Soğutma tekniĞİ

SOĞUTMA SİSTEMLERİNDE YAĞLAMA, YAĞ VERME ve YAĞ TAHLİYESİ

SOĞUTMA SİSTEMLERİNDE YAĞLAMA; Soğutma sistemlerinde, soğutma kompresörlerinin krank milinin ana yatakları, biyel kolunun küçük uç ve büyük uç yatakları, piston pernosu, piston silindirleri ile krank milinin kayış kasnak sistemine açılan ucundaki boğaz körüğünün (mekanik salmastranın); çeşitli açma ve kapama valfleri ile ayar valflerinin, genleşme valfleri ve selonoid valflerin açma ya da ayar tijlerindeki salmastraların devamlı olarak yağlanması gerekir. Bu amaçla çok düşük sıcaklıklarda, örneğin -30⁰C ila –50⁰C sıcaklıklarda donmayan ve macunlaşma özelliği göstermeyen ince ve özel yağlama yağları kullanılır.
Soğutma kompresörlerinin krank milinin ana yatakları,biyel kolunun büyük ve küçük uç yatakları, piston pernosu, piston ve silindirler ile, boğaz körüklerinin yağlanması kompresör karterine konan yağlama yağı ile yapılır. Yağlama yağının yağlanması gerekli yataklara ve sürtünen yüzeylere dağılımı küçük soğutma kapasiteli ve yavaş devirli kompresörlerde çarpma usulü ile, yüksek devirli tüm kompresölerde ise özel yağ pompaları ile sağlanır.
Ancak, öncelikle açıklamak gerekir ki, boğaz körüğü (mekanik salmastra) konusu sadece kayış kasnaklı tür kompresörler için bahis konusu olup, hermetik ve yarı hermetik kompresörler için bahis konusu değildir.

Bilhassa freon soğutucu akışkanlar olmak üzere çeşitli soğutucu akışkanların yağ absorbe etme ve dolayısı ile yağ taşıma özelliği vardır. Bu özelliğe soğutucu akışkanın soğutma devresindeki akım hızı da ilave olunduğunda emme ve basma sırasında soğutma kompresörleri, karterlerinde bulunan yağlama yağının bir kısmını da soğutucu akışkan buharı ile basma hattına ve dolayısı ile soğutma devresine pompalar. Soğutma devresinde herhangi bir tedbir alınmaz ise zamanla kompresör karterinden yağlama yağı tamamen emilerek soğutma devresine pompalanmış olur. Soğutma devresine pompalanan bu yağlama yağının tekrar kompresör karterine dönmesi sağlanmaz ise krank milinin ana yatakları, biyel kolunun küçük uç ve büyük uç yatakları ve piston pernosu ile piston ve silindirlerin sarmasına ve kayış kasnaklı tür kompresörlerde boğaz körüğünün yanmasına neden olunabilir. Bu sebeple, yukarıda konu edilen nedenlerle kompresör karterinden soğutma devresine pompalanan yağlama yağının kompresör karterine geri döndürülmesi mutlaka sağlanmalıdır.

KÜÇÜK BOYUTLU SOĞUTMA SİSTEMLERİNDE YAĞLAMA; Freon ve halojenli soğutucu akışkanlar bilhassa sıvı durumunda yağlama yağı ile homejen bir karışım oluştururlar. Ancak sıvı durumundan buhar durumuna dönüşürken, sıvı durumunu koruması gerekli yağlama yağından doğal olarak ayrışırlar. Bu ayrışmaya rağmen soğutma sisteminde ve boru tesisatında soğutucu akışkan buharının belirli bir akım hızı olması durumunda, yağlama yağını da beraberinde sürükler. Bilhassa küçük kapasiteli, freon ve halojenli soğutma sistemlerinde bu özellikten yararlanılarak yağlama yağının kartere dönüşü iki ayrı esas altında sağlanır.Bu iki ayrı esastan biri Şekil-1 de verilmiştir.
Bu şemanın tetkikinden görüleceği üzere kompresör tarafından pompalanan yüksek basınçlı sıcak soğutucu akışkan buhar beraberinde sürüklediği yağlama yağı ile kondansere gelir ve

