səh.12) və s. ilə təchiz edilmiş, nəhayət, m ateriallar əlifba prinsipi üzrə sistemləşdirilmiş, sonda isə ədəbiyyat siyahısı verilmişdir [131, l3 -2 8 6 \ 7 səhifədən ibarət «Ön söz»də oxuyuruq: «İnsan a d la n m n əsas vəzifəsi ünsiyyət prosesində ayrı-ayrı şəxsləri bir-birindən fərqlən- dirməyə, ayırm ağa xidmət etm əkdir. Şəxs adları fərqləndirm ə, fər- diləşdirmə daşım aqla bərabər, ata-ananm estetik görüşünün, xal- qımızm dünyagörüşünün ifadəçisidir. H ə r bir şəxsin adı fərdidir. Şəxs ad la ıı fərdi olsa da, ictim ai, tarixi və milli səciyyə daşıyır. A d ictimai hadisə kim i kollektivin, cəmiyyətin ehtiyacı və tələbi əsa- smda m eydana gəlmişdir. O, həm insanlara məxsus zahiri əlam ət- dir. həm də cəmiyyət üçün vacib məsələdir. A dlar insanların cə- miyyətdoki yerini, vəzifəsini, hüququnu müəyyənləşdirməyə, də- qiqləşdirməyə köm ək edir. O bu və ya digər yeri tanım aq, müəy- yənləşdirm ək və öyrənm əkdə insanların ən yaxm və ən etibarlı kö- məkçisidir. A d şəxsi hüquq və ictim ai əlam ətlər əsasında müəyyən- ləşir. O, cəmiyyətin həyatm da m ühüm rol oynayır, o n u n ayrılm az hissəsidir. İnsanlara verilən ad lar ömürlükdür. Bu və ya digər şəx- sin adı o n a öm rünün axınna qədər öz xidm ətini əsirgəm ir, dövlət tərəfindən rəsmiləşdirilir» [131, 5]. «Ön söz» şəxs adlarm m funksiyalarm ı, yaranm a və inkişaf et- mə taıixini əks etdirm əklə oxucuya dərin bilik və m əlum at aşılayır. M üəllif yazır: «Azərbaycan şəxs adlarını yaranm a baxım ından b ir neçə dövrə ayırm aq olar: 1. E radan əvvəlki II-I m inillikdən eram ı- zın VII əsrinə qədərki adlar. 2. VII-X əsrlərdəki adlar. 3. X -X V II əsrlərdəki adlar. 4. X V II-X X əsrlər dövrünün adları. 5. Çağdaş dövrümüzdə yaranan adlar» [131, 4\. «Azərbaycan şəxs adlarının izahlı etimoloji lüğəti»ndə verilən «Lüğətin quruluşu» rubrikası lüğətin quruluşunu, m ahiyyətini əsaslı şəkildə ifadə edir. O rad a oxuyuruq: «1. Lüğətdə baş sözlər bütün lüğətlərdə olduğu kimi əlifba sırası ilə düzülmüşdür. 2. Lü- ğətdə qondarm a, süni və tərbiyəvi əhəmiyyəti olm ayan, m ənası faydasız, ahəngcə dilimizə uyğunlaşm ayan ad lard an başqa, bütün şəxs adları ayrıca lüğət məqaləsi kimi verilir. 3. A vropa, rus, ərəb və fars mənşəli şəxs ad la n A zərbaycan qrafıkası ilə verilir. A vropa mənşəli adlarm (verilməsi zəruri olanda) ilkin form ası d a qeyd olu- nur: İbrahim (ə) - Qədim yəhudi sözü «A brahim »in (av - rahat),
Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|