Sona Vəliyeva İŞIĞa gedən yol roman Bakı – 2016
Yüklə 3,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nikolay Mixailoviç Karamzin
77 başını qaldıranda baxışları qızın gözlərinə tuşlandı. İçinə dolan “dəniz gözlərin ilğımında” yenə özünü itirdi və tez də özünü ələ alaraq mütaliədən söz saldı: – Mən öyrənəndə ki, Gertsen mənim təhsil aldığım fa kül- təni bitirib, çox sevindim, deyəsən, bu fakültədə təhsil almağım mənə də çox şeylər verəcək. Məsələn, fizika, riyaziyyat elmi, təbiət elmlərinin riyazi məntiqi Gertsenə dərindən düşünüb cəmiyyətdəki nöqsanları hamıya daha çevik çatdırmağın yolunu diktə edib, o da mətbu orqan yaratmaqla, “Kolokol” məcmuəsini çap etdirməklə bu işə başlayıb. Bəlkə, ellikcə maariflənmənin yolu, doğrudan da, mətbuatdır. Düşünürəm, mən də bu yolu seçərdim, hər şeyə maarifçilikdən başlardım. – Sən böyük ideallarla yaşayırsan, Həsən, düşünürəm, biz gələcəkdə sənin yanında olsaq da, olmasaq da, gördüyün böyük işlərlə fəxr edəcəyik, xoş sədalarını eşitdikcə qürur duyacağıq. – Vera, tələbəlik dostları ailə üzvləri qədər adama əziz olur, bir- birinin uğurlarıyla daim sevinir. Mən inanıram, bizim dostlu ğumuz da belə dərin və sağlam olacaq, getdikcə inkişaf edib böyüyəcək. Vera donub qalmışdı. Bu qartal baxışlı qafqazlı balası onun qarşısında əlçatmaz zirvə kimi dayanmışdı. “Dost söhbətini sal- maqla, görünür, mənə çatdırır ki, bizim münasibətlərin sərhədini o özü müəyyənləşdirəcək,” – Veranın ağlından keçdi. Bu zaman professor Solovyov qapıda göründü. Vera və Həsənlə hal-əhval tutdu, onların kitab oxumasına sevinərək, Həsənə müraciətlə: – Hə, demək, belə şərtləşdik, sənə bu kitabxanadan daimi istifadəyə icazə verirəm, amma kitablar yalnız burada oxunsun. Razılaşdıqmı? – Mütaliədən söhbət gedəndə mən hər şeyə razıyam. Solovyov qaşlarını çataraq dilləndi: – Gərək ki, sizin peyğəmbəriniz belə deyirdi: “Elm Çində olsa belə, onu əldə etməyə gedin”, yaxud “mənə bir hərf öyrədənə qul olaram”.
– Bəli, cənab Solovyov, siz bunları çox gözəl qeyd etdiniz, – Həsən özünün mənsub olduğu islam dinindən rektorun məlumatlı 78 olmasına, hətta hədis söyləməsinə təəccüb etdi. – Mənim sənə tövsiyə edəcəyim kitablar illərlə topladığım xəzinəmin ən qiymətli nümunələridir. Unutma! Sən zamanını və vaxtını gərəkli olan elmləri öyrənməyə sərf et. Gələcək fəaliy- yətində onlar sənə məsləhət verən dost və sirdaş olacaqlar. Necə deyərlər, bədii həzzi oxu prosesindən dərhal sonra unudulan mütaliədən uzaq ol. Xeyirli və faydalı mütaliədən sən elə xəzinə toplayacaqsan, bütün bəylik sərvətin əlindən çıxsa, o biliklər sənə həyatın boyu havadar olacaq, dadına çatacaq. Həsən qarşısındakı bu müdrik insanı elə diqqətlə dinləyirdi, sanki belə öyüd-nəsihəti bir də heç zaman eşitməyəcəkdi. Solovyovun nəsihətlərini həm də böyük tarixçi ailmin nəsihətləri kimi dinləyirdi. Bu müdrik insan tək Moskva Universitetinin rektoru deyildi, həm də “Rusiyanın tarixi” adlı iyirmi doqquz cildlik möhtəşəm tarixi kitabların müəllifi, görkəmli alim idi. Solovyov tarixi qanunauyğunluqları