Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

SOVYET TARİH YAZIMI VE
32
altında kimin olduğunu tüm Kazakistan arayıp durur. Makaleyi bana 
göstererek güven bildirdiğiniz için teşekkür ederim.”
 - diye iki ucu açık 
cevap vermiş J. Şayahmetov bey. 
J. Şayahmetov’un başka türlü cevap vermesi mümkün müydü? Sanı-
rım yok. “Makaleyi iki defa okuduktan sonra”, “İlla bu konu hakkında 
fikir bildirmem isteniyorsa”, “meseleyi ortaya atarken kibirlenerek 
tepemize çıkmaması için” gibi kelimeler Kenesarı Kasımov isyanı ve 
E. Bekmakhanov’un peşine düşenlerin de çok güçlü arkası olduklarını 
göstermektedir. Bu zamana dek J. Şayahmetov engel olduysa bile 
artık ona sadece “boyun eğmek” düşecekti. Bu konunun “artık geri 
dönüşünün yok olduğu” 12 Aralık 1950’deki “Pravda” gazetesinin baş 
editörü L. F. İliçyev’in Komünist Partisi Merkez Komitesinin İdeoloji 
Bölümünün Sekreteri, dünyada “Komünist ideolojinin Kara Kardinalı” 
olarak bilinen M. A. Suslov’a “Kazakistan Tarihinin Meseleleri Mark-
sizm-Leninizm İdeolojisi Göz Önünde Bulundurarak Yazılsın” konulu 
rapor yazısı ispat etmektedir. Burada o zamanki Kazakistan’daki siyasi 
görüş ahvalinden ve Kazak aydınlarının görüşleri hakkında ayrıntılı 
malumat verildiğinden tüm yazıyı veriyoruz: 
“Kenesarı Kasımov isyanını doğru nitelendirmeyen E. Bekmakha-
nov’un davranışı hakkında gazetenin gündeminde görülüşmesini birkaç 
kişi örneğin, Moskovalı tarihçi Yakunin ve H. F. Aydarova, Kazak tarihçi 
Şoyunbayev, Pravda gazetesinin muhabiri Çerniçenko sürekli olarak 
talep etmişlerdir. Yakunin ve H. F. Aydarova, Şoyınbayev ile birlikte 
yazdıkları makale gazetenin redaksiyon toplantısında üç defa görü-
şülmüştür. Kenesarı isyanı hakkındaki meseleyi P. Kuznesov (Pravda), 
Morozov ve Liholat (KP MK propaganda bölümü) yoldaşlar özel olarak 
soruşturdular. Onların hepsi de E. Bekmakhanov’u suçlayan bu maka-
lenin yayınlanması hakkında görüş bildirdiler. Makalenin yayınlanması 
kararlaştırıldı. E. Bekmakhanov’dan telegraf geldikten sonra ve sizin 
talimatınıza göre ek soruşturma çalışmaları yürütüldü. Pravda gaze-
tesinin Eleştiri ve Bibliyografya Bölümü Müdür Yardımcısı V. Ozerov 
özel olarak Almatı’ya görevli olarak gitti. Kazak tarihçilerinin büyük 
çoğunluğunun E. Bekmakhanov’un tutumlarına karşı oldukları, onu 
burjuva-milliyetçisi olarak nitelendiklerini bildirdikleri tespit edildi. 
Kazak SSR İlimler Akademisinin yönetimi (Satbayev Yoldaş) ve KP 
Merkez Komitesi memuru (Omarov) Kenesarı Kasımov isyanını gerici 
olarak nitelendirmeye karşı olduklarını bildirdiler. 
Makaleyi Şayahmetov de okudu ve kendisinin isyanı gerici olarak 
görmediğini, ancak konu hakkında Pravda gazetesi makaleyi yayın-
lamaya karar verdiyse bazı değişiklikler yapılması gerekli olduğunu 
bildirdi. Değişiklikler yapıldı. Bunun dışında Pravda gazetesinin Eleştiri 
ve Bibliyografya Bölümünde toplantı yapıldı. Bu toplantıda makale 

