Specific pecularities of somatic phraseological units in german and uzbek languages

НамДУ илмий ахборотномаси - Научный вестник НамГУ 2019 йил 6-сон

 

306 

 

 

2)  Nemis  va  o’zbek  tillaridagi  somatik  frazeologizmlar  muqobillikning  barcha 

asosiy  parametrlarida  (leksik-morfologik,  sintaktik,  leksik)  bir-biri  bilan  mos  tushadigan 

o’xshashliklarga egadir: 

die Nase hoch tragen - burnini baland ko’tarmoq, den Mund aufsperren 

- og’zini ochmoq

.  

3)  Har  ikki  tilda  ham  ikki,  uch  va  hatto  to’rt  ma’noga  ega  bo’lgan  frazeologik 

birliklar  borki,  ular  juda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Nemis  tilidagi 

mit  leeren  Händen 

kommen

 iborasi ikkita ma’noga egadir: 1) Biror narsa olib kelmaslik 2) Hech narsaga, biror 

bir natijaga erisha olmaslik. O’zbek tilidagi 

ko’z yummoq

 iborasi esa  uch xil ma’noga ega:  

1) 

bilib turib o’zini bilmaslikka solmoq 2. olamdan o’tmoq, qazo qilmoq, o’lmoq 3.e’tiborsizlik bilan 

qaramoq

 

4)  Chog’ishtirilayotgan  har  ikki  tilda  ham  turlicha  ifodalangan,  lekin  o’xshash 

tasviriy  ifoda  kasb  etadigan  sinonim  frazeologik  birliklar  mavjuddir: 

[jmdm)ins  Auge 

stechen

 „[biror kishiga] shunchalik yoqadiki, natijada unga ega bo’lishni xohlamoq“ iborasi 

nemis  tilida  „yoqmoq“  ma’nosini  bildiradi.  O’zbek  tilidagi 

ko’zga  tushmoq

  iborasi  esa 

„yoqmoq, yaxshi taassurot qoldirmoq“ kabi ma’nolarga ega.  

Somatik  frazeologizmlar  inson  tana  a’zolarining  ramzi  hisoblanadi  hamda  keng 

tarqalgan  an’analardan  guvohlik  beradi.  Chog’ishtirilayotgan  tilda  muqobil  variantlariga 

ega  bo’lmagan,  tillararo  taqqoslashda  ko’p  tomonlama  madaniy  tafovutlarni  yuzaga 

keltiradigan bir qator madaniy o’ziga xosliklarga ega somatik frazeologizmlar bor. O’zbek 

tilida  tana  a’zolari  bilan  bog’liq,  xalqning  urf-odatlari  va  an’analarini  ifodalaydigan 

ko’plab  frazeologik  birliklar  mavjud: 

bosh-ko’zingdan  sadaqa 

  „ein  Almosen  von  deinem 

Kopf und Auge“, 

boshini ikkita qilmoq

 „der  Mann heiratet“, 

bosh omon bo’lsa do’ppi topiladi 

„wenn  der  Kopf  gesund  ist,  kann  man  die  Mütze  finden“

,  qo’lini  halollamoq 

„die  Hand 

reinigen“.  

Nemis tilidagi  somatik iboralarning kelib chiqishi hayotning turli sohalariga borib 

taqaladi. Ular xalqlarning turmush sharoiti, o'tgan asrlardagi urf-odatlar va g'oyalar bilan 

bog'liq. Har bir xalq o’z obrazi hamda obrazli iboralarini o’ziga tanish bo’lgan hodisalar va 

hayot  sohalaridan,  jumladan,  tabiat  elementlaridan,  hayvonot  va  nabotot  olamidan, 

iqtisodiy hayotning qadimiy shakllaridan, dehqonchilik, ovchilik, baliqchilik, kemasozlik, 

savdo-sotiq  va  ayriboshlash  hamda  eng  asosiysi,  insonlarning  kundalik  hayotdagi 

faoliyatlaridan oladi. [4] 

Misol qilib oladigan bo’lsak, 

die Ohren spitzen, die Ohren hängen lassen, die Ohren steif 

halten oder den Kopf zwischen die Beine nehmen

 kabi iboralar otlarning tabiiy harakatlaridan 

(Chavandozlik), 

ein  Haar  in  der  Suppe  finden,  das  Wasser  läuft  einem  im  Munde  zusammen

 

frazeologik birliklari esa oziq-ovqat va ichimliklardan kelib chiqqan. 

Seine Haut zu Markte 

tragen 

iborasi  hunarmandchilik  sohasiga, 

einem  die  Haut  über  die  Ohren  ziehen,  eine  feine 

Nase  haben 

ovchilik  sohasiga, 

Gewehr  bei  Fuß  stehen

  harbiy  sohaga, 

jmdm.  sitzt  der  Schalk 

hinter  den  Ohren,  blauen  Montag  machen,  in  den  April  schicken

  an’anaviy  xalq  hoyotiga 

tegishlidir.  Bundan  tashqari  mudaqqas  diniy  kitoblarda  quyidagi  misollarni  uchratish 

mumkin: 

ein Auge auf (eine schöne Frau) werfen, sich die  Augen ausweinen, die  Augen gingen 

ihm über, aller Augen warten auf dich, hüte dich, dass du mir nicht mehr vor die Augen kommst.

 

Nemis tilidagi somatizmlar tarkibidagi juft so’zlar huquqiy hayot doirasida yuzaga 

kelgan va ular adabiy-semantik jihatdan imo-ishoralarni anglatadi. Juft so’zlar yordamida 

---