SeyġDAĞa onullahġ
Yüklə 1,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
131 3. Təbriz – Salmas - Cəzirə - Hələb - Suriya. Tavernye Təbrizi Avropa ilə birləĢdirən ticarət karvan yollarını, bu yollar arasındakı məsafəni, ticarət mallarından alınan vergilərin miqdarını göstərmiĢdir [334]. Təbriz -Mərənd – Culfa - Naxçıvan karvan yolu Avropa ilə bir çox Yaxın ġərq ölkələrini birləĢdirirdi [335]. Bu yol aĢağıdakı istiqamətdə idi: Təbriz - Sofiyan - Mərənd - Əsədabad. - Culfa – Ziyaül-mülk körpüsü - Naxçıvan - Qarabağlar karvansarası – Arpaçay - Ġrəvan - üçkilsə - KaqıĢqan qalası -QumaĢur kəndi - Çoban körpüsü - Həsən qalası - Ərzrum. Bu yoldakı Ģəhərlər, o cümlədən Təbriz - Naxçıvan arasında 5, Naxçıvan - Ġrəvan arasında 5, Ġrəvan - Qars arasında 9, Trabzon - Ərzrum arasında 5, Ġstambul - Bursa arasında 5 günlük məsafə var idi. Təbriz - Ġsfahan ticarət karvan yolu 24 günlük məsafədə yerləĢirdi [336]. Təbrizdən bir günlük məsafədə yerləĢən Urmiya gölü yaxınlığında iki yol ayrılırdı: 1) Təbriz - Qum -KaĢan (bu yol Urmiya gölünün solundan keçirdi). 2) Təbriz - Ərdəbil - Qəzvin - Ġsfahan (bu yol Urmiya gölünün sağ sahilindən keçirdi). Bu karvan yolu əsasən aĢağıdakı istiqamətdə idi: Təbriz - Ərdəbil (2 günlük) - Tarom (7 günlük) - Qəzvin (2 günlük). Deməli, Ərdəbil ilə Qəzvin arasında 9 günlük məsafə var idi [337]. Duqə adlı kənddən Ġsfahana Təbriz - Qum - KaĢan və ya Təbriz – Ərdəbil - Qəzvin yolları ayrılırdı. Təbrizdən Ġsfahana gedən digər karvan yolu; Təbriz - Zəncan - Sultaniyyə karvan yolu idi. Bu yolla gedən ticarət karvanı Təbrizdən Urmiyaya qayıdıb, oradan Zəncan və Sultaniyyə yolu ilə Ġsfahana getməli idi. Bu yol aĢağıdakı istiqamətdə idi: 1. Təbriz - Urmiya gölü (bir günlük) - Qaraçəmən kəndi (12-13 saatlıq) - Türkman kəndi (bir günlük) - Miyana Ģəhəri (bir günlük) - Camalabad karvansarası (Qaflanguhda 2 saatlıq) – Sərsəm karvansarası (13 saatlıq) - Nikpey karvansarası - Zəncan (bir günlük) – Sultaniyyə kəndi -karvansara (yarım günlük) - Əbhər - Parten kəndi (7 saatlıq) [338] - Səgzadə kəndi (bir günlük) - Tacub karvansarası (yeddi saatlıq) - KuĢəkreya karvansarası (üç saatlıq) - Danqe karvansarası (dörd saatlıq), Duqə kəndindən Quma üç günlük yol var idi (karvansara - 4 liv - karvansara üç liv) - Savə (dörd saatlıq) - Karvansara (2,5 saatlıq) - Qum (7-8 saatlıq) - karvansara (dörd saatlıq) - Abe ġirin - KaĢan (6 saatlıq) [339] - karvansara (yarım günlük) - Qəhrud kənd - Ġsfahan (iki günlük). Bu iki günlük məsafədə dörd karvansara var idi [340]. XVI əsrin birinci yarısında Səfəvi dövləti ilə Osmanlı dövləti arasında beĢ dəfə dağıdıcı müharibə olmuĢdur. Bu müharibələr hər iki ölkənin ticarətinə ağır zərbə endirmiĢdir. H. 917 (1511-12)-ci ildə Təbrizdən Ərzincan vasitəsilə Kiçik Asiyaya mal aparan 500 tacir Osmanlı əmirlərilə vuruĢmada məğlub olub, Azərbaycana qayıdan 15 min nəfərlik Təkəlu qoĢun dəstəsinə rast gəlir. Ərzincanda Təkəlu qoĢun baĢçıları tacirləri öldürür və mallarını qarət edirlər. 