kondanserde yoğuşarak sıvı durumuna dönüşür.Sıvı freon veya halojenli soğutucu akışkan yağlama yağı ile homojen bir şekilde karışacağından kondanserde yoğuşan soğutucu akışkan sıvı tankı ve sıvı hattını takip edeceğinden yağlama yağı ile birlikte genleşme valfine kadar gelir.Genleşme valfinden geçerken buharlaşmaya başlayan ve soğutucu ünitede buharlaşmasını tamamlayan soğutucu akışkandan sıvı durumunu koruyan yağlama yağı ayrışır. Ayrışan bu yağlama yağının kompresör karterine dönebilmesi için soğutma sisteminin genleşme valfinden kompresör emişine kadar azalan bir seviye ile tertip ve tanzim edilmesi gerekir.Aksi takdirde soğutma sisteminin alçak seviyeli kısımlarında yağ birikimi olur ve kompresör yağsız kalabilir.

Şekil-1. Yağlama Yağının Kompresör Karterine Mutlak Dönüşümü

Şekil-2 Yağlama Yağının Kompresör Karterine Zorlamalı Dönüşümü

Yukarıdaki açıklamaya rağmen soğutucu ünite serpantin boruları ile emme boruları küçük çaplı tutulursa genleşme valfinden kompresör emişine kadar azalan bir seviye ile soğutma sisteminin tertip ve tanzim edilmesi gerekmez. Küçük çaplı borularda soğutucu akışkan buharı daha hızlı hareket edeceğinden beraberinde zorlamalı olarak yağlama yağını da sürükler. Şekil-2’de şema halinde açıklandığı üzere böylece yağlama yağının kompresör karterine zorlamalı olarak dönüşü ve sonuç olarak da yağlama işleminin devamı sağlanmış olur. Ancak böyle bir yağlama yöntemi küçük boyutlu ve belki de sınırlı boyutlu freon ve halojen soğutucu akışkanlı soğutma sistemleri için geçerli olup, büyük boyutlu soğutma sistemleri için geçerli değildir..

KÜÇÜK BOYUTLU SOĞUTMA SİSTEMLERİNDE YAĞLAMA; Büyük boyutlu soğutma sistemlerinde Şekil-1’de açıklandığı gibi genleşme valfinden kompresör emişine kadar soğutma tesis ve teçhizatının azalan bir seviye ile tertip ve tanzimine imkan olamayabilir. Ayrıca Şekil-2’de açıklandığı üzere soğutma devresinde buhar durumundaki soğutucu akışkanın hızını artırmakla da yağlama yağının kompresör karterine dönüşü sağlanamayabilir. Diğer taraftan ve bilhassa freon ve halojenli soğutucu akışkanların aksine çok büyük boyutlu ticari tür soğuk depolarla buz fabrikalarında soğutucu akışkan olarak tercih edilen amonyağın sıvı durumunda iken beraberinde yağlama yağı taşıma özelliği yoktur. Bu nedenlerle, gerek büyük boyutlu freon ve halojen soğutucu akışkanlı soğutma tesislerinde ve gerekse amonyaklı soğutma tesislerinde kompresör tarafından kondansere basılan yüksek basınçlı sıcak ya da kızgın buhar durumundaki soğutucu akışkanın sürüklediği yağlama yağının kondanserden önce tutularak tekrar kompresör karterine sevki gerekir. Şekil-3’de bu amaçla düşünülen ve tertip edilen bir otomatik yağ ayırıcının şeması verilmiştir. Böyle bir otomatik yağ ayırıcıya kompresörün pompaladığı kızgın ve yüksek basınçlı soğutucu akışkan buharı ve bu buharın sürüklediği yağlama yağı A hattından girer ve silindirik gövde kısmının alt seviyesine kadar iner. Bu arada B hattından çıkarak kondansere ulaşmak isterken paslanmaz ve soğutucu akışkana uygun karakterli metal torna veya freze talaşı yığını ile karşılaşır. Bu metal torna veya freze talaşı yığınından soğutucu akışkan buharı geçer, ancak; yağlama yağı geçemez ve alt kısma düşerek silindirik gövde tankın dibinde birikmeye başlar. Böylece biriken yağ seviyesi şamandırayı kaldıracak seviyeye ulaşınca şamandıra kendiliğinden kalkar ve şamandıra iğnesini açar. Böylece silindirik gövde tankın dibinde biriken yağlama yağı seviye ve basınç farkı ile kompresör karterine tabii olarak akar. Bu durum devri daim olarak devam edeceğinden kompresör karterindeki yağlama yağı miktar olarak azalmadan yağlama görevine devam eder.

