Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/7 Fall 2009
FUZÛLÎ’NİN LEYLÂ VÜ MECNÛN’UNDA TEMATİK
OLARAK AŞK
Pervin ÇAPAN
*
Tanlaram Mecnûn ile Ferhâda kim ben var iken
Mülk-i ışka nice sultan oldı ol iki deli
Mesîhî
ÖZET
Edebiyat tarihlerinde, çift kahramanlı aşk
hikâyeleri başlığı altında sunulan Leylâ ve Mecnûn
mesnevileri, ana çizgisi aşk ve macera olan mesnevilerdir.
Bu mesnevilerde tematik olarak kahramanların beşerî
aşktan, ilâhî aşka yönelişleri, tasavvufî bir platformda ele
alınır. Fuzûlî’nin eserinde de, Leylâ ile Mecnûn'un
şahsında ele alınan aşk teması, belli bir şuurla tasavvufî
çizgiye taşınmıştır. Eserde İslâm tasavvufuna has
özellikleri rahatça takip etme imkânı vardır. Fuzûlî
eserini yazış sebeplerini sıralarken, asıl gayesinin efsane
söylemek olmadığını, buna karşılık bu iki ezel âşığının
ilâhî aşk yolunda yaşadıklarını sezdirmek istediğini
belirtmektedir.
Bu makalede, genel olarak Leylâ ve Mecnûn
mesnevîlerine, özel olarak da Fuzûlî’nin eserine yansıyan
aşk
anlayışı
bütün
boyutlarıyla
ele
alınarak
değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn,
mesnevî, tema, aşk.
THEMATICALLY LOVE IN FUZÛLÎ’S
LEYLA AND MAJNUN
ABSTRACT
In literature history, Leyla and Majnun
mathnawis, that are presented under the title of love
stories with double protagonists, are of love and
*
Prof. Dr., Muğla Üniversitesi. Fen-Edebiyat Fakültesi.Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümü. Öğretim Üyesi. Muğla.
cpervin@mu.edu.tr
222 Pervin ÇAPAN
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/7 Fall 2009
adventure. In these mathnawis, the orientation of the
protagonist from humanly love to divine love are handled
thematically. In Fuzuli's work, love theme handled in
terms of Leyla and Majnun has been moved into sufism
with a certain consciousness. In the work, it is easy to
trace sufism. While speaking of the reasons why Fuzuli
wrote the work,he said his main purpose to write the
story was not to say a legend but to mention what these
two immemorial lovers experienced in the way of divine
love.
In this article, in general reflected to Leyla and
Majnun mathnawis, especially Fuzûlî's understanding of
all dimensions of the love will be evaluated as discussed.
Key Words: Fuzûlî, Leyla and Majnun,
mathnawi, thema, love.
Leylâ ve Mecnûn’un efsaneleşen aşkları, Türk-İslâm
edebiyatlarında en çok işlenen konulardan birisidir. Kaynağı
araştırıldığında, hikâyenin Arap dünyasına has bir halk hikâyesi veya
çekirdeğinde yaşanmış bir hadise bulunan efsanevî karakterli anonim
bir hikâye olduğu görülür. Bu devre edebiyatları için ortak payda
dindir. Aynı dinin etrafında birleşen insanların ortak bir kültüre doğru
ufuklarını genişlettikleri görülür. Ortaya çıkan medeniyet de, bu ortak
kültürün mahsulüdür. Farklılıklar ise mahallî kültürde aranmalıdır.
Fuzûlî’den önce Acem edebiyatında, Nizâmî ve Hatîfî’nin Leylâ ve
Mecnûn mesnevîleri meşhurdur. Aynı konuyu daha sonra Türk
edebiyatında Ali Şîr Nevâyî deneyecektir. Fuzûlî’den önce ve sonra
pek çok, aynı adlı mesnevî yazılmıştır.
Leylâ ve Mecnûn hikâyesi, ilk kaynağı olan Arap
edebiyatında, sonradan Mecnûn lakabını alan Kays’ın, sevgilisi için
söylediği şiirlerle, bu şiirleri açıklamak üzere yapılan yorumlardan ve
bunlara eklenen söylentilerden meydana gelmiştir. Hikâyenin esası
Mecnûn'un kişiliği etrafında toplanır ve olaylar Necid çöllerinde
geçer.
1
Leylâ ve Mecnûn hikâyesinin başlangıcını, ölümü 690-700
yılları olarak gösterilen Kays(Mecnûn) b. Mülevvah Amirî ile Leylâ
binti Mehdî b. Sa’d Amirîye'nin başından geçen vak’alara bağlayanlar
da vardır. Bir başka rivayet ise Emevî ailesinden bir gencin amcasının
1
Agâh Sırrı Levend, Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve
Mecnûn Hikâyesi, TTK. Bas., Ankara 1959,s.1.