uğuru istifadə olunan yeniliklərdən, əsərlərin oxuculara
məlum
olmayan
cəhətlərinin
açılmasından
asılıdır.
Oxucuların maraq dairələrini nəzərə alaraq kitabxanaçı tədbir
başlamazdan öncə mövzu ilə bağlı ədəbiyyatı təbliğ edir.
Tövsiyə-məlumat metoduna aşağıdakılar daxildir: -
biblioqrafik icmallar;- şifahi icmallar; Bu tədbirlərin
keçirilməsinin məqsədi oxucularda tövsiyə olunan əsərlərə
maraq oyatmaq, onları həmin əsərləri oxumağa sövq
etməkdir. Ədəbiyyat təbliğinin vasitəli metodu əsasən 2
üsulla həyata keçirilir: - Kitabxanaların fəaliyyətini işıqlan-
dıran oxucu konfransları;- Fəal oxucular cəlb etməklə
keçirilən kitabxana müşavirələri. Kitabxanada hər bir
metodun vaxtaşırı səmərəli şəkildə istifadə edilən özünə-
məxsus üsulları vardır.
Ucadan oxu və qiraət. Müasir dövrdə məktəb kitabxana-
larında pedaqoji kollektivlə keçirilən qiraət işi kütləvi mütaliə
formalarının ən əlverişlisidir. Məktəb kitabхanalarında ifadəli
охu və nəqlеtmə üsullarından istifadə еdilir ki, bunlar kiçik
yaşlı məktəblilərin marağına səbəb оlur. İfadəli охu balacalar
arasında bədii ədəbiyyatın ən yaхşı tövsiyə forması, təbliğatın
özəyi оlub, kitaba və mütaliəyə dərin məhəbbət оyadır.
Kitabхanalarda təbliğat işinin şifahi üsulları kütləvi
kоmmunikasiya vasitələrinin ağlagəlməz inkişafı dövründə
bеlə öz üstünlüyünü qоruyub saхlayır. Ən əsası isə budur ki,
bu zaman охucularla birbaşa əlaqə saхlayan və üzbəüz
ünsiyyətdə оlan kitabxanaçı oxucunun rеaksiyasını dərhal
öyrənmək və məsələni dəqiqləşdirərək onun diqqətini lazımi
istiqamətə yönəltmək imkanına malik olur. Burada kitabxana-
çının nitq mədəniyyəti, ifadə vasitələrinin zənginliyi mühüm
əhəmiyyət kəsb еdir. Оna görə də hər bir kitabxanaçı öz
ünsiyyət mədəniyyəti ilə yanaşı, nitq mədəniyyətinə də fikir
vеrməlidir. Müşahidələr göstərir ki, məktəblilərin əksəriyyəti
bu və ya digər mətni məntiqi vurğulara riayət etmədən,
yeknəsək və qüsurlu oxuyur və beləliklə, məzmununu
dinləyiciyə dolğun çatdıra bilmir. Ona görə də düzgün qiraət
aşılamaq üçün kiçik yaşlı şagirdlərlə uzun müddət və ardıcıl
işləmək lazımdır. Qiraətin məzmunca - izahlı qiraət, ifadəli
qiraət və ucadan oxu növlərindən istifadə olunur. Məktəb
kitabxanalarında qiraət təlimə kömək etmək məqsədilə
müəyyən tədbirlərlə əlaqədar geniş istifadə olunur.
Ucadan oxu müəyyən mətn və əsərlərin fonetik, orfoepik
və sintaktik qaydalara riayət edilməklə oxunuşudur. Burada
məqsəd orfoepiya qaydalarını mənimsətmək və həmçinin
mətnin məzmununu izahsız öyrətməkdir. Ucadan oxunun I-II
sinif şagirdləri üçün keçirilməsi daha məqəsədəuyğun hesab
olunur. Bu I sinif şagirdlərinə oxu texnikasına yiyələnməkdə
kömək etmiş olur. Həmçinin, onların oxuduğu söz, ifadə və
cümlələri yadda saxlamaqlarına kömək edir. Ona görə də
aşağı sinif şagirdlərinin sinifdənxaric qiraətlə oxu texnikasını
inkişaf etdirmək və təkmilləşdirmək lazımdır. Ucadan oxu
təkcə ibtidai siniflərdə deyil, orta və yuxarı sinif şagirdləri
arasında da müzakirə və konfranslar zamanı mütaliə
mədəniyyətini təkmilləşdirmək məqsədilə keçirilir.
