SeyġDAĞa onullahġ
Yüklə 1,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
125 böyük bazar tikdirmiĢdi. Həmin tikinti «Mirzə Sadıq bazarı» adlanırdı. Bu bazarda bir çox dükan və bir neçə karvansara var idi [273]. Təbrizin at meydanı bir növ ticarət mərkəzi idi. Bu meydanda iĢləyən sənətkarlar istehsal etdikləri malları hadasa satırdılar. Təbrizdə çoxlu ixtisaslaĢdırılmıĢ bazar -misgərlər, papaq tikənlər, yəhər qayıranlar, zərgər bazarları, cəvahirat satılan bazar, bıçaq düzəldənlər, qalayçılar bazarları, öküz bazarı, saman satılan bazar, Ģalçı bazar, boyaqçı bazarı, qumaĢ satılan bazar (bəzzazistan), odun satılan bazar və s. var idi [274]. Ġri bazarlarla yanaĢı, hər bir məhəllənin öz kiçik bazarı var idi; növbər bazarçası, Surxab bazarı və s. [275]. Təbrizdə timçələr [276] də var idi ki, burada iri tacirlər alver edirdilər. ġəhərdə ən böyük timçənin dörd böyük qapısı var idi. Övliya Çələbi yazır ki, «onun misli digər yerlərdə yox idi» [277]. Bazarlar əsasən Ģəhərin mərkəzində yerləĢirdi. Təbrizdə 70-ə qədər tacir hücrəsi var idi [278]. Bunlar, adətən, bazarlarda yerləĢirdi. ġardenə görə, Təbrizdə 15 min, Övliya Çələbiyə görə isə 7 min dükan mövcud idi [279]. Təbrizdə XVII əsrin ortalarında əhalinin çoxluğunu, Ģəhərin geniĢliyini, ticarətin inkiĢafını nəzərə alaraq ġardenin göstərdiyi rəqəmləri həqiqətə uyğun hesab etmək olar. Digər tərəfdən, XVII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan vəziri Mirzə Məhəmməd Ġbrahimin Qılınc qayıranlar bazarında bir dükanı, Qalayçılar bazarında bir dükanı, Surxab bazarında 44, Sahibabad meydanında 5, həmin meydanın arxasındakı timçədən ibarət 6, Pirbudaq məhəlləsində 2-cəmi 59 dükanı, Azərbaycanın Müstofi əl- məmaliki Mirzə Məhəmməd Sadığın isə 74 dükanı var idi [280]. Bir çox vəqf dükanları var idi. Təbriz Osmanlı iĢğalı altında olduğu vaxtda orada tikilmiĢ qalada uzun bir bazar tikilmiĢdi. Oradakı bütün dükanlar, qumaĢ satanlar bazarında (Bəzzazistan) 51 dükan, Bəzzazistanın yanında yerləĢən və 32 hücrədən ibarət olap «xan», üç baĢqa dükan Cəfər paĢanın ixtiyarında idi. O, bütün bunları özünün tikdirdiyi Cümə məscidinə vəqf etmiĢdi [281]. XVII əsrin ortalarında Təbrizdə 100 xırda dükan ġeyx Səfi məqbərəsinin vəqfi idi [282]. Bazarlarda gözətçilər əsasən əsəslərdən ibarət idi. Hər axĢam günbatan çağı kərənay, təbil və zurna səsi eĢidilirdi. Bu, dükanlarlara mağazaları bağlamaq vaxtının çatdığını xəbər verirdi. Sonra gecə gözətçiləri - əsəslər bazara daxil olurdular. Gecədən saat yarım keçmiĢ təbil çalan küçə və bazarda gəzirdi. Həmin qadağan saatından sonra fanarsız və çıraqsız küçəyə bazarda görünən adamı gözətçi tutub zindana saldırırdı. Səhərə yaxın təbil çalan təbilini çalır və qadağan saatının ləğv olunduğunu edan edirdi. Həmin saatdan sonra gecə gözətçiləri bazar və mağazaların qorunmasına məsuliyyət daĢımırdı [283]. Bu, hər gün eyni qaydada davam edirdi. Tavernye də axĢam hava qaralanda və səhər tezdən Təbriz bazarlarında təbil və kərənaylardan boğunuq səslər çıxarıldığını bildirir və yazır ki, onlar muzdla tutulmuĢ Ģəxslərdir [284]. Bazarda mallara qiymət qoymaq və onun üzərində nəzarət etmək