132 Lakin Təbrizə gəlib çatsaq ġah Ġsmayılın əmrilə Təkəlu baĢçıları öldürülür [841]. 1512-ci ildə Sultan Səlim Təbriz, eləcə də Azərbaycanın digər Ģəhərlərindən olan tacirlərin mallarını müsadirə etmək haqqında fərman verir. Bu fərmanın icrasından sonra Təbriz tacirlərinin Qərb ölkələrilə tranzit ticarətindəki rolu azalır. Nəticədə xarici ticarət müəyyən dərəcədə tənəzzülə baĢlayır [342]. Osmanlı - Səfəvi müharibələri Təbrizin ticarətinə ağır zərbə endirirdi [343]. Hürmüz ticarət yolunun sıradan çıxması da Təbrizin Ġranın cənubu vasitəsilə aparılan ticarətinə maneçilik törədirdi. 1555-ci ildə Səfəvi və Osmanlı dövlətləri arasında bağlanmıĢ sülh müqaviləsi ilə əlaqədar yaranmıĢ əmin-amanlıq nəticəsində xarici ticarət yenidən canlandı, I ġah Təhmasib ölkəni iqtisadi böhrandan qurtarmaq üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirdi. H. 963 (1555-1556)-cü ildə I ġah Təhmasib vergi, mükəlləfiyyətlər və cərimələrin miqdarını müəyyənləĢdirmək haqqında, həmçinin mülki və hərbi iĢlərə aid 96 maddədən ibarət qanunnamə verdi. Həmin qanunnamənin mətni daĢ üzərində həkk olunaraq bir sıra Ģəhərlərdə, o cümlədən Təbriz Ģəhərində qoyulmuĢdu. 1617-ci ilə qədər qüvvədə olan bu qanunnamə [344] vergilərin miqdarını müəyyənləĢdirməklə iqtisadi inkiĢaf üçün zəmin yaratdı. Məlum olduğu kimi, ticarətin inkiĢafına mane olan amillərdən biri də tamğa vergisinin mövcudiyyəti idi. Hələ I ġah Ġsmayılın hakimiyyətinin ilk illərində Təbriz Ģəhərində bazarda dükanı olan bir tacirdən öz kəsbkarına görə bir dukat və ya altı aspiri, sənətkarlardan isə iqtisadi vəziyyətlərinə görə müəyyən məbləğ vergi alınırdı. Bundan əlavə, Təbrizdə satmaq üçün mal gətirmiĢ hər bir qeyri-müsəlmandan yüzdə on, müsəlmanlardan isə yüzdə beĢ gömrük haqqı alınırdı. Təbrizdə malını satmayıb oradan keçən tacirlərdən isə mallarının qiymətinə və çəkisinə görə gömrük haqqı alınırdı. Qiymətli və baha mallara daha artıq gömrük haqqı tələb edirdilər. Anonim tacirin yazdığından məlum olur ki, o, Təbrizdə olduğu vaxt Qənbərəli adlı bir Ģəxs Ģəhərdə toplanan vergiləri müqatiəyə götürmüĢdü və hər il vergilər hesabına 60 min dukat qazanc əldə edirdi [345]. Ticarəti inkiĢaf etdirmək və xəzinənin mədaxilini artırmaq məqsədilə I ġah Təhmasib h. 972-ci il Ģəvval ayının 13-də (15.V.1565) ticarət karvan yolları keçidindən və Ģəhərlərdə ticarət malları hesabına alınan tamğa vergisinin ləğv olunması haqqında fərman vermiĢdi [346]. Ləğv olunan tamğa vergisinin miqdarı Həsən Rumlu, Qazi Əhməd Qumi, ġərəfxan Bidlisiyə görə ildə 30 min tümən, Ġsgəndər MünĢiyə görə 10 min tümən idi [347]. Həmin fərmana əsasən zərrabxanalarda tacirlər tərəfindən qızıl və gümüĢün sikkəyə çevrilməsilə əlaqədar alınan vergi də ləğv olunur. Tamğa vergisinin [348] sənətkarlardan və tacirlərdən toplandığını nəzərə alan bəzi tədqiqatçılar, o cümlədən Ġ. P. PetruĢevski, O, Ə. Əfəndiyev, ġ. F. Fərzəliyev həmin fərmana əsasən ləğv olunmuĢ tamğanın sənətkarlara da Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|