düzgün izah edərək dövlətçiliyi, dövlət hakimiyyətini əsərlərində ön plana çəkirdi. Həsən digər böyük rus tarixçisi Karamzinin 7 subyektiv baxış la- rına qarşı çıxan və öz əsərlərində rus tarixinin yeni şərhini verən Solovyovun kitablarını oxumaqda davam edirdi. Oxuduqca qəl- bində onun xarakterdən irəli gələn “üstün olmaq”, “hakim olmaq” ideyalarının altından xətt çəkirdi. Həsən yaşının, təfəkkürünün elə inkişaf mərhələsini yaşayırdı ki, onu hər şey maraqlandırırdı, hər şeyi düzgün dəyərləndirməyi çoxundan yaxşı bacarırdı. Solovyov Həsənə Azərbaycan ədəbiyyatı, tarixi haqqında daha çox məlumatlar əldə etmək istədiyini söylədi. – Məsələn, Şeyx Nizami haqqında az-çox məlumatım var. Amma daha çox öyrənmək yaxşı olardı. Bir də Şah İsmayıl Xətai haqqında müəyyən şeylər oxumuşam. Mən tarixçi olduğum üçün onu daha çox İran, fars dövlətinin şahı kimi tanıyıram. Bəllidir, o həm də böyük şair olub. Özü də Azərbaycan dilində yazıb-yaradıb. 7
cildlik “Rus dövlətinin tarixi” kitabını – Romanovların tarixinə qədər (1613) – yazıb.
79 – Sergey Mixayloviç, Şah İsmayıl Xətai fars dövlətinin yox, Səfəvilər dövlətinin banisi olub. Bu dövlət öz tərkibində həm azərbaycanlıları, həm də farsları birləşdirib. On üç yaşında hakimiyyətə gəlməsinə baxmayaraq, avropalılardan əvvəl, Şərqdə ilk mərkəzləşmiş dövlətlərdən birini qurmağı bacarıb. – Bəs niyə Osmanlı sultanıyla döyüşdə asanlıqla məğlub oldu? – Şah İsmayıl da türk idi, yoldaş Solovyov. Hər iki tərəf siyasi oyunların qurbanı olaraq bu döyüşə təhrik edilmişdilər. – Sən bunları hardan öyrənmisən, Həsən? Məncə, sizə öyrədilən tarix proqramında bunlara yer ayrılmır. Həsən yenə Fərəc bəyin söhbətlərini xatırladı: “Gərək belə mövzularda ehtiyatlı olam”. – Mənim tarix elmini öyrənməyə marağım çox böyükdür. Harda əlimə nə keçsə, oxuyuram. Yəqin, bizi dostlaşdıran da elə ilk növbədə tarixə olan böyük marağımızdır, – Həsən söhbəti dəyişdi. O, axşam düşməsini bəhanə edərək yüksək ədəb-ərkanla izin istədi:
– İcazəniz olarsa, mən getmək istərdim. – Buyur, amma səni yenə gözləyəcəm. Həsən tarixi mülahizələrilə Solovyovu valeh etmişdi: “Bu qafqazlılar elmə və hərbə maraq göstərəndə onlardan çox dəyərli mütəxəssislər çıxır. Bunlar üçün orta hədd yoxdur. Ya əla, ya da heç nə…”
– Həsən məhz belə yüksək göstəriciləri olan tələbələr dən- dir, – Həsən gedəndən sonra Verayla onu müzakirə etdi. – Gərək bu oğlanı qoruyaq. Özü də qorxu-hürkü bilmədən hər şeyə bir başa münasibət bildirir. Onu gərək Moskvanın “xatalı” dər nəklərindən çəkindirək. Bu əqidə və arzu ilə o, özünü dünyanı dəyişdirə biləcək gücdə hiss edir. Amma içindəki azad fikirliliyi, heç nədən çəkinməməyi ona həmişə müəyyən çətinliklər yaradacaq. Mənim ona çox heyfim gəlir… Atasının Həsən haqqındakı yüksək fikirləri Veraya elə bir güc verdi, o öz sevgisinin mütləq qalib gələcəyinə bir qədər də inanmağa başladı. Onların münasibətləri qeyri-adi sirli məna aldığından hər ikisi tərəddüd və təsdiq qarşısında çaşıb qalmışdı. Yüklə 3,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|