Şekil-3.Otomatik Yağ Ayırıcı

Şekil-4. Büyük Boyutlu ve Otomatik Yağ Ayırıcılı Soğutma Sistemi

Büyük boyutlu ve otomatik yağ ayırıcılı bir soğutma sisteminde otomatik yağ ayırıcının giriş ve çıkış, yani A ve B hatlarındaki basınçlar kompresörün basma basıncına eşittir. Şekil-4’de bir otomatik yağ ayırıcının soğutma devresine bağlanış durumu şema halinde verilmiştir. Bu şemanın tetkikinden de görüleceği üzere otomatik yağ ayırıcı kompresörün basma tarafı ile kondanser arasında yer almaktadır. Bugünkü şartlar altında düşünülen ve yapılan her makine ya da tesiste ideal sınırlara ulaşılamaz. Dolayısı ile otomatik yağ ayırıcıda da ideal sonuçlara ulaşılamaz. Yani, kompresörün bastığı kızgın durumdaki yüksek basınçlı soğutucu akışkan buharı ile birlikte sürüklenen yağlama yağı otomatik yağ ayırıcıda tam olarak ayrıştırılıp, kompresör karterine iade edilemez. Bir miktar yağlama yağı çok az da olsa soğutucu akışkanla birlikte soğutma devresinin çeşitli kısımlarına ve soğutucu ünitelerine dağılır ve düşük seviyeli kısımlarda toplanır.Bu şekilde düşük seviyeli kısımlarda yağ toplanması zamanla soğutma olayını olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle soğutma devresindeki yağ birikintilerinin zaman zaman tahliye edilmesi gerekir. Bunun için de soğutma sisteminde düşük seviyeli kısımlara ve soğutucu ünitelere yağ drenaj valfleri konulmalıdır.Yağlama yağının sistemde dolaşmasının burada konu edilen zararları yanında faydaları da vardır. Örneğin; soğutma sisteminde bulunan çeşitli açma ve kapama valfleri ile, ayar valflerinin, genleşme valfleri ve selonoid valflerin açma kapama ya da ayar tijlerindeki salmastraların tam sızdırmaz olabilmeleri için gerekli olan yağlama ihtiyacı sistemde bulunan ve soğutucu akışkanla birlikte ve aslında kaçak olarak dolaşan bu yağlama yağı ile içten, yani iç kısımlardan devamlı bir şekilde kendi kendine sağlanır. Buna rağmen bu kabil salmastraların ve tijlerin zaman zaman ve olanak oranında dış taraftan da yağlanması ele alınmalıdır.
KÜÇÜK KAPASİTE VE PARALEL KOMPRESÖRLÜ SOĞUTMA SİSTEMLERİNDE

YAĞLAMA; Soğutma sistemlerinde Şekil-3 ve Şekil-4’de belirtildiği gibi kompresör çıkışlarında otomatik yağ ayırıcı tesis edilmesine ihtiyaç görülmeyen durumlarda birden fazla kompresörün birbirine paralel bağlanması halinde her kompresörün karterinde belirli ve eşit seviyede yağlama yağı bulundurulması aslında önemli bir sorundur.
Değişik kompresörlerin farklı ve ayrı zamanlarda çalışması sonucu yağlama yağı stop halindeki bir kompresörün karterinden emilerek çalışma durumundaki diğer bir kompresörün ya da kompresörlerin karterine toplanır. Bu durumda stop halindeki kompresörün çalışması durumunda ilk harekette belirli bir süre yağsız kalabilir.

