Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

zum u,  tərifı deyil, zəngin,  dəqiqləşdirilmiş elmi bilgilər toplusudur. 

B u rad a məsələlərə,  fakt və hadisələrə tarixi baxım dan dəyər verilir, 

həyat  olaylannm   m ahiyyəti  canlandırılır,  m əlum atlar  müəyyən 

sistemə uyğun  düzülür.  K itabçılıq işi  sahəsində  ən  çətin,  m ürəkkəb 

iş  ensiklopedik  əsərlərin  nəşridir.  Çox  şey  prosesin  özündə  dəyişir, 

təkm illəşir,  yeniləşdirilir.  O na görə də bu ağır işin öz spesifik prob- 

lemləri vardır.  H əyat  gedişində bu  problem lər  azalm ır,  sadələşmir, 

əksinə getdikcə çoxalır və m ürəkkəbləşir [2 6 0 ,197\.

Bizim  respublikada  ensiklopedik  ədəbiyyat  nəşri  ılə  bağlı  həlli 

vacib  olan  b ir  çox  ciddi  məsələlər m övcuddur.  Bu  çətinliklərin  bir 

çoxu  elmi  bilgilərin  azlığı  və  kad r  çatışmazlığı  ilə,  digər  b ir  qismi 

universal xarakterli irihəcm li əsərlərin  m əzm unu,  sistemi,  inform a- 

siya  düzümü  ilə  bağlıdır.  Başqa  ciddi  problem   isə  çətin,  m üxtəlif 

dərəcələrdə  m ürəkkəb  o lan   elm sahələrinə  aıd  m ətnlərin  yığılması, 

yerləşdirilməsi  və  çapı  işləridir  [260,  197\.  İnform asiyanm   seçilmə- 

si,  onun əhəmiyyətinin  səviyyəsi, m aterialm   sistemləşdirilməsi,  mə- 

lum atın  quruluşu  və  həcmi  və  s.  problem lər  ensiklopedik  nəşrləri 

çap a  hazırlayan  redaktor,  tərtibçi,  naşir,  bütövlükdə  nəşriyyat  iş- 

çilərindən böyük məsuliyyət tələb edir.

E nsiklopedik nəşrlərin,  ümumiyyətlə,  çap edilmiş  m üxtəlif tipli 

m əlum at k itab lan n m   öyrənilməsi  göstərir  ki,  həqiqətən  bu  yuxarı- 

d a  qeyd  etdiyimiz  çətinliklər  və  problem lər  vardır.  M əsələn,  en- 

siklopedik  nəşrlərin çapa hazırlanm ası və  nəşri  ilə  bağlı bəzi  çətin- 

likləri qeyd etm ək yerinə düşər.

E nsiklopediya üzərində  işləyən  naşirlər yaxşı  bilirlər  ki,  belə  ti- 

pli  kitablar  necə  əzab-əziyyətli  axtarışlar,  gərgin,  böyük  zəhmət 

nəticəsində  yaranır.  Təkcə  bir  faktı  qeyd  edək  ki,  Lalə  A bbasova- 

nın rəhbərliyi altında çap  olunm uş  «XX əsr A zərbaycan qadm ları» 

(I  cild  -   2001-ci  il;  II  cild  -   2002-ci  il)  toplusunda  1000-dən  artıq 

m əqalə  verilib.  Bu  m əqalələrin  böyük  əksəriyyəti  orijinaldır,  yəni 

k itabm   müəllifləri tərəfındən  ilk  dəfə  to p lan ılaraq   işlənmiş  və  nşrə 

daxil  edilmişdir.  K itabın  gözəl  bədii  tərtibatı,  yüksək  poliqrafık 

icrası diqqətəlayiqdir.  B ununla yanaşı, peşəkar m ütəxəssislərin fık- 

rinə  görə,  hər  iki  kitab d a  həm   ensiklopedik  tərtib,  həm   də  elmi, 

habelə  dil  və  üslub  baxım m dan  xeyli  qüsurlar  vardır.  H ə r  şeydən 

əvvəl,  to p lu lard a  m əqalələrin  əlifba  sırası  ilə  verilməsi  prinsipi  po- 

zulm uşdur.  Belə  ki,  ensiklopediyanın  2  k ita b d a n   ibarət  olması, 

yalnız ikinci kitabı gördükdən so n ra  m əlum  olur.  2001-ci ildə çıxan 

birinci  toplu  əlifba  sırasına  uyğun  olaraq  A   hərfı  ilə  başlayır,  Z

hərfi  ilə  tam am lanır.  K itabın  heç  bir  yerində  on u n   birinci  k ita b  

