Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

İn stitutunu bitirib (1997).  «Addım»  qəzetindo  işləyib.  K om pyuter- 

çi-dizaynerdir  .

Bu  qeyd  etdiyimiz  insanlar  toplunun  tərtibçiləri,  nəşrə  hazır- 

layanlar və nəşr etdirənlərdir.  Bu  cür  qanunsuz  yolla  ensiklopedik 

nəşrlər  çap  edən  işbazlar  A zərbaycan  kitab  m ədəniyyətinə  ciddi 

zərbələr vururlar.

Ticarət  şəbəkələrində  qeyri-qanuni  yolla  nəşr  edilən  ensiklope- 

dik nəşrlərə tez-tez rast gəlirik.  Bunun qarşısı alm m alıdır.

B axm ayaraq ki,  «Nəşriyyat  işi  haqqm da»  q a n u n u n   26-cı  mad- 

dəsində  yazılır ki,  ensiklopedik  nəşrlər  bir m ərkəzdən  -   A M E-dən 

koordinasiya  edilməlidir.  Bu  o  dem əkdir  ki,  q a n u n   digər  yaradıcı 

qurum ların ensiklopediya nəşr etməsini qadağan  etm ir,  sadəcə,  en- 

siklopediya  nəşr etmək  istəyən  qurum   ensiklopedik  prinsipləri  qo- 

rum alı və nəşr edəcəyi yeni nəşrini A M E  ilə razılaşdırm alıdır.

Ensiklopediyanın  dünyəvi  xarakteri  o n d adır  ki,  nəşr  olması 

dünyada qəbul edilmiş  m ühüm  prinsipləri qətiyyən pozm aq  olmaz. 

L akin  m üasir  dövrdə  çap  edilən  bir  çox  ensiklopedik  nəşrlərdə 

A zərbaycanın  görkəmli  şəxsiyyətləri  haqqm da  yalnız  m əlum atlar, 

sıravi  şəxslər  barədə  şişirdilmiş  tərcümeyi-hal,  h ə tta   orden  və  me- 

d a lla n n  adının düzgün yazılm am ası halları m üşahidə edilir.  Layiq-

li,  xüsusi  xidm əti  olan  vətəndaş  haqqında  m əqalə,  oçerk  yazm aq 

m üm kündür.  Bütün  dünyada  qəbul  edilmiş  belə  bir  prinsip  var  ki, 

ensiklopediyaya seçilmiş, tam nm ış, çox m əşhur şəxslərin a d la n  daxil 

olmalıdır.  Yəni  onlar  gördükləri  işlərə:  xalqın  tarixində,  elmin  və 

milli mədəniyyətin  inkişafındakı  xüsusi,  müstəsna  xidm ətlərinə  görə 

tarixin yaddaşında qalmalı, gələcək nəsillərə örnək olm alıdırlar.

İndiki dövrdə eyni mövzulu, məzmunlu ensiklopedik nəşrlərin miq- 

d a n  artmışdır. Bu cür ensiklopediyalar yeni informasiyanı əks etdirmır 

və  plagiatlıq  baş  verir,  yəni  köhnə  nəşrlərin  üzü  köçürülür,  çox  cüzi 

dəyişiklik edilir və yenidən çap olunur. Belə işlər yolverilməzdir.

«N əşriyyat  işi  haqqm da»  A zərbaycan  R espublikası  qanunu- 

n u n   tətbiq  edilməsi  barədə  (15  avqust  2000-ci  il)  A zərbaycan  Res- 

publikası  Prezidentinin  fərm anınm   olm asına  b ax m ayaraq,  «Nəş- 

riyyat işi haqqında» A zərbaycan  R espublikasım n  Q an u n u n d a  irəli 

sürülən  bir  çox  məsələlərə,  m üddəalara,  prinsiplərə  əməl  edilmir. 

M əlum  olduğu kimi,  bu Q an u n  nəşriyyat işinin üm um i  prinsipləri- 

ni  m üəyyən  etm əklə bərabər,  nəşriyyat  fəaliyyətinin  təşkili,  həyata 

keçirilməsi ilə əlaqədar nəşriyyat işinin subyektləri  arasm da müna- 

sibətləri  tənzimləməli,  onların  hüquq  və  vəzifələrini  müəyyən  et-

m əlidir və edir.  Q anun:  «...L üğətlərin və ensiklopediyalann...  nəş- 

rinə  əlavə  güzəştlərin  müəyyən  edilməsi»ni  vacib  və  zəruri  sayır. 