Şekil-5. Küçük Kapasiteli ve Paralel Bağlı Soğutma Kompresörlerinde Yağlama

Bu durumu önlemek için Şekil-5’de çalışma prensipleri şema halinde belirtildiği gibi birbirine paralel bağlı kompresör karterleri birbirine birer yağ dengeleme ve birer de buhar dengeleme boruları ile irtibatlandırılır. Bu irtibatlandırmada yağ dengeleme borusunun karter yağ seviyesinin altında, buhar dengeleme borusunun ise yağ seviyesinin epeyce üstünde olmasına dikkat edilmelidir. Bu şekilde bir dengeleme sistemi tertip ve tanzimi ile birbirine paralel bağlı

kompresörlerin tümünün çalışması halinde kompresör karterlerindeki yağ seviyesinin aynı olması, bir veya bir kaçının çalışması halinde ise çalışan kompresör ya da kompresörlerin karter ya da karterlerine tesisteki tüm yağlama yağının toplanmaması, bu arada çalışmayan ve stop halindeki kompresörlerin yağsız kalma tehlikesine düşmemesi sağlanmış olur.

SOĞUTMA SİSTEMLERİNDE YAĞ TAHLİYESİ; Yukarıda da konu edildiği gibi soğutma sistemlerinde kompresör karterinde mevcut yağlama yağının kısmen de olsa soğutucu akışkanla birlikte soğutma sisteminin diğer tesis ve teçhizatına sürüklenmesi önlenemez. Böylesi durumlarda önlem olarak, örneğin herhangi bir soğutma sisteminde bir sıvı tankı ile bir soğutucu üniteyi ele alalım. Gerektiğinde yağ tahliyesi için bir sıvı tankı ve bir soğutucu ünitenin en alçak seviyeli kısmına ve uygun birer yerlerine uygun bir biçimde Şekil-6’da gösterildiği gibi birer yağ drenaj valfi tesis edilmelidir. Soğutma sisteminde mevcut bu ve benzeri yağ drenaj valflerinin altına zaman zaman ve gerektiğinde birer bidon ya da üstü kapaklı bir kap tutulur ve yağ tahliyesi için valf kontrollu olarak açılır. İlk önce bu valfden birikim halindeki yağlama yağı akar, ancak birikim halindeki yağlama yağının bu şekilde drenajı son bulurken yağla beraber soğutucu akışkan buhar veya sıvı durumunda drene olunmaya başlar. Ancak tam bu sırada yağ drenaj valfi kapatılmalıdır. Böylece soğutma sisteminde mevcut değişik birimlerde biriken gereksiz yağlama yağının drenajı ve tahliyesi sağlanmış olur.

Şekil-6.Sıvı Tankı ve Soğutucu Ünitede Yağ Drenajı

KOMPRESÖR KARTERİNDEN YAĞ TAHLİYESİ VE KOMPRESÖRE YOL VERME; Kompresörlerde kullanılan yağlama yağı kompresörün çalışma şartlarına ve yağın özelliklerine göre, bilhassa merkezi sistem soğutma tesislerinde, kompresörün 5000 ila 8000 saat arasında çalışması sonucu yağlama özelliklerini kaybeder. Bu durumda kullanılmış yağlama yağının kompresör karterinden tahliyesi ve yerine taze yağ verilmesi gerekir. Bir soğutma devresi tam kapalı bir sistem olduğundan ve bu sistemin içinde devamlı olarak buhar ya da sıvı durumunda soğutucu akışkan bulunduğundan kompresör karterinden yağ tahliyesinde ve kompresör karterine yağ verilmesinde atmosfer ve atmosfer içindeki yer çekimi şartlarından doğrudan doğruya yaralanılamaz. Bu şartlara ilave olarak kompresör karterindeki soğutucu akışkan buharının mevcut basıncının da göz önüne alınması gerekir.