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
33
tartışıldı. Makaleye Bekmakhanov ve Vyatkin (kitabın editörü) yoldaşlar 
karşı fikir bildirdiler. Onlar Bekmakhanov’un son mektubunda yazıldığı 
gibi, ancak çok sert uslupta olmayan görüş söylediler. 
Yakunin, H. F. Aydarova ve Kazakistan’dan özel olarak gelen B. Süley-
menov, E. Bekmakhanov’un sunduğu belgeleri kabul etmediler. Bundan 
sonra makale redakisyon toplantısında dördüncü defa tartışıldı ve tekrar 
Morozov ve Liholat’a gönderildi. Onlar da yayınlansın diye karar verdiler. 
E. Bekmakhanov’un son mektubu, onun eski tutumunu aklamaya 
çalışmasıyla, ayrıca tehditkâr konuşma tarzıyla, bir takım yalan suç-
lamalarıyla dikkat çekmektedir. 
E. Bekmakhanov makale yazarlarını (onların ismi gizli idi) düşman-
ların yandaşları olarak nitelendirdi. Onun fikrince makale: “Kazak hal-
kının düşmanları olan burjuva-milliyetçiler ve kosmopolitlerin sevinçle 
desteklediği yalan fikirler” imiş. Böylece makalede sözü geçmeyen 
görüşleri ispat etmeye çalıştı. 
Örneğin, E. Bekmakhanov, yazarlar Kenesarı ve Şamil’i karşılaştır-
maktadırlar, ancak makalede Şamil’in adı geçmemiştir, denmektedir. 
Bekmakhanov, makale yazarlarına: “...(19.yüzyıl) 30-40’lı yılları Kazak 
emekçileri sömürgecilik altında kalmadılar diyorlar”, diyor. Bu görüşler 
Çarlık hükümetin sömürgecilik siyasetini korumaktır” diye suçlamaktadır. 
Makalede ise “Kazakistan’ın Rusya’ya dahil olması “ilerici karaktere 
sahip oldu” denilmekle beraber bundan sonra Çarlık Hükümeti 1830’lı 
yıllarda Kazak bozkırları ve Orta Asya’yı işgal ederek emekçi halkı sö-
mürmüştür. Rus Çarlık devletinin sömürgeci siyaseti, zor kullanması ve 
yağmacılığı Kazak halkının haklı direncini ortaya çıkardı” denilmiştir. 
E. Bekmakhanov’un mektubunun kendisinde de tutarsızlıklar bulun-
maktadır. Örneğin, 1830-40’lı yıllardaki Orta Asya’daki İngiliz-Rus iliş-
kilerinin gerilmesini kabul etmemektedir. (s. 16-18.) Oysa Bekmakhanov 
kitabında Rus yönetim sisteminin Kazakistan’da kullanılması hakkında: 
“...Bu sistemden dolayı 1830’lı yılları İngiliz-Rus rekabeti eskisinden 
daha çok gerilmeye başladı... Orta Asya yavaş yavaş Rus-İngiliz rekabeti 
meydanına dönüştü...” denilmektedir. (s. 114.)
E. Bekmakhanov’un mektubunu sadece kendisinin tutumun korumak 
ve makalenin yayınlanmaması için baskı olarak nitelendirmek mümkün. 
Dolayısıyla makalenin yayınlanmasını doğru buluyoruz. 
L. İliyçev.”
Bu, Kenesarı isyanını yanlış nitelendirme aracılığıyla Kazak halkının 
milli özgürlükçü görüşlerini tamamıyla silmeye yönelik “ideolojik ce-
zalandırma” siyasetinin, S. Sadvakasov’un karşılaştırılmalı nitelendir-
mesiyle söylersek, “Çarlık sömürgeciliğinin” “Komünist koloniyalizm” 
sisteme değişmesinden başka şey olmadığını göstermektedir. Tabi, 
“Kara Kardinal” Suslov’un bu kararı ince uzun parmaklarıyla sevinerek 

---