Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

BÖLMƏ II.
DƏMĠR YOLLARININ TEXNĠKĠ VASĠTƏLƏRĠ 
FƏSĠL III. 
DƏMĠR YOLUNUN ELEKTRĠK TƏCHĠZATI 
 
3.1. Elektrik təchizatının tikili və qurğuları 
Azərbaycanda elektrik stansiyaları tərəfindən istehsal edilən elektrik 
enerjisinin təxminən 5-6 faizi dəmiryol nəqliyyatının payına düĢür. 
Elektrik enerjisi dəmir yolunda qatarların dartı təminatına və qeyri dartı 
istehsalçılarının; 
stansiyalar, 
depolar, 
emalatxanalar, 
qatarların 
hərəkətinin tənzimləmə qurğularına-qidalanmalarına xərclənir. Bundan 
baĢqa, dəmir yolunun elektrik enerjisi təchizatı sisteminə ona yaxın 
yerləĢdirilmiĢ müəssisələr və kiçik yaĢayıĢ məntəqələri də qoĢula bilirlər. 
Şəkil 3.1. Elektrikləşdirilmiş dəmir yollarının prinsipial elektrik təchizatı sxemi.1-
enerji sistemi ilə əlaqədə olan xətt, 2- hidroelektrostansiya,3-istilik elektrik stansiyası, 
4- atom elektrik stansiyası, 5-rayon transformator yarımstansiyası, 6- yüksək gərginlikli 
rayon elektrik xətti, 7-dartı yarımstansiyası, 8-qidalandırıcı-sorucu xətt, 9-kontak şəbə-
kə, 10-rels-sorucu xətti.
TĠQ əsasən dəmiryol nəqliyyatında elektrik hərəkət tərkibləri, ĠMB, 
rabitə, hesablama texnikası qurğuları I kateqoriyalı etibarlı elektrik 
enerjisi təminatı sisteminə malik olmalı və digər istehlakçılar isə 
müəyyən olunmuĢ baĢqa kateqoriyalarla təmin olunmalıdırlar. 
ElektrikləĢdirilmiĢ yolların elektrik təchizatının sistemi (ġəkil 3.1) xarici 
(elektrik stansiyaları, rayon transformator yarımstansiyaları, Ģəbəkələr və 

---

elektrik ötürmə xətləri) və dartı hissələrindən (dartı yarımstansiyaları və 
elektrik dartı Ģəbəkəsi) ibarətdir. 
Ġstilik, su və atom elektrik stansiyalarında gərginliyi 6...21 kV və 
tezliyi 50 Hs olan üçfazalı dəyiĢən cərəyan istehsal edilir. Ġstehlakçılara 
elektrik enerjisinin ötürülməsi üçün transformator yarımstansiyalarında 
gərginlik yüksək gərginlikli elektrik ötürmə xətlərinin ölçüsündən asılı 
olaraq 750 kV-a qədər yüksəldirlər. Ġstehlakçılara yaxın ərazidə elektrik 
enerjisinin gərginliyi 110... 220 kV qədər aĢagı salınaraq və rayon 
Ģəbəkələrinə verirlər. Rayon Ģəbəkələrindən elektrik enerjisi elektrikləĢ-
dirilmıĢ dəmir yollarının dartı yarımstansiyalarına və teplovoz dartısının 
transformator yarımstansiyalarına ötürülür.
Dəmir yollarında elektrik enerjisi təchizatının pozulması qatarların 
hərəkətində boĢdayanmalara gətirib çıxara bilər. Dəmiryol nəqliyyatının 
dartı Ģəbəkəsinin etibarlı elektrik enerjisiylə qidalanmasını təmin etmək 
üçün, bir qayda olaraq, enerji sisteminin iki müstəqil mənbəyə qoĢulması 
nəzərdə tuturlar. Bəzi hallarda iki bir-zəncirli elektrik ötürmə xəttindən 
və ya bir iki-zəncirli elektrik ötürmə xəttindən qidalanmaya icazə verilir.
Dartı Ģəbəkəsi kontakt və rels ötürmələrindən (naqillərdən) ibarət 
olub, müvafiq olaraq qidalandırıcı və sorucu xətlər adlanır. Kontakt 
Ģəbəkəsinin sahələri qonĢu dartı yarımstansiyalarına birləĢdirilir. Bu 
yarımstansiyaların və kontakt Ģəbəkəsinin bərabər yükləməsinə Ģərait 
yaradır və bütovlükdə dartı Ģəbəkəsində elektrik enerjisi itkilərinin 
azalmasına imkan yaradır.