Shaxs taraqqiyotini davrlarga bo‘lish

Birinchi davr - go‘daklik. Ushbu davrda go‘dakda ongsizlikka asoslangan tashqi dunyoga nisbatan “ishonch” tuyg‘usi vujudga keladi. Buning bosh sababchisi ota--onaning mehr-muhabbati, g‘amxo‘rligi va jonkuyarligining nishonasidir. Agarda go‘dakda ishonch negizi paydo bo‘lmasa, balki borliqqa nisbatan ishonchsizlik hissi tug‘ilsa, u taqdirda voyaga etgan odamlarda mahdudlik, umidsizlik shaklida aks etuvchi xavf vujudga kelishi, ehtimol.
Ikkinchi davrda, ya’ni ilk bolalikda jonzodda yarim mustaqqillik va shaxsiy qadr-qimmat tuyg‘usi shakllanadi yoki aksincha, ularning qarama-qarshisi bo‘lmish uyat va shubha hissi hosil bo‘ladi. Bolada mustaqillikning o‘sishi, o‘z tanasini boshqarishga keng imkoniyat yaratib, bo‘lg‘usida shaxs xususiyatlariga aylanuvchi tartib va intizom, mas’uliyat, javobgarlik, hurmat tuyg‘ularini tarkib toptirishga puxta zamin hozirlaydi.
Uchinchi davr - o‘yin yoshi deb atalib 5 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarni o‘ziga qamrab oladi. Mazkur davrda tashabbus tuyg‘usi, qaysidir ishni amalga oshirish va bajarish maylini tarkib toptiradi. Mabodo unda xohish-istakni ro‘yobga chiqarishning yo‘li to‘sib qo‘yilsa, ushbu holatda bola o‘zini aybdor deb hisoblaydi. Mazkur yosh davrida davra, ya’ni guruhiy o‘yin, tengqurlari bilan muloqotga kirishish jarayonlari muhim ahamiyat kasb etadi, natijada bolaning turli rollar sinab ko‘rishiga, xayoloti o‘sishiga imkon yaratiladi. Xuddi shu davrda bolada adolat tuyg‘usi, uni tushunish mayli tug‘ila boshlaydi.
To‘rtinchi davr - maktab yoshi deb nomlanib, undagi asosiy o‘zgarishlar ko‘zlagan maqsadga erishish qobiliyati, uddaburonlik va mahsuldorlikka intilish tuyg‘usi bilan ajralib turadi. Uning eng muhim qadriyati - omilkorlik va mahsuldorlikdan iboratdir. Ushbu yosh davrining salbiy jihatlari (illatlari) ham ko‘zga tashlanadi va ularning qatoriga ijobiy xislatlari etarli darajada bo‘lmaganligi, ongi hayotning barcha qirralarini qamrab ololmasligi, muammolarni echishda aql-zakovatning etishmasligi, bilimlarni o‘zlashtirishda qoloqligi (sustligi) va hokazo. Xuddi shu davrda shaxsda mehnatga nisbatan individual munosabati shakllana boshlaydi.