(a) (b)

Şekil-7.Soğutma Kompresörlerinde Yağ Tahliyesi ve Yağ Verilmesi

Kompresör karterinden, üst kısmı atmosfere açık bir kaba yağ tahliyesi için karterdeki soğutucu akışkan buharı basıncının bir atmosferden yüksek olması ve dolayısı ile soğutma sistemi çalışma şartlarının böyle bir duruma imkan verecek şekilde kontrol ve kumanda altına alınması gerekir. Aynı şekilde kompresör karterine dışarıda bulunan ve üstü atmosfere açık bir kaptan yağ verilmesi için karterdeki soğutucu akışkan buharı basıncının bir atmosferden küçük, yani; vakum altında olması gerekir. Kompresör karterindeki soğutucu akışkan buharının vakum altına inebilmesi için kompresör çalışırken emme vanası belirli bir süre ve kontrollu olarak kapatılmalıdır.

Gerek soğutma kompresörünün karterinden yağ tahliyesi ve gerekse soğutma kompresörünün karterine yağ verilmesi için gerekli bağlantı ve uygun sifon teşkilatı Şekil-7, a ve b de basit birer şema halinde verilmiştir. Bu şemalarda verilen ve açıklanan yağ tahliye ve yağ verme sistemlerinin çok basit görünümlü olmasının yanında bir soğutma kompresöründe yağ tahliyesi ve yağ verme işlemi de yukardaki açıklamalardan anlaşılacağı üzere çok basit bir olaydır.
Bu duruma karşılık yağlama olayı, bir soğutma kompresörü için en önemli ve titizlikle dikkat edilmesi gereken bir olaydır ve önemli bir operasyondur. Kompresörün yağsız kalması ya da gerekli şekilde yağlanmaması halinde öncelikle boğaz körüğü (mekanik salmastrası) yanar ve hemen önlem alınmaz ise soğutma sistemindeki soğutucu akışkan bozulan boğaz körüğünden atmosfere kaçar ve çevre kirliliği yanında maddi kayıplara da neden olunur. Ayrıca ve hemen bu arada yatak sarması ve krepaj olayı gibi çok önemli sorunlar da ortaya çıkabilir. Böylesi sorunların ortaya çıkmaması ve soğutma kompresörlerimizin uzun ömürlü olması için yağlama olayı ile yağlama işleminin önemi çok iyi bilinmelidir.
SONUÇ VE ÖNERİLER; Soğutma sistemlerinde bilhassa kompresörde yağlama, yağ tahliyesi ve yağ verme son derecede önemlidir. Yağlama yağı kompresörün dönen elemanları ile boğaz körüğü için son derecede önemli olmakla beraber, soğutma sistemindeki çeşitli valflerin tij salmastralarının yağlanması ile sızdırmazlıklarının sürdürülmesi için de önemlidir. Bu nedenle soğutma sistemlerinde yağlama olayı kusursuz olarak mükemmel bir şekilde sürdürülmelidir. Ancak bu hususta öncelikle soğutma kompresörlerinin değişken karter basınçlarında görevlerini sürdürebilecek mükemmel yağ pompa ve yağlama sistemine sahip olmaları gerekir. Yağlamanın kifayetsiz olması durumda soğutma kompresörlerinin stop etmesi için gerekli ve uygun otomatiklendirme sistemleri ile donatılmalıdır. Düşük devirli ve küçük soğutma kapasiteli soğutma kompresörlerinde çarpma usulü ile, yani; pompasız, yağlama yapılabilir. Ancak yüksek devirli ve büyük soğutma kapasiteli soğutma kompresörlerinde mükemmel bir yağ pompası ve yağlama sistemi mutlaka tesis edilmelidir. Çok büyük kapasiteli soğutma kompresörlerinde yağlama yağı pompa sistemi krank milinden aldığı hareket yerine ayrı bir elektrik motorundan hareket almalı, böylece; ilk hareketten önce yağlama yağı pompa sistemi çalıştırılmalı, daha sonra kompresöre yol verilerek, yağlama yönünden tam güvenlik sağlanmalıdır. Ayrıca, açık tür, yani kayış kasnak sistemle tahrikli soğutma kompresörleri yerine hermetik ve yarı hermetik soğutma kompresörleri tercih edilmelidir. Bu hususa ilave olarak soğutma devreleri oldukça basit sistemlerden oluşturulmalı,lüzumsuz ve gereksiz vana vb. teçhizatla donatılmalıdır. Ancak, soğutma kompresörlerinde yağ tahliyesi ile yağ verme işlemini kolaylaştırmak ve basite indirgemek için en azından kompresör emme vanasının üç yollu olmasına özen gösterilmelidir.

