Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

SOVYET TARİH YAZIMI VE
28
gücümüz yok. Ne kadar üzücü durum.” - diye yazmış.
44
 Bu şikâyetin 
çok kötü sonuçlar doğurması ihtimali olduğunu varsayarak Şayahme-
tov’e gitmiş: “O zaman İlyas’a yorulmuş, çaresiz bakan J. Şayahmetov: 
“Geç kaldık, İlyas! Geç kaldık. Bu adam Moskova’daki birilerinin gözüne 
girmiş. Hatta güvenini kazanmış. Eğer biz ona dokunursak bizim başımız 
yanacak. Ahmetjan Koyşıgulov bundan üç sene önce onu cezalandır-
mamı rica etmişti. Ben ona kulak vermemiştim. O zaman bile onunla 
mücadele etmek zordu. Şimdi ise hiçbir şey yapamıyorsun
” - demiş. 
Sonunda Şayahmetov’un tahmini gerçek oldu ve “telefon açıldı”, or-
talık karıştı. 26 Aralık 1950’de “Pravda” gazetesinde “Kazakistan Tarihi 
Meseleleri Marksizm-Leninizm Öğretilerine Göre Araştırılsın” isimli 
büyük makale yayınlandı. Yazarları T. Şoyınbayev, H. G. Aydarova, A. 
Yakunin idi. “Pravda” gazetesinde yayınlanan bu makale Sovyet Birliği 
genelinde cezalandırma kampanyasına hız verdi. Çünkü bu, “Komünist 
sömürgecilik, komünist şovenizm” siyaseti idi. Ve bunu hayata geçirmek 
için Moskova Kazakistan ve Tataristan’ı seçmişti. Kazakistan Kominist 
Partisinin Merkez Komitesinin propaganda departmanı ve “Pravda” 
gazetesinin 4-5 sene boyunca bunun üzerinde sürekli olarak çalıştığı 
arşiv belgelerinden anlaşılmış bulunmaktadır. Bu, yerli uzmanlar ye-
tiştirmekte olan İlimler Akademisine saldırı idi. Kazakistan Komünist 
Partisi Merkez Komitesi tarafından yürütülen cezalandırma çalışma-
larına nasıl yürütüldüğünü anlatmak için kısaca özetlemek istiyoruz. 
Mayıs-Haziran 1950’de “Kazak SSR İlimler Akademisi’nin yanlış si-
yasi görüşlere sahip uzmanlarla doldurulduğu” hakkında “Pravda”nın 
Almatı’daki muhabiri Çerniçenko ve T. Şoyınbayev organize eden şikâyet 
raporunu görüşmek için Komünist Partisi Merkez Komitesi Propaganda 
Dairesi Başkanları P. Apostolov, B. N. Mitreykina, parti, komsomol ve işçi 
sendikaları bölümleri başkanı A. Petrovskiy Kazakistan’a geldiler. Onlar 
kendi raporlarını 29 Haziran 1950’de Komünist Partisi Merkez Komitesinin 
Sekreteri G. M. Malenkov’a gönderdi. Buna göre Akademi’ye bağlı tüm 
kurumlar araştırıldı. Çerniçenko ve T. Şoyınbayev’in nüfuzunun güçlü ve 
soruşturmaya direkt tesir ettiğini, komisyonun Akademi’yi karalamayı 
E. Bekmakhanov’un Kenesarı isyanı hakkındaki görüşünü eleştirmeden, 
sürgünden gelen “Halk düşmanlarının” hizmetlerini açıklamadan baş-
lamasından anlamak mümkündür. Biz soruşturma komisyonunun sosyal 
bilimleri, onun içinde tarih ve edebiyatla ilgili kararlarına kısaca duracağız. 
Hariç: “Yazılmış olan şikâyet mektubunda Kazakistan’ın bilim ve 
kültür alanında milliyetçiliğin yer almakta olduğu, Kazak SSR İlimler 
Akademisinde kadroların seçilmesinde ve yerleştirilmesinde bolşevik 
prensiplerin bozulduğu, eleştirilere baskı yapıldığı bildirilmişti. Sözü 
44 M. H. Süleymenov., J. Süleymenova, A. Golubev., İlyas Omarov. Jiznhi Filosofya, A, 2003, 
s. 184.