iĢi möhtəsibin vəzifəsinə daxil idi. Onun 3-4 müavini var idi. Hər həftənin birinci 126 günü (Ģənbə) carçı vasitəsilə malların qiymətləri elan edilirdi. Möhtəsib həftə ərzində bu və ya digər malın qiymətini azaldıb-çoxaltmaq barədə öz adamları ilə məĢvərət edirdi. QoyulmuĢ qiymətdən baha satanları cəzalandırılırdı [285]. Ticarətin inkiĢafı ilə əlaqədar olaraq Təbrizdə xeyli karvansara tikilmiĢdi. Bu karvansaraların bir hissəsi xassə idi, yəni Ģah tərəfindən inĢa edilmiĢdi. Karvansaralar əsasən Ģəhər darvazalarına yaxın yerdə, yaxud böyük bazarlarda tikilirdi. Ġkimərtəbəli, dördkünc karvansaralarda çoxlu kiçik otaq - hücrələr var idi. Karvansaralarda minik və yük heyvanları üçün tövlələr də tikilirdi. Tacir karvansara sahibinə gecələmək pulu, malını orada satdıqda isə hər bir yük hesabı ilə müəyyən məbləğ verməli idi. Həmin karvansarada eyni vaxtda 100-300 nəfər gecələyə bilərdi. Təbrizdəki ġah Səfi karvansarasında [286] bir gecədə 100 nəfər öz minik və yük heyvanı ilə gecələyə bilərdi [287]. Gecələr malları və heyvanları qorumaq üçün karvansaranın ətrafında bir dəstə silahlı gözətçi dururdu [288]. 1647-ci il məlumatına görə, Təbrizdə 200 iri və orta, 70 xırda karvansara, 1670-ci ildə isə 300 karvansara olmuĢdur [289]. ġarden yazır ki, bu karvansaraların hər biri o qədər böyükdür ki, eyni vaxtda orada 300 nəfər gecələyə bilər [290]. Zübeydə, CahanĢah, AləmĢah, ġah Ġsmayıl, Pirbudaq, ġah Abbas karvansaraları Təbrizdə ən məĢhur idi [291]. Ticarətin inkiĢafını karvansaraların da sayı əks etdirir. Belə bir faktı göstərmək kifayətdir ki, 1598- ci ildən Səfəvi dövlətinin paytaxtı olan Ġsfahanda XVII əsrin 30-cu illərində 24 karvansara olduğu halda, həmin əsrin 70-ci illərində Təbrizdə 300 karvansara olmuĢdur [292]. Bu da Ġsfahana nisbətən Təbrizdə daxili və xarici ticarətin daha geniĢ inkiĢaf etdiyini göstərir. XVII əsrin ikinci yarısında Təbrizdə ayrı-ayrı Səfəvi hökmdarlarından əlavə iri feodallar da bir neçə karvansara tikdirmiĢdilər. Azərbaycanın müstofi- əl-məmaliki Mirzə Məhəmməd Ġbrahim Təbrizin Səncaran məhəlləsində bir kar vansara, qardaĢı Mirzə Sadıq Təbrizdə bir neçə karvansara, Mirzə Ġbrahimin oğlu Mirzə Tahir isə At meydanı yanında iki karvansara tikdirmiĢdi [293]. Təbrizin daxili ticarətində ətraf nahiyələrdən əldə edilən kənd təsərrüfatı məhsulları da böyük rol oynayırdı. Təbriz ətrafında xeyli pambıq, buğda, arpa, üzüm və s. yetiĢdirilirdi. Övliya Çələbi Təbriz ətrafında yeddi növ buğda və müxtəlif növ pambıq əkildiyini bildirirdi [294]. Təbriz və ətrafında 47 min bağ və bağça var idi. Bu bağlarda hər cür meyvə və üzüm yetiĢdirilirdi. Orada altmıĢ növ ən gözəl və Ģirin üzüm becərilirdi: məleki, xərdə, razeqi, təbərzəd, kəsəki üzüm növləri məĢhur idi. Təbərzəd növ üzümü qıĢ fəslində də saxlamaq olurdu. Təbriz bazarında ərik, üzüm, habelə üzümdən hazırlanmıĢ yeddi növ Ģərab satılırdı [295]. Tavernye yazır ki, Təbrizdə Ģərab, araq, habelə ərzaq malları baha deyildi [296]. ġəhər bazarlarında üzümdən hazırlanan müxtəlif növ Ģərbət, doĢab, sirkə satılırdı. Təbrizin daxili və xarici ticarətində Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|