SeyġDAĞa onullahġ
Yüklə 1,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
129 girməsi, həmin əsrin ortalarından xam ipək və pambığın Rusiya sənayesini təmin etməsi, Səfəvi dövlətinin Rusiya ilə ticarətə daha artıq maraq göstərməsi və ən nəhayət, Volqa - Xəzər yolunun ticarət üçün daha əlveriĢli olması [316] - bütün bunlar Qərb dövlətləri üçün Rusiya vasitəsilə Azərbaycan və Ġranla ticarət əlaqələrinin inkiĢafına səbəb oldu. Qərb ölkələrində Azərbaycanın xammalına, xüsusilə ġirvan ipəyinə böyük ehtiyac var idi. Buna görə də Rusiya vasitəsilə Qərb ölkələri ilə ticarətdə Təbrizin mövqeyi daha da artmıĢdı. Təbriz tacirləri Volqa - Xəzər ticarət yolundan istifadə edərək Mərkəzi və Qərbi Avropa ölkələri, o cümlədən Ġngiltərə ilə ticarət əlaqələrini geniĢləndirirdilər [317). Rusiya ilə Ġsfahan - Qəzvin - RəĢt - Astara - Lənkəran - Bakı - Dərbənd - HəĢtərxan yolundan baĢqa Təbriz - Muğan çölü - ġamaxı - ġabran - Niyazabad -HəĢtərxan ticarət karvan yolu əsas tranzit yolu hesab olunurdu. ġamaxı, Gəncə, ġəki, Ərdəbillə yanaĢı, Təbrizin xam ipəyi və ipək məmulatı Rusiya dövlətində məĢhur idi [318]. Bu dövrdə Ġsfahan tacirlərilə yanaĢı, Təbriz tacirləri də Rusiyaya mal aparıb satırdılar. Rusiya ilə Ġran ticarətində əsas mərkəz Təbrizlə ġamaxı idi. Təbrizdə hazırlanan ipək və pambıq parçalar, gön-dəri Rusiyaya da ixrac olunurdu. Bundan əlavə, xam ipək ticarəti Təbrizdə xeyli inkiĢaf etmiĢdi [319]. Rusiya ilə Səfəvi hökmdarları arasındakı iqtisadi və siyasi münasibətlərinin inkiĢafı ticarət əlaqələrinin geniĢlənməsinə də xeyli təsir edirdi [320]. XVII əsrin ortalarında bu əlaqə daha da geniĢlənir. 1663-cü ildə Q. Çernousov Rusiya tərəfindən Təbrizə göndərilir ki, dövlət mallarını orada satsın. O, Təbrizdə 165800 manat məbləğində Ġngiltərə mahudu, samur xəzi və s. mallar satıb, əvəzində Təbrizdən 10.260 manatlıq darai, sofiyan və s. mallar alıb Rusiyaya aparır [321]. Rusiyanın xarici ticarətində Təbriz mühüm rol oynayırdı. Təkcə bunu göstərmək kifayətdir ki, 1663-1665-ci illərdə rus dövləti xəzinəsinə Ġrandan 73.378 manatlıq [322] mal alındığı halda, yalnız 1663-cü ildə Təbrizdən 10.260 manatlıq və ya rus dövlətinin Ġrandan 3 ildə aldığı malın yeddidə bir hissəsi qədər Təbrizdən mal alınmıĢdı. Bu fakt Azərbaycan Ģəhərləri arasında Təbrizin Rusiya ilə Səfəvilər dövləti arasındakı ticarətdə nə dərəcədə mühüm rol oynadığını göstərir. Digər tərəfdən, 1663-cü ildə yalnız Rusiyadan Təbrizə daxil edilən malın ümumi məbləği 165.800 manat olduğu halda, Həmin ildə rus tacirləri 10.260 manat miqdarında mal ixrac etmiĢlər. Bu, yalnız Rusiya dövlət xəzinəsi tacirlərinin Təbrizə daxil etdiyi mallar idi. ġəxsi tacirlərin də Təbrizə gətirdiyi malları əlavə etsək, Təbriz bazarının Avropa və Rusiya malları satıĢında nə dərəcədə mühüm rol oynadığı aydın olur. Rusiyaya ixrac edilən mallar arasında Təbriz ipəyi də mühüm yer tuturdu. 