Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
Yüklə 2,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Böyük Istehsalat Sənayesində Dövlət Sektorunun Səhmləri Dövlətə məxsus səhmin faizlə ifadəsi
- Birbaşa Xarici Investisiya Ölkə üzrə Səhmləri (2008-ci ilin sonuna investisiyanın dollarıa olan bazar dəyəri) 4
- Türkiyədəki əsas xarici investorlar
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 171 Böyük Istehsalat Sənayesində Dövlət Sektorunun Səhmləri Dövlətə məxsus səhmin faizlə ifadəsi 1976 1981 1986 1991 Əlavə dəyər 29 46 40 32 Məşğuliyyət 35 34 29 25 İnvestisiya 32 27 32 9 Mənbə: Məlumat “İstehsalat Sənayesinin İllik Statistikası” adlı nəşrlərinə istinadən hesablanaraq əldə edilmişdir. Türkiyə Dövlət Statistika İnstitutu 2 2. Türkiyə iqtisadiyyatı Osmanlı dövründən bəri dünya iqti- sadiyyatına və xarici biznes qruplarına, xüsusilə də Qərb iqtisa- diyyatına, siyasətinə və müasirləşmə prosesinə uzun müddətdir ki, bağlı olmuşdur. Respublika dövründən etibarən xarici və milli biznesmenlərin sahib olduğu biznes müəssisələrinin sayı 314-ə çatmışdır 3 . Osmanlı İmperiyasının son dövrlərindən hələ Türkiyə qərb iqtisadi sisteminə qoşulmaq və müasir dünyaya inteqrasiya etmək istədiyinə görə Türkiyə dövləti Liberal iqtisadi qaydaların tətbiqinə və ölkədə xarici vətəndaşların azad iqtisadi fəaliyyət göstərmələrinə şərait yaradırdı. Xarici investorların ölkədəki bu günə olan səhmlərinin miqdarı aşağıdakı kimidir: Birbaşa Xarici Investisiya Ölkə üzrə Səhmləri (2008-ci ilin sonuna investisiyanın dollarıa olan bazar dəyəri) 4 Ölkə Dəyər Pay (faiz) Hollandiya 13.514 20,1 Fransa 5.582 8,3 2 Osman Zaim and Fatma Taşkın, “Comparative Performance of Public Enterprise Sector in Turkey: A Malmquist Productivity Index Approach”, Journal of Comparative Economics No. 25, 129-157 (1999), Table 1, p.131. 3 Güven Delice and Cengiz Yavilioğlu, “Dönemler itibarıyla Türkiye’de devlet-ekonomi iliş- kileri”, Cengiz Yavilioğlu, Güven Delice and Onur Özsoy, Dünya’da ve Türkiye’de Özel- leştirme Uygulamaları: Teorik ve tarihsel bir perspektif (Ankara: T.C.Başbakanlık Özel leş- tir me İdare Başkanlığı Yayını, 2010), s.290. Metin Toprak, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Eko nomisi,(Ankara: Kara Harp Okulu Y. Ankara). 4 http://turkey.usembassy.gov/media/pdfs/2010_turkey_ics.pdf 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 172 Birləşmiş Krallıq 5.397 8,0 Finlandiya 4.960 7,4 Almaniya 4.840 7,2 A.B.Ş 4.543 6,8 Yunanistan 4.118 6,1 B.Ə.Ə. 3.744 5,6 Belçika 3.267 4,9 Lüksemburq 2.784 4,1 Digər ölkələr 14.516 21,5 Cəmi 67.265 100 Türkiyədəki əsas xarici investorlar ABB, Abbott Laboratories, AEG, AES, Akzo Nobel, Alcatel Lu- cent, Alliance One, Arcelor, Archer Daniels Midland, Aria, Aventis, BASF, Bausch and Lomb, Bayer, Bechtel, Bosch, Bridgestone- Firestone, British Petroleum, Bunge, Cadberry Schweppes, Car- gill, Castrol, Chase Manhattan, Cisco Systems, Citigroup, Coca Cola, Colgate-Palmolive, DaimlerChrysler, Delphi-Packard, Dow Chemical, ESBAS A.S., Eurest, Fiat, Ford Motor Co., Fortis, M.A.N., General