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
29
edilen iddialar soruşturma neticesinde umumen doğrulandı. Kazakistan 
Kominüst Partisi Merkez Komitesi kendi kararlarında Kazak SSR İlimler 
Akademisi’ndeki bazı araştırmacıların eserlerinde zararlı ve ideolojik 
hatalı olan konuları ön plana çıkardığını, han ve zenginleri yüceltme-
ye yer verildiğini, Ekim Devrimi öncesinde Kazak köylerindeki sınıfsal 
mücadelenin sönük gösterildiğini, burjuva-milliyetçi görüşlere izin 
verildiğini ve Rus karşıtlığını azdırmaya çalışıldığını birkaç defa dile 
getirmişti. Ancak birçok araştırmacı bu hataları tekrarlamaya devam 
ediyor ve bu konuda Kazakistan Komünist Merkez Komitesi tarafından 
doğru değerlendirme yapılmamaktadır. Örneğin, “Kazakistan XIX. Yüzyıl 
20-40’lı Yıllarında” isimli kitabın yazarı E. Bekmakhanov “Kenesarı 
Kasımov isyanının önemi ve niteliği konusundaki yalan görüşünü hala 
inatla koruyor. Bu yazarın kendi eserinde Kazak halkının tarihi ile ilgili 
güvenilir belge olarak Alihan Bökeyhanov’un, yani devrim karşıtı “Alaş” 
partisinin liderinin eserinin propagandasını yaptığından, bu kitabın 
önsözünde “sürgündeki Troçkist”, Bekmakhanov’un kitabının editörü 
Varşavski’ye “özel ilgi göstermesinde” saklıdır. Komünst Bekmakhanov’un 
Troçkistlerle yakınlaşması ilk defa değildir. 
...Edebiyat ve sanat alanında da önemli hatalar tekrarlanmaktadır. 
Kazak edebiyatının ortaokullar için hazırlanmış 8. sınıf ders kitabında 
Jumaliyev (1948) “kırk insanın aklı var” diyerek hanlar ve sultanları yücel-
tiyor. Ders kitabında XIX. yüzyıldaki gerici şairler Murat ve Şortanbay’ın 
görüşleri olumlu şekilde anlatılmaktadır. Onların Doğu’nun Müslüman 
kültürü ve geçmişteki hanlık devleti yücelten şiirlerinin propagandası 
yapılmaktadır. Mukanov ile birlikte hazırlanan Jumaliyev’in 9. sınıf ders 
kitabında Tatarların gerici yazarı Pantürkizmin liderlerinin biri Gaspıralı 
ve 1930’da Sovyetlere karşı hareketi için hüküm giyen Ibıray, (Ükülü 
Ibıray)- T. J. Sandıbayev’in isimleri yer almaktadır
.”
Komisyonun kararı (devamı): “Kazak SSR İlimler Akademisi 1950’de 
Akışeva’nın ”Kazakistan’daki Zenginlerin Mal-Mülküne El Koyma” isimli 
eserini yayınladı. Kitapta zenginlerin öfke dolu, Sovyet yönetimine karşı 
fikirleri bir araya getirilerek verilmiştir. Zenginlerin ayaklanmalarına 
katılmış fakirlerin birçok olumsuz görüşleri ve örnekleri de verimiştir. 
Bu kitap siyasi zararlı olduğundan dolayı Kazakistan Komünist Partisi 
Merkez Komitesi onu yayından çıkarttırdı. Aynı şekilde 1950’de yayın-
lanan
 Pogorelskiy’nin “Göçebelerin yerleşik hayata geçmesi ve Kaza-
kistan’da hayvancılığın gelişmesi” isimli yayından çıkarılan kitabında 
yazar “Göçebelerin boy-kabile sistemi bizim bildiğimz Marks-Engels’in 
gösterdikleri gibi değil, tam tersine Radlov’un yazdığı gibi”- diye gös-
termiştir. Kazakların göçebe hayat tarzından yerleşik hayata geçme 
konusuyla ilgili parti ve Sovyet hükümetinin önemini yok saymış, halk 
düşmanı Baytursunov’un görüşlerine (açlık hakkındaki) yer vermiştir. 

---