SOĞUTMA KOMPRESÖRLERİNDE YAĞLAMA EMNİYETİ YÖNÜNDEN ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER
ÖZET; Soğutma kompresörlerinde yağlama emniyeti soğutma etkinliği yönünden olduğu gibi, kompresörün dayanımı ve ömrü yönünden de önemlidir.
Düşük devirli ve yüksek devirli olması durumlarına göre soğutma kompresörlerinde yağlama sistemlerinde farklılıklar olması gerektiği gibi, kontrol altında sınırlı süreli vakum altında çalışma durumları ile, kompresörün soğutma kapasitesine, cesametine ve soğutucu akışkan türüne göre de yağlama sistemleri özellik arz eder.
Ayrıca bilhassa freonlu sistem soğutma kompresörlerinde kapasite ikmali veya çift rejim amaçlı paralel kompresör tesisi uygulamalarında yağlama emniyeti ve sürekliliği yönünden ayrıcalıklı tedbirler alınmasını gerektirir.
Bu çalışmada, devir hızına, kontrol altında sınırlı süreli vakum altında çalışma durumuna, soğutma kapasitesine, cesametine ve soğutucu akışkan türü ile, paralel bağlı olması durumlarına göre, soğutma kompresörlerinde yağlama emniyeti yönünden mevcut olması veya alınması gerekli tedbir ve donanımlar konu edilecektir.
GİRİŞ; Soğutma kompresörlerinde yağlama emniyeti ile, soğutma etkinliği ve ayrıca dayanım ve çalışma ömrü konu edildiğinde öncelikle, soğutucu akışkan türü ele alınmalıdır. Soğutma devrelerinde amonyak, sirkülasyon sırasında yağlama yağını beraberinde pek sürüklemez, sürüklese de soğutma devresinde kompresörün basma hattına tesis edilecek bir otomatik yağ ayırıcı ile, soğutucu akışkanla birlikte sürüklenmekte olan yağlama yağı tutuklanarak tekrar kompresör karterine iade edilir. Oysa freon soğutucu akışkanlar yağlama yağı ile çok kolay karışır ve beraberinde aşırı miktarda yağlama yağını da sürükler. Dolayısı ile freonlu soğutma sistemlerinde de amonyaklı soğutma sistemlerinde olduğu gibi soğutma devresinde kompresörün basma hattına tesis edilecek, ancak daha hassas yapılı bir otomatik yağ ayırıcı ile, freon soğutucu akışkanla birlikte sürüklenmekte olan yağlama yağı önemli bir miktarda tutuklanarak tekrar kompresör karterine iade edilir. Ancak freonlu soğutma sistemlerinde yağlama emniyeti yönünden böylesi bir tedbir yetmez. Ayrıca, kondanser ve evaporatör dizaynı ile, soğutma devresi donanımında da önemli tedbirler alınması gerekir.
Öte yandan soğutma kompresörlerinde yağlama emniyeti ile, soğutma etkinliği ve ayrıca dayanım ve çalışma ömrü kompresörün devir hızı ile, yağlama sistemine bağlı olmasının yanında, pompalı sistem yağlamalı kompresörlerde yağ pompasının yapısı ile, kompresör karterindeki yerleşim durumuna ve karterdeki yağlama yağına batırılmış olması veya herhangi bir konumda tesis edilme durumuna göre değişir. Düşük devirli ve çarpmalı tür kompresörler uzun ömürlü ve sınırlı ölçüde vakum altında çalışma özelliğini taşımakla beraber, sınırlı ölçüde yüksek devirli pompalı tür yağlamalı kompresörler de, yağ pompasının kompakt dişli tür ve karterdeki yağlama yağına tam batırılmış olarak tesisi durumunda uzun ömürlüdür ve ayrıca sınırlı ölçüde ve kontrollü olarak vakum altıda çalışma özelliğini de taşırlar
Yüksek soğutma kapasiteli ve büyük boyutlu soğutma kompresörlerinde ilk hareket sırasında öncelikle yağlama emniyeti için yağ pompası, yukarda konu edilen özellik ve yerleşim durumuna uygun olmak kaydı ile farklı ve ayrı bir elektrik motoru ile tahrik olunmalıdır.