Electric, Goodyear, Henkel, Honda, Hugo Boss, Hyundai, ITT, Indesit, JTI, L6, Lafarge, Lockheed Martin, Marsa- Kraft-Jacobs Suchard, McDonald’s, Merck Sharp Dohme, Metro Group, Mobil, NRG, Nestle, Normandy Mining, Nortel Networks, Novartis, Pepsi, Perfetti, Pfizer, Philip Morris, Pirelli Tire, Procter and Gamble, Renault, RJR Nabisco, Roche, Sandoz, Shell, Sie- mens, Texas Pacific Group, Toreador/Madison Oil, Toyota, Unile- ver, United Defense, Vodafone, Volkswagen, and Yazaki. Mənbə: Xarici Valyuta Mübadiləsi və Bankçılıq Müdirliyi, Turkiyə Xəzinədarlığı 3. Beynəlxalq vəziyyət və güc siyasəti Türkiyə iqtisadi-siyasi modelinin formalaşmasında və transformasiyasında mühüm rol oynayıb. Dünya iqtisadiyyatı və siyasətində baş verən dəyişiklik və inkişaf Türkiyə dövləti və iqtisadiyyatına da təsir göstərib. Yerləşdiyi geopolitik məkana görə dünyada baş verən siya- 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 173 si proseslər, məsələn soyuq müharibə və dünya müharibələri, Türkiyə dövləti və iqtisadiyyatına təsirsiz ötüşməyib. 4. Türkiyə dövlətinin başlıca məqsədi Avropada və ümumiyyətlə qərbdə yaranmış müasirləşmə, dırnaqarası qərbləşmə prosesinə qoşulmaq idi. Qərbə integrasiya xalqın və dövlətin inkişafa doğru əsas istinad nöqtəsi olub. Bu məqsədlə, Türkiyə qərb yönümlü siyasət yürüdüb, qərb dəyərlərini təbliğ edir, və qərbin məhsulu olan NATO və Avropa Birliyi kimi təşkilatlarla əməkdaşlıq etməyə səy göstərir. Bunun nəticəsi olaraq biz deyə bilərik ki, siyasi və iqtisadi hakimiyyətin inkişafı, dəyişməsi və davam etməsi bu məqsəd çərçivəsində baş verir. 5. Lakin bu proses asan, ziddiyətsiz və kifayət qədər uğur- lu alınmayıb. Nəticə etibarilə iyirminci əsr boyunca Tür ki yənin modernləşmə prosesi çətinliklər, uğursuzluqlar və müvəf fəqiy- yət siz liklər ilə üzləşib. Bu ziddiyət və uğursuzluqların əsas səbəbi o olub ki, müxtəlif milli qruplar və aktorlar dövləti necə idarə et mək və modernləşməyə hansı yollarla nail olmaq üçün daim bir-biriləri ilə mübarizə aparıblar. Bu qruplar əsasən aşağı- dakılardır: mərkəzləşdirilimiş dövlətin, ideologiya və hakimiyyətin tərəfdarı olan Kamalist adlanan elit qrup, və mühafizəkar dəyərlər və qüvvəyə sahib olan digər qrup. Klassik olaraq əsas qrupa dövlətçilik ideologiyasının qurucuları olan, və siyasi eli- tanın, bürokratiyanın, hərbinin, dövlət biznesmenlərinin, elm adamlarının və medianın məxsus olduğu Cumhuriyyət Xalq Par- tiyası daxildir. Əyalətdən olan yaxud başqa sözlə ikinci dərəcəli qrupa isə əsasən kəndlilər, şəhərdə yaşayan kiçik sahibkarlar, və cəmiyyətin dindar və mühafizəkar təbəqəsinin daxil olduğu Demokratiya Partiyası, Ədalət Partiyası, Ana Vətən Partiyası, Doğru Yol Partiyası, Ədalət və İnkişaf Partiyası (Demokratiya Partiyası və Ədalət Partiyası hərbi rejim tərəfindən ləğv edil- mişdir) aiddir. Xatırladaq ki, ikinci dərəcəli qrupa məxsus olan partiyaların çoxunun adında “demokratiya”, “ədalət”, doğru yol”, “ana vətən”, “inkişaf” kimi normativ terminlərə rast gəlmək olar. Mənim fikrimcə, bu sözlərin ikinci dərəcəli qruplar tərəfindən Yüklə 2,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|