Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

SOVYET TARİH YAZIMI VE
56
övmekten öteye gidememiş olmasıdır. [8, S.50]. Ona göre, makaledeki 
diğer eksiklikler, “Kazak devleti kurulmadan önceki bir takım devletler 
ve halklar” tarihi, “Erken Ortaçağ’daki Göktürk Hakanlığı’nın ortaya 
çıkması ve gelişmesi”, Cengiz Han imparatorluğu egemenliği altına 
giren birtakım devletler tarihi hakkında yazılan eserlerin verilmesi, 
XV. yüzyılda Kazakistan topraklarında kurulan devletlerin tarihinin 
araştırılması, Kazakların Çin ve Cungarya ile ilişkileri, halk ve devlet, 
Kazakistan’daki kölelik, Tölengitler, Baturlar, Bey kurumları hakkındaki 
araştırmaların çok önemli olarak gösterilmesidir.
78
Yazar, E. Bekmakhanov’un kendi makalesinde Kazak SSR Tarihi 
kitabının olumlu taraflarını bildirmekle beraber ilk baskısında Kaza-
kistan tarihini dönemlere ayırma meselesinde yapılan hataların da 
doğru şekilde eleştirildiğini itiraf etmiştir. Kitabın ilk baskısında 1. 
Kazakistan halkları bağımsızlık döneminde (Eskiçağ’dan XIX. yüzyılın 
60’lı yıllarına kadar), 2. Kazakistan sömürge döneminde (XIX. yüzyılın 
60’lı yıllarından Ekim Devrimi’ne kadar) gibi dönemlere ayrılmıştı
79
. 
Buna yazarlar heyeti düzeltmeler yaptıktan sonra 6 döneme ayrıldı. 1. 
Kazakistan topraklarında Eskiçağ dönemi; 2. Kazakistan topraklarındaki 
ilk kabile toplulukları; 3. Feodalite dönemine kadarki barbar devlet; 
4. Kazakistan’da feodalite ilişkilerin gelişmesi, ilk feodalite devletler; 
5. XVIII. yüzyılın ikinci yarısından - XIX. yüzyılın ilk yarısına kadarki 
dönem, feodalite sömürgeci sistemin ortaya çıkması; 6. XIX. yüzyılın 
ikinci yarısından – Ekim İhtilali’ne kadarki dönem. Kazakistan tarihi 
konusunda “hatalar, milliyetçi tahrifler” yer almıştır gibi parti eleşti-
rileri de göz önünde bulunduruldu. Sözü edilen dönem tarihi hakkında 
henüz hiç kitap yazılmadığı, Sovyet dönemi tarihini araştırılmasında 
bu konuda değişiklikler olma ihtimali göz önünde bulundurularak dö-
nemlere bölmenin ilk şeklinde kalması gerektiği önerildi.
E. Bekmakhanov, makalesinde II. Dünya Savaşı yılları arşiv mater-
yallerinin büyük çoğunluğunu ilk defa araştırmalarında kullanarak ya-
zılmış olan M. P. Vyatkin’in Sırım Batur hakkındaki, B. Süleymenov’un 
1867-1868 yıllarındaki reformlar hakkındaki, Apollova’nın Kazakistan’ın 
Rusya’ya dâhil olması tarihi hakkındaki, Ç. Velihanov’un hayatı ve 
çalışmalarını araştıran H. Aydarova’nın eserleri ve kendisinin XIX. 
yüzyılın ilk yarısındaki sosyal-ekonomik durumu ele alan XIX. Yüzyılın 
20-40’lı Yıllarında Kazakistan kitabını, S.N. Pokrovski’nin Yedisu’daki 
İç Savaşlar, V. F. Şahmatov’un İç Bökey Ordası ve İsatay Taymanov 
İsyanı gibi eserlerinin Kazak SSR Tarihi’nin ikinci baskısının yazılması 
78 A.g.e., s.51.
79 Şayahmetov, “O Sostoyanii İdeologiçeskoy Raboty v Kazahskoy Partiynoy Organizatsii”, 
s.33.