olduğu  göstərilməyib.  H ər  iki  k ita b   m əqalələrin  yerləşm əsi  və  tər- 

tibi  baxım m dan  tam am lanm ış  olduğundan  2002-ci  ildə  çıxan  to p - 

lunun  nəyə  görə  ikinci  olması,  başqa  sözlə  adlandırılm ası  anlaşıl- 

m az  olaraq  qalır  [257].Topluların  adı  və  əhatə  dairəsi  (xüsusilə 

dövrü)  ensiklopedik  dəqiqliyə  uyğun  gəlmir  və  b u n a   görə  ziddiy- 

yətli  fıkirlərin  m eydana  gəlməsinə  və  to p lu lan n   ciddi  tənqidinə 

əsas olm uşdur [257].

Prof.  İsmayıl  Vəliyev  və  Z iya  A bdullayevin  «E nsiklopediya 

nəşri  peşəkarlıq tələb  edir» m əqaləsində yazılmışdır:  «Ensiklopedi- 

yalarda  verilən m əlum atlar d o ğ ru   olmalı,  son elmi,  tarixi  fak tlara, 

etibarlı  m ənbələrə  əsaslanm alıdır.  H ər  hansı  yanlışlıq  yolverilm əz- 

dir.  Ə lbəttə,  heç bir nüfuzlu m ənbə qiisurdan xali deyil.  Ensiklope- 

diyalarda  da  bu  və  ya  digər  səbəbdən  səhv  ola  bilər.  L akin  səhvin 

bir həddi olmalıdır.  H aq q m d a bəhs etdiyimiz top lu lard a belə səhv- 

lər  çoxdur,  özü  də  həddindən  artıq   çoxdur.  H ətta  elm  tərəfindən 

təsdiq  olunm uş  və  m ənbələrdə  öz  əksini  tapm ış  fak tlar  belə  yanlış 

verilir.  M əsələn,  I  kitabın  6-cı  səhifəsində  T uti  Bikə  h a q q m d a   mə- 

lum atda  oxuyuruq:  «...ərinin  ölüm ündən  so n ra...  D ərbəndin  m ü- 

dafıəsinə  durm uşdu».  Tarixdən  isə  m əlum dur ki,  G av d u şan   döyü- 

şündə  (1774)  Fətəli  xan  ölməmişdi,  m əğlub  olub  geri  çəkilmişdi, 

həlak  olm ası  barədə  isə şayiələr  yayılmışdı.  Tam nm ış  ziyalı  qadm , 

şairə  X u rşudbanu  N atəvan  (kitabda  «N atavan»  kim i  verilib) 

«M əclisi-fəram uşan»  ədəbi  m əclisinin  yaradıcısı  kim i  təqdim   olu- 

nur.  H albuki həmin məclisi şair M .M .N əvvab təsis etm işdir.

Birinci  kitabın  85-ci səhifsəində Q.T.Əzimovaya aid məqalədə gös- 

tərilir: «Pedaqoji elmləri doktoru» (1986). Az sonra isə onun həmin ildə 

namizədlik dissertasiyası müdafıə etdiyi qeyd olunur və s.» [257].

Eyni  zam anda  toplularda  külli  m iqdarda  qram m atik,  üslubi, 

m əntiqi səhvlərə yol verilmişdir.

M əqalə  müəlliflərinin,  o  cümlədən  bizim   m əqsədim iz  heç  də 

bütün  qüsurları  göstərmək  deyil.  Məsələ  b urasındadır  ki,  hazırda 

azad  sahibkarlığın  vüsət  aldığı,  nəşr  işinin  asanlaşdığı  b ir  şəraitdə 

çoxsaylı  k itablar  buraxılm aqdadır.  Bu  kitabların  xeyli  hissəsi  tə- 

ləm-tələsik  hazırlandığından,  sırf  biznes,  kom m ersiya  m əqsədi 

güddüyündən  həm   form a,  həm   də  m əzm un  baxım ından  kitabçılıq 

işinin  bir  çox  tələblərinə  cavab  vermir.  V ahid  nəzarət  sisteminin, 

habelə  dövlət  standartlarınm   olm am ası  bu  sahədə  vəziyyəti  d ah a 

da m ürəkkəbləşdirir [257].

---