əsər nümunələrinin izahlı, ifadəli və dramatik oxusu keçirilir.
VIII siniflərdə şagirdlər nəsr və nəzm əsərlərinin ifadəli
oxusunu, nəzm əsərlərinin ritm (vəzn), dram əsərlərində isə
personajların nitqinin dramatik ifa xüsusiyyətlərini ifa etməyi
bacarmalıdırlar. Bu dövrdə yalnız ifadəli qiraət bacarığını
yüksək səviyyədə inkişaf etdirmək və təkmilləşdirmək lazım
gəlir.Qiraət saatları ardıcıl və siniflər üzrə aparılmalıdır.
Ardıcıllığı təmin etmək üçün dünləyicilərin həmişəlik audito-
riyasını təşkil etmək –silsilə qiraətlər keçirmək məqsədə-
uyğundur. Bu zaman bir əsərin oxusu yox, bir mövzu üzrə bir
neçə əsərdən ibarət ssenari hazırlanır, uşaqlar arasında bölüş-
dürülür və müəyyən məşqlərdən, hazırlıqdan sonra keçirilir.
İzahlı qiraət isə hər bir söz, abzas və cümlələrin leksik,
fonetik, morfoloji, sintaktik baxımdan izah edilməsi ilə mətn
və əsərlərin oxunuşudur. İzahlı oxuda qiraətin bədiiliyi
nəzərə alınmır.
Qiraət prosesində giriş və yekun söhbəti böyük əhəmiyyət
daşıyır. Kitabxanaçı söhbət edərkən oxunacaq əsər haqqında
qısa söhbət edir, çətin sözləri aydınlaşdırır, müəllif, hadisə və
faktlar haqqında məlumat verir. Bununla da dinləyicilərdə
oxuya maraq yaradır. Qiraətin sonunda dinləyicilərlə qısa
yekun söhbəti aparılır. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki,
mətnin məzmunu haqqında qısa qeydlər yazmaq uşaqların
oxu prosesindən daha çox uzaqlaşmasına səbəb olur. Mətn
haqqında şəkil çəkməklərini istəsəniz bu iştirakçıların işə
marağını daha çox artıracaqdır. Bu zaman şagirdlərin
oxunmuş materialı nə dərəcədə mənimsədikləri və anladıqları
aydınlaşdırılır.
Bu işlərdə didaktik prinsiplərdən olan əyanilik başlıca rol
oynayır. Qiraət zamanı əyani vasitələr- müəllifin portreti,
şəkillər, foto sərgilər, xəritələr, plakatlar, rəsmlər,
“multimedia elektron resurlar”dan istifadə də çox əhəmiyyətli
hesab olunur. Texniki vasitələr içərisində “multimedia
elektron resurslar” adlandırılan resurslar daha əhəmiyyətlidir.
Bunlar, təhsil üçün yaradılan ən güclü və maraqlı
məhsullardır ki, bura mətn, şəkillər, video, audio və digər
rəqəmsal funksiyalar daxildir. Multimedia resurslar, qiraət
olunan mövzunun müxtəlif yollarla, yəni qrafika, foto, video,
animasiya və səslə təqdim olunmasıdır. Başqa sözlə, bu
məlumatlar, şagirdlərin gözlə və eşitmə orqanı vasitəsilə asan
qəbul edə biləcəyi məlumatlardır. Məsələn, tanınmış media
player, şəkil, video, audio və mətnləri növbəli şəkildə
nümayiş etdirə bilir. Media pleyer iki məqsədlə istifadə
olunur: xüsusi hazır yazıların, audio kitabların dinlənilməsi;
digəri isə qabaqcadan hazırlanmış işin gedişində izahat
aparmaq üçün mətn və şəkillərin nümayişi. Hər ikisi paralel
aparılarsa ifadəli qiraətin daha maraqlı keçməsinə səbəb olur.
Bunlar şagirdlərdə müstəqilliyin və yaradıcılığın inkişafına
səmərəli imkan yaradır.