Freonlu soğutma sistemlerinde soğutma kapasitesi ikmali ve çift rejimli soğutma ihtiyaçları durumlarında birbirine paralel bağlı kompresör grubu oluşturulması durumlarına soğutma kompresörlerinde karter yağ seviyesinin altında ve üstünde paralel yağ dengeleme sistemine uygun irtibat yerleri taşımalıdır

Soğutma kompresörü satın alınmasında ve bilhassa ithalinde, böylesi hususların aranması ve istenmesi son derecede önemlidir.
SOĞUTMA KOMPRESÖRLERİNDE DÖNME HIZI; Konuyu bir örnekleme ile ele almak ister isek, herhangi bir soğutma kompresörü 750 dev/dak dönme hızında 5000 W soğutma kapasitesinde olsun, teorik veya ticari olarak bu kompresörü 1500 dev/dak hızla döndür iseniz, soğutma kapasitesi 10000 W, 3000 dev/dak hızla döndürürseniz ise, soğutma kapasitesi 20000 W olarak beyan edilebilir. Olmaz böyle şey! Bir soğutma kompresörü aynı ölçülerde ve aynı koşullarda olduğu yerde dururken, dört misli artıp, 5000 W soğutma kapasitesinden 20000 W soğutma kapasitesine yükselmez! Yalın halde bir elektirik motoru 3000 dev/dak hızla çalışırken dayanım ve gürültü yönünden sorunlar yaratırken, aynı şekilde yine dayanım ve gürültü yönünden su pompası ve fanları, hatta soğutma tekniğinde kullanılan fanları azami 1500 dev/dak hızla, bazı durumlarda da 1000 dev/dak hızla çalıştırmayı esas alırken, nasıl oluyor da, 3000 dev/dak hızla dönen sözde kompresörler ithal ediliyor ve böylesi kompresörler soğutma tekniğinde kullanım alanı buluyor! Soğutma tekniğinde yüksek devirli soğutma kompresörü, kapasite tutarsızlığı demektir, gürültü ve titreşim demektir, yağlama yönünden sorun demektir, her an arıza demektir, bilhassa asla hata kabul etmeyen besin ürünü soğuk ve donmuş muhafazasında güvensizlik ve endişe demektir.
Bu nedenle, ithal edilen ve Ülkemizde soğutma tekniği ve soğuk ve donmuş depoculuk uygulamalarında kullanılan soğutma kompresörlerine dönme hızı yönünden sınır getirilmelidir. 750 dev/dak dönme hızı kabul, 1000 dev/dak dönme hızı kabul, 1500 dev/dak dönme hızı da kabul, ancak daha fazlası ve 3000 dev/dak dönme hızı asla! Ancak, pompalı tür değil, çarpmalı tür yağlamalı, 750 dev/dak dönme hızlı kompresörler daha da kabul.
SOĞUTMA KOMPRESÖRLERİNDE YAĞLAMA; Soğutma kompresörlerinde yağlama, çarpmalı tür ve pompalı olmak üzere birbirine göre çok farklı iki ayrı tür ve yöntem altında yapılır. Düşük devirli, örneğin 600 dev/dak ile 900 dev/dak arası dönme hızlı soğutma kompresörlerinde, çarpmalı tür yağlama uygulanır. Bu tür kompresörlerde yağlama, biyel büyük ucuna bağlanmış özel kepçeciklerin kompresör karterinde mevcut yağlama yağına çarpması ile, krank mili ana yatakları ile biyel büyük ucu yataklarının ve biyel küçük ucu yatak ve pernosu ile, silindir ve piston çeperlerinin yağlanması sonucu gerçekleşir. Bu tür kompresörler, kullanımı basit, yağlama olayı devam ettiği sürece vakum koşullarında çalışabilen, dayanıklı ve uzun ömürlü kompresörlerdi. Bu tür kompresörlerde vaktiyle ithal edilmiş ve hatta yerli olarak imal edilmiş, Ülkemizde bugün dahi çalışmakta olan pek çok kompresör vardır. Ancak fiyat yönünden yüksek devirli kompresörlerin ve hele hele 3000 dev/dak dönme hızlı kompresörlerin fütursuzca ithali ile, bu tür kompresörler maalesef unutulmuş bulunmaktadır.