İfadəli qiraət ədəbi qiraət normalarına riayət edib, ucadan
(əzbər və ya kitabdan) oxumaqla mətnin ideya – obraz
məzmununu vermək üsuludur. Pedaqoji nöqteyi –nəzərdən
qiraət I-II siniflərdə 20-25 dəqiqə, III-IV siniflərdə 30-35
dəqiqə çəkməlidir. Bu vaxt ərzində seçilmiş əsər və ya mətn
tam oxunmalıdır. Lakin böyük həcmli mətn və ya əsərin bu
vaxt ərzində oxunuşu başa çatmırsa, onda o hissələr bölünüb
ardıcıllıqla oxunmalıdır. Həmçinin çətin başa düşülən və ya
yorucu olan hissələr şifahi formada çatdırılmalıdır ki, mətnin
məzmununu uşaqlar başa düşsün. Qiraət üçün seçilmiş mətn
şagirdlərin yaş və bilik səviyyəsinə, idrak imkanlarına uyğun
olmalı, öz bədiiliyi, məzmun gözəlliyi, dilinin sadəliyi və
zənginliyi ilə fərqlənməlidir. İfadəli qiraətin aparıcısının
nümunəvi oxusu əsərin məzmununun şagirdlər tərəfindən
dərk edilməsini qabaqlayır. Şagirdin ifadəli oxusu isə əsərin
dərk və tədqiq etmə prosesini tamamlayır, təhlilini
yekunlaşdırır. Qiraətin mövzusunun düzgün seçilməsi
xüsusilə böyük əhəmiyyət daşıyır. Seçilmiş kitab yüksək
bədiiliyi, parlaq və dinamik məzmunu, ədəbi dili, böyük
tərbiyəvi qüvvəsi ilə fərqlənməli, şagirdlərin diqqət və
marağını özünə cəlb etməlidir. I-IV sinif şagirdləri üçün kiçik
hekayələrin, nağılların, dastanlardan müəyyən parçaların
ifadəli qiraətini keçirmək məsləhət görülür və burada ancaq
praktiki vərdişlər yaradılmasına üstünlük verilməlidir.
Görüntülü qəhrəmanların uşaqların yaddaşında daha yaxşı
qaldığını nəzərə alaraq ucadan oxuya cizgi filmlərindən
parçalar da daxil etmək olar. Əgər ucadan oxu videofraq-
mentlərlə müşayət olunarsa onları sonda nümayiş etdirmək
lazımdır. Çünki, görüntü vasitələri şagirdlərə daha emosional
təsir edir və bunlardan sonra auditoriyanın diqqətini yığmaq
və sakitləşdirmək çətin olur. Əgər kitabxanaçı oxu zamanı
sakitliyi pozan hallarla qarşılaşarsa oxunu dayandırmaq və
irad tutmaq olmaz. Qaydanı pozanların diqqətini cəlb etməyə
çalışmaq lazımdır ki, digərləri üçün də effekt pozulmasın.
İfadəli bədii qiraət pedaqoji nöqteyi nəzərdən
düşünülmüş, qabaqcadan tərtib edilmiş plan əsasında oxunan
əsər və mətnin öyrədilməsinin elə bir əyani və konkret
formasıdır ki, arada giriş və yekun söhbəti, oxu prosesində
bəzən izahat, oxunmuş materialın nağıl edilməsi və digər
əyani işlər nəzərdə tutulur.
V-VIII siniflərdə oxuyan şagirdlərin psixi inkişaf
səviyyəsi xeyli yüksək olur. Onların təfəkkürü, nitqi, iradi
yaddaşı, diqqəti, qavrayışı yüksək inkişaf etmişdir və
ədəbiyyat proqramı üzrə müxtəlif ədəbi janr nümunələri ilə
tanışdırlar. Onlar üçün kitabxanalarda sinifdənxaric oxularda
hekayə, povest və romanlardan parçaların, dram və poetik
Dostları ilə paylaş: |