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
57
sırasında önemli katkıları olduğununa dikkat çekti. Adı geçen eserlerin 
hepsini de Kazakistan tarihi hakkında bildiklerimizi çoğaltacak önemli 
özgün çalışmalar olarak değerlendirdi. 
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, E. Bekmakhanov, makalesinde Kaza-
kistan tarihinin işlevi ve önemli meselelerini tek tek gösterdi. Makale-
sinde şunları ifade etmektedir: “Tarihçilerin en önemli vazifesi, Kazak 
halkının ortaya çıkması ve Kazak devletinin kurulması meselelerinin 
araştırmak olmalıdır. Bu meselenin doğru çözülmesi, Kazak devleti ku-
rulana kadar ortaya çıkmış devletler ve halkların sosyo-ekonomik ve 
siyasi gelişimini görebilmekle alakalıdır. Dolayısıyla Ortaçağ’da ortaya 
çıkan Türk Kağanlığı ve Orta Asya’da kurulan diğer devletlerin tarihini de 
araştırmak lazımdır. Karahanlılar devleti, Kıpçaklar devleti ve Çağatay 
ulusuyla ilgili kitaplar yazılması, XV. yüzyıldaki Kazak Hanlığının teme-
lini atan Janibek ve Kerey’in, Tavke, Ebu’l Hayır Hanların faaliyetlerinin 
araştırılması gereklidir. Kazak halkının başka halklar ile kültürel, siyasi 
ve ekonomik ilişkileri ile diplomasi ilişkileri henüz araştırılmamıştır. 
Kazak halkının halk olarak ortaya çıkması ve devlet kurması sırasında 
Çin, Cungarya, Orta Asya hanlıkları ile Başkurt, Kırgız, Kalmuk ve Uygur 
halklarıyla ilişkilerinin araştırılması çok önemlidir.
” 
Kazakistan’ın Rusya’ya dâhil olması meselesinde şunlara dikkat 
çekmeyi önerdi: Rus medeniyetinin Kazak bozkırlarına nasıl geldiği-
nin araştırılması, onun Kazak kültürü ve yaşam tarzına tesiri, Kazak 
aydınlarının Rus medeniyeti ile ilişkileri v.b. 
Yukarıda bahsettiğimiz Liholat, kendi makalesinde “Tarihçiler Ka-
zakistan tarihinin önemli meselelerini araştırmaları konusunda E. 
Bekmakhanov’un tavsiyelerine uyacak olurlarsa Sovyet dönemi tarihini 
yazmaları çok seneler sonrası gerçekleşecektir. Kazakistan Komünist 
Partisi Merkez Komitesinin yayın organı “Bolşevik Kazahstana” dergi-
sinde böyle makalenin yayınlanması anlaşılır gibi değil
” diye eleştirdi. 
Bolşevik Kazahstana dergisi ve Kultura i Jizn gazetesinde yayınlanan 
A. Liholat’ın eleştirilerinin doğru olduğunu, derginin yakındaki sayı-
larının birinde Kazakistan tarihi biliminin vazifeleri konusunda sözü 
edilen eksiklikleri gidereceğine söz verdi.
80
E. Bekmakhanov’un peşini bırakmayanlardan biri meslektaşı H. 
Aydarova’nın 1948’de “Kazakistan Tarihi Meselelerinde Milliyetçilik 
Sapkınlık” ve “Kazakistan Tarihi Meselelerinin Marks-Lenin Öğretilerine 
Göre Araştırılması Hakkında” isimli makaleleri yayınlandı. 
23 Şubat 1948’de SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin talimatı 
ile SSCB İlimler Akademisinin Tarih Enstitüsünde E. Bekmakhanov’un 
kitabı görüşüldü. Bu toplantıya özel olarak gelen H. Aydarova, M. 
80 “Ot Redakstsii”, Bolşevik Kazahstana, 1948, No1, s. 52. 

---