|
Shaxsning rivojlanishi, tarbiyasi va ijtimoiylashuvishaxsǀ
ISSUE 4
ǀ
2022
ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016)
Passport:
http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 952
muhit sharoitlari va tarbiya kerak bo’ladi. Ana shular ta’sirida odam inson sifatida
rivojlanib boradi va shaxsga aylanadi.
Rivojlanish oddiyda murakkabga, quyidan yuqoriga, eski sifatlardan yangi
holatlarga o’tish, yangilanish, yangining paydo bo’lishi, eskining yo’qolib borishi,
miqdor o’zgarishining sifat o’zgarishiga o’tishini ta’minlovchi murakkab harakat
jarayoni sanaladi. Rivojlanishining manbai qarama-qarashliklarni o’rtasidagi kurashdan
iboratdir. Bola shaxsining rivojlanishi inson ijtimoiy mavjudotdir, degan falsafiy
ta’limotga asoslanadi. Ayni vaqtda inson tirik, biologik mavjudot hamdir. Demak, uning
rivojlanishida tabiat rivojlanishining qonuniyatlari ham muhim ahamiyatga ega.
Shuningdek, shaxs bir butun mavjudot sifatida baholanar ekan, uning rivojlanishiga
biologic va ijtimoiy qonuniyatlar birgalikda ta’sir etadi, ularni bir-biridan ajratib
bo’lmaydi.
Chunki shaxsning faoliyati, hayot tarziga yoshi, bilimi, turmush tajribasi bilan
birga boshqa fojiali holatlar, kasalliklar ham ta’sir etadi. Inson butun umri davomida
o’zgarib boradi. U ham ijtimoiy, ham psixik jihatdan kamolga yetadi, bunda bolaga
berilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq bo’lsa, u jamiyat a’zosi sifatida kamol topib,
murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida o’ziga munosib o’rin egallaydi. Chunki
rivojlanish tarbiya ta’siri ostida boradi. Shaxsning fazilatlarini to’g’ri ko’rish va bexato
baholash uchun uni turli munosabatlar jarayonida kuzatish lozim.
Demak, shaxsni rivojlantirish vazifasini to’g’ri hal etish uchun uning xulqiga ta’sir
etuvchi omillar hamda shaxs xususiyatlarini yaxshi bilish zarur. Tarbiya bolaga samarali
ta’sir etishi uchun o’sish va rivojlanish qonuniyatlarini bilish va hisobga olish maqsadga
muvofiq. Shunday qilib, rivojlanish va tarbiya o’rtasida ikki tomonlama aloqa mavjud.
Shaxs tarbiyasiga ta’sir etuvchi omillar. Fanda odamning shaxs sifatida
rivojlanishiga biologic va ijtimoiy omillarning ta’siri o’rtasidagi munosabatni
belgilashga oid munozara ko’pdan buyon davom etmoqda. Insonning shaxs sifatida
rivojlanishiga ijtimoiy voqealar, tabiiy omillar yoki tarbiya ta’sir etadimi? Bu uch
omilning o’zaro munosabati qanday?
Fanda biologik yo’nalish deb nomlangan nuqtai nazar yetakchi o’rinlardan birini
egallab, uning vakillari Aristotel, Platonlar tabiiy-biologik omillarni yuqori qo’yadi.
Ular tug’ma imkoniyatlar, taqdir, tole har kimning hayotdagi o’rnini belgilab bergan,
deydilar. XVI asr falsafasida vujudga kelgan preformizm oqimi namoyandalari esa
shaxs rivojlanishidagi naslning roliga katta baho berib, ijtimoiy muhit va tarbiyaning
rolini inkor etadi.
Xorij psixologiyasidagi yana bir oqim – bixeviorizm XX asr boshlarida yuzaga
kelgan bo’lib, uning namoyandalari, ong va aqliy qobiliyat nasldan-naslga o’tib,
SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3
Dostları ilə paylaş: |
|
|