1675-1681-ci illərdə [323] Ġran və Azərbaycandan HəĢtərxana 4500 pud müxtəlif rəngli ipək ixrac edilmiĢdi. Bu ipəklər əsasən Fərəhabad [324], ġamaxı, Gəncə və Təbrizdən aparılırdı [325]. Təbrizdə istehsal olunan zərli 130 ipək parçalar, zərbaf, kəmxa (rəngli ipək parça), birrəngli ipək parça, adyal, atlas, xalça, gön-dəri, ayaqqabı, habelə quru meyvə xarici ölkələrə göndərilirdi. XVII əsrdə Təbriz tacirləri də Rusiyaya ipək, yarımipək nazik Ģəffaf parçalar, pambıq, birrəngli güllü örpəklər aparırdılar [326]. ġamaxı, Qəzvin və Təbrizdən isə Rusiyaya xalça, zərbaf, atlas, qızıl və gümüĢdən hazırlanmıĢ rəngli ipək, kəmxa, zərli parça, darayı və digər mallar ixrac olunurdu [327]. Avropa və Rusiya ilə xarici ticarətdə Təbriz tacirlərinin rolunu aĢağıdakı fakt bir daha sübut edir. 1666-cı ildə çar Aleksey Mixayloviçlə xam ipəyin Rusiyaya, eləcə də Rusiya vasitəsilə Avropaya aparılması ilə əlaqədar danıĢıqlarda ġamaxı, Bakı tacirləri ilə bərabər Təbriz tacirləri də iĢtirak etmiĢdilər [328]. Türkiyə vasitəsilə Avropa ilə ticarətdə Təbriz mühüm rol oynayırdı. Tavernye Təbrizi ticarətin inkiĢaf səviyyəsinə görə ġərqin məĢhur Ģəhərlərindən biri adlandırmıĢ və qeyd etmiĢdir ki, bu Ģəhər Osmanlı, Ərəbistan, Gürcüstan, Ġran, Hindistan və Rusiya dövlətlərilə daimi ticarət əlaqəsində idi [329]. 1645-ci il noyabrın 29-da Təbrizdə olmuĢ fransız Labullay Təbrizin ticarət vəziyyətini belə Ģərh etmiĢdir: «Təbriz Asiyanın ən məĢhur ticarət Ģəhəridir. Ona görə ki, ticarət karvanı oraya hər cür mal gətirir. Qərb ölkələrindən, həmçinin Yunanıstandan, PolĢa və Venetsiyadan oraya çoxlu miqdarda qızıl, gümüĢ, zərif parça, mərcan kəhrəba, ġərq ölkələrindən - Tatarıstandan, Özbəkistandan, Tibetdən, Çindən, ġərqi Hindistandan ipək, yaqut, almaz, Ģilə adlı təsvirli kətan parça, darçın, istiot, müxtəlif ədviyyat gətirirdilər. Bu Ģəhərdə çoxlu ipək toxuculuğu malları hazırlanıb Yunanıstan və Afrikaya göndərilirdi» [330]. ġarden Təbriz ticarətinin Ġranda, Türkiyədə, Rusiyada, Türkmənistanda, Hindistanda, Qara dəniz sahili ölkələrində geniĢ yayıldığını bildirmiĢdir [331]. Avropa tacirlərinin Təbrizdə faktoriyaları var idi. Onlar Ġzmir və Hələbdən gələrək burada London, Fransa, Venetsiya parçası, Venetsiya güzgüsü; poladı, mahudu, qalantereya malları satır, çoxlu qazanc əldə edirdilər [332]. Rafael dyü-Man Ġranı ikiqapılı karvansaraya bənzədirdi. Birinci qapı Türkiyə vasitəsilə Ġspaniya, Britaniya və Fransaya, ikinci qapı isə Hürmüz - Hindistana açılırdı [333]. Bizcə, Rafael dyü-Man üçüncü bir qapını, yəni Bakı - Dərbənd - HəĢtərxan yolu vasitəsilə Rusiya ilə ticarət qapısını da göstərməli idi. Türkiyə vasitəsilə Təbrizi Avropa ilə birləĢdirən ticarət karvan yolu aĢağıdakı istiqamətlərdə idi: 1. Təbriz - Mərənd - Əsədabad - Naxçıvan - Ġrəvan -Qars - Trabzon - Ġstambul. 2. Təbriz - Van - Diyarbəkr - Hələb - Suriya. Oradan dəniz vasitəsilə Avropaya gedirdi. Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|