Həmçinin məktəblərdə “Qiraət günləri”, “Qiraət həftələri”,
“Qiraət yarışları” adlı tədbirlər də keçirilə bilər. Bu tədbirlər
hər hansı ictimai-siyasi məsələlərə, yeni əsər və kitablara,
yubileylərə həsr edilərək siniflər üzrə şagirdlər arasında yarış
formasında təşkil edilir. Belə qiraətlər prosesində ədəbiyyat
təbliği güclənir və şagirdlərdə mütaliəyə maraq artır.
Mühazirə: Mühazirə - problemin dərindən və hərtərəfli
izah edilməsi, təbliği metodudur. Mühazirə müxtəlif aktual
mövzulara həsr edilməlidir. Mühazirənin mövzusunu
seçərkən hazırki dövrdə izah edilməsi zəruri olan əsas vəzifə
və məsələlərdən çıxış etməli, hansı yaş qrupu üçün təşkil
edilməsi
mütləq nəzərə alınmalıdır. Mühazirəçi ilə
mühazirənin adını müəyyənləşdirmək, aydın və ifadəli ad
tapmaq üçün məsləhətləşmək lazımdır. Mühazirəçi bəzi
məsələləri, mühazirənin əsas planını, mövzu üzrə ədəbiyyat
mənbələrini müəyyən edir. Hansı xəritə, kinofilm və başqa
əyani vasitələr, illüstrasiya materiallarını hazırlamaq barədə
də mühazirəçi ilə məsləhətləşmək zəruridir.
Söhbətlər: kütləvi-şifahi işin ən təsirli və geniş yayılmış
metodu söhbətlərdir. Yaş qrupları ilə (siniflər üzrə) və ayrı-
ayrı (fərdi) keçirilir və onu hər bir şəraitdə keçirməyə imkan
verir. Söhbətin əsas xüsusiyyəti qarşılıqlı danışıq, məsələnin
birgə müzakirəsidir. Söhbətin müvəffəqiyyəti mövzunun
aktuallığından, oxucuların həmin mövzuya olan marağından,
söhbət aparanın savad və hazırlığından, problemin kollektiv
müzakirəsinə iştirakçıları cəlb etmək bacarığından asılıdır.
Söhbətin əsas məqsədi şagirlədrin mürəkkəb, bəzən qarışıq
və ziddiyətli hadisələrdən ibarət olan əsərlərdən müstəqil baş
çıxarmasına kömək etməkdir. Söhbətə hazırlıq metodikası
onun məqsədinin müəyyən edilməsindən, mövzunun seçilmə-
sindən, planın işlənməsindən, materialın seçilib öyrənil-
məsindən, əyani materialların toplanmasından ibarətdir.
Söhbəti qəzet və ya jurnal məqaləsinin oxunuşundan və ya
kiçik söhbətdən, hər hansı bir sualın qoyuluşundan başlamaq
olar. Mövzunun müzakirəsinə daha çox dinləyici cəlb etmək
üçün oxuculara veriləcək suallar diqqətlə düşünülməlidir.
Nəinki sualın xarakterinin, eləcə də onun qoyuluşunun, aydın
ifadəsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Söhbəti istiqamətlən-
dirərkən söhbət aparan şəxs mövzunun bütün məsələlərini
əhatə etməli, aydın, yadda qalan misallar gətirməli, inandırıcı
sübutlar göstərməli, onu müasir dövrlə əlaqələndirməlidir.
Müzakirənin vaxtında yekunlaşdırılmasının, çıxış edənlərin
hamısına diqqətlə yanaşılmasının, meydana çıxan suallar üzrə
tədbir görülməsinin söhbətin səmərəli keçirilməsində böyük
əhəmiyyəti vardır. Mühazirə və söhbətlər zamanı texniki
vasitələrdən - video çəkilişlərdən, sənədli filmlərdən və
internet səhifələrində olan məlumatlardan istifadə etmək
məqsədəuyğundur.
Dostları ilə paylaş: |