Yüksek devirli soğutma kompresörlerinde yağlama, pompalı tür, yağlamadır. Pompalı tür yağlamada, kompresör karterinde mevcut yağlama yağı, yağ pompası ile emilerek, krank milinde, biyel kollarında ve tüm yataklarda mevcut kanalcıklardan tüm sürtünen elemanlara pompalanır ve böylece yağlama olayı gerçekleşmiş olur.
Ancak üretici firmaların ucuzuna ve kolayına geldiği için, iyi özelliği sınırlı her hangi bir yağ pompasını krank milinden kumanda alabilecek karterde mevcut yağlama yağının seviye olarak epeyce üstünde montajı kolay bir yere tesis etmektedirler. Pompaların, bu arada yağlama yağı pompalarının, emme ve basma yetenekleri basma ve emme basınç farkına bağlıdır. Bu basınç farkı büyüdükçe yağlama yağı pompasının işlevi sınırlanır ve hatta soğutma kompresörünün vakumda ve bilhassa aşırı vakumda çalışması durumunda yağlama pompasının emme ve basma yeteneği sıfırlanır ve böylece soğutma kompresörü yağlama yönünden sorunlarla karşılaşır.
Oysa, yağlama yağı pompası olarak hassas yapılı bir dişli yağlama yağı pompası seçilse ve bu pompa, yine krank milinden kumanda alacak bir şekilde kompresör karterine tam batırılmış olarak tesis edilse, yağlama yağı pompasının emme mesafesi sıfırlanmış olacağından ve ayrıca kompresör karter mekanında yer alan sürtünen ve dönen elemanlar ile,yağlama yağı kanallarına, soğutma kompresörü kontrollu olarak vakum altında çalışsa dahi, yağlama olayı devam edecektir. Burada, soğutma kompresörünün kontrollu olarak çalışmasından amaç, soğutma kompresörleri, esasen emme ve basma basınçları ile, yağlama yönünden otomatiklendirilmiş olmalı, yağlama yönünden otomatiklendirmede ise yağlama yağı pompasının basma basıncı ile emme basıncı arasındaki fark yaklaşık olarak ∆P = 2 Bar basınç ile sabitlenmesi durumunda, soğutma kompresörü yağlama yönünden esasen güvenlik altına alınmış olacaktır.
Çok daha büyük soğutma kompresörlerinde, ilk harekette kompresör yol alıncaya kadar, usulüne uygun imal ve tesis edilmiş olsa dahi, krank milinden kumanda alan yağlama yağı pompası işlevini yapamayabilir ve bu arada kompresör yağlama yönünden sorunlarla karşılaşabilir.İşte böylesi sorunların izalesi için, çok büyük boyutlu soğutma kompresörlerinde, yağlama yağı pompası hassas yapılı dişli pompa olmak ve karterdeki yağlama yağı içersine tam batırılmak kaydı ile, dışardan ayrı bir motor ile tahrik edilir. Bu tür kompresörlerde önce yağlama yağı pompası çalıştırılarak, yağlama olayı gerçekleştişrilir ve daha sonra soğutma kompresörüne yol verilir.
Ancak Ülkemize soğutma kompresörü ithalinde tüm bu hususlara özenle ve önemle dikkat olunmalıdır.