Q anunda  deyilir:  «A zərbaycan  Milli  Ensiklopediyası:  dövlət  pro- 

qram ına uyğun olaraq m illi-universal və sahə ensiklopediyalarım n, 

ensiklopedik  m əlum at  və  sorğu  kitablarm m ,  m üxtəlif  lüğətlərin 

nəşrini  həyata  keçirir»  [224,  522-526].  Q anunda  göstərilən  b u  

m üddəalar soraq-m əlum at nəşrlərinin d ah a d a inkişaf etdirilm əsini 

və  nəşriyyatlar  arasında  m övcud  olan  profilsizliyin  a ra d a n   qaldı- 

rılm asm ı  və  nəşriyyatların  ixtisaslaşdırılm asını  şərtləndirir.  Q anu- 

nun  bu  m ühüm   m üddəasm ın  nəşriyyatlar  tərəfm dən  nəzərə  alm- 

m am ası  soraq-m əlum at  kitablarım n  nəşrə  hazırlanm asm da  və  bu- 

raxılm asm da  böyük  problem lər  ortaya  qoym uşdur.  «N əşriyyat  işi 

haqqm da»  Azərbaycan  R espublikasım n  Q anununda  soraq-m əlu- 

m at nəşrlərinin yalmz A zərbaycan Milli Ensiklopediyası tərəfindən 

buraxılm ası (m addə 26)  göstərilmişdir.  Bu m addəyə indi əməl  edil- 

m ir  və  ölkəmizin  çoxsaylı  nəşriyyatlan,  h ətta  qəzet  redaksiyalan 

universal  və sahə ensiklopediyaları,  mövzu soraq kitabları,  lüğətlər 

və s.  çapdan buraxır.  K itab  nəşrinə ölkədə nəzarət edilm ədiyindən 

bu proses daha  da  genişlənir  və  nəticədə yararsız və faydasız,  oxu- 

cular tərəfindən istifadə edilməyən  k ita b la n n  sayı artır,  ölkənin iq- 

tisadiyyatına və m ədəniyyətinə ziyan dəyir.

İndi  A zərbaycan  MiJli  Ensiklopediyası  ilə  bərabər  «Azərbay- 

can»,  «Q app-Poliqraf»,  «G ənclik»,  «X X I  əsr  yeni  nəşrlər  evi», 

«Ayna  M ətbu  Evi»,  «Qadın  dünyası»  redaksiyası,  «V ektor»  Bey- 

nəlxalq  Elm   M ərkəzi,  «Araz»,  «Q anun»,  «Qismət»  və  s.  nəşriy- 

yatlar  da  soraq-m əlum at  kitablarm ı,  d aha  çox  universal  və  sahə 

ensiklopediyalarını,  ensiklopedik  mövzu  k itablannı,  lüğətləri  çap- 

d an buraxırlar.

Təəssüf hissi  ilə  qeyd  etm əliyik  ki,  bu  nəşriyyatların,  naşirlərin 

böyük  əksəriyyəti  ensiklopedik  nəşrlərin,  daha  geniş  m ənada  so- 

raq-m əlum at  kitablarınm   tərtibi  prinsiplərini  lazımi  səviyyədə  bil- 

m ədiklərindən  nəşrlərin  çapa  hazırlanm asında,  tərtib atın d a  və  bu- 

raxılm asında ciddi nöqsanlara yol verirlər.

M əlum  olduğu kimi, əvvəllər lüğətlərin tərtibçiləri b u  işə m araq  

göstərənlər  həvəskarlar idisə,  A zərbaycanda  sovet hakim iyyəti  illə- 

rindən  sonra,  yəni m üstəqillik  şəraitində  də  soraq-m əlum at  nəşrlə- 

rinin,  o  cümlədən  m üxtəlif  tipli  lüğətlərin  tərtibi,  nəşri  ilə  əsasən 

mütəxəssislər,  elmi  idarə  və  müəssisələr,  əlaqədar  ali  m əktəblər  və 

nəşriyyatlar məşğul olurlar.

---