Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

SərniĢin vaqon arabacıqları MDB
-dövlətlərinin sərniĢin vaqon 
parkında əsasən iki oxlu və resor asması iki pilləli olan BMK (“bütöv 
metallik konstruksiyalı” sərnisin vaqonu kuzovu adından göturülüb), 
KVZ-5, KVZ-METI və KVZ-METI-M (Kalinin vaqonqayırma 
zavodu ilə Mərkəzi Elmi-Tədqiqat Ġnstitutu, M-modernizasiya) tipli 
sərniĢin vaqon arabacıqları istifadə olunur. SərniĢin vaqon 
arabacıqlarının əsas parametrləri cədvəl 7.12-də verilir.
Cədvəl 7.12.
 
Sərnişin vaqon arabacıqları. 
 
 
Göstəricilər 
BMK 
KVZ-5 
KVZ-METĠ KVZ-METI-M 
Konstruktiv süət, km/saat 
120 
140 
160 
160 
Küləsi, kq 
8000 
7000 
7400 
7200 
Arabacığın bazası,m 
2, 7 
2, 4 
2,4 
2,4 
Rels baĢlığından olan 
hündürlüyü, m 
0, 85 
0, 85 
0, 99 
0, 98 
Ressor asmasının tipi 
Ikiqat beĢikli (mərkəzi və buksvari) 
Ressor komplektinin 
elastikliyi, m/MN 
0,661 
0,65 
0,877 
0,97 
Statiki yük altında resor 
komplektinin əyilməsi, m 
0,145 
0,150 
0,190 
0,225 
KVZ-METĠ arabacığı iki tipdə buraxılır. KVZ-METĠ-I brutto 
kütləsi 60t qədər və KVZ - METĠ-II arabacığı isə brutto kütləsi 60-72 
ton olan sərniĢin vaqonlarında yerləĢdirilir. Bu arabacıqlar resor 
asmasının sərtliyinə (II tipdə sərtlik böyük olur) və çərçivənin 
konstruksiyasına 
görə fərqlənırlər. Xarici görünüĢünə görə 
arabacıqlar hidravliki rəqs söndürücülərin sayına görə (I-tipdə hər 
tərəfdə bir, II tipdə isə hər tərəfdə iki hidravliki rəqs söndürucülər 
olur) seçilirlər. KVZ-METĠ-I arabacığının tipli sərniĢin vaqon 
konstruksiyası sonrakı paraqrafda geniĢ izah olunacaqdır. 

---

KVZ-5 tipli arabacığı 1960-1962-ci illərdə tikilən sərniĢin vaqon-
larında istifadə olunmuĢdur. Bu KVZ-METĠ tipli arabacıqdan, vaqon 
kuzovunun dayağa söykənməsi sxeminə, mərkəzi və buksvari resor 
asmasının yaylarının sərtliyinə görə fərqlənir. Kuzov, dabanlıq vasitəsilə 
resorüstü tirin dabanaltısına söykənir və sürüĢkənlərdə müəyyən 
araboĢluğu hesabına, horizontal müstəvidə böyük çəpliklər yaratmır. Bu 
üstünlüyə görə də, arabacıqda çərçivə ilə resorüstu tir arasında uzununa 
boyunduruqlu əlaqə olmur.
Arabacığın mərkəzi resor asması beĢik tiplidir. Lakin beĢiyin yay 
komplekti (dəsti) daha sərtdir. BeĢiyin altlığı qaynaqlama üsulu ilə 
hazırlanır. KVZ-5-in buksvari asması KVZ-METĠ-də olduğu kimidir, 
lakin bir əlavə rezin araqatından və daha sərt yaydan istifadə olunur. 
Arabacıqda РУ-950 tipli təkər cütü istifadə olunur. Buks düyünün də 
oymaq oturmalı diyircəkli yastıqdan istifadə olunur. Arabacığın 
konstruktiv sürəti 140 km/saata bərabərdır. BMK-tipli arabacıq 1950-
1960-cı illərdə istehsal olunan sərniĢin vaqonlarında quraĢdırılmıĢdır. 
Öz konstruksiyasına görə o, KVZ-U2 tiplı arabacığa oxĢayır. 
Arabacığın mərkəzi resor asması pilləsində ellips Ģəkilli elastiki 
elementdən istifadə olunur.
Buksvarı pillədə isə rəqs söndürücüsü olmur və vaqon kuzovu 
resor üstü tirdəki dabanaltıya söykənir. Bundan baĢqa, bu arabacıq 
KVZ-U2-dən bazasının böyüklüyü (21=2,7m), buks asmasının 
Ģpitonları arasındakı məsəfənin (0,58 əvəzinə 0,64 m) artması və 
resor asmasının yüksək elastikliyi (λ=6,661 m/MN) ilə fərqlənir. Bu 
arabacığın konstruktiv sürəti 120 km/s, kütləsi 8 ton olmaqla, hal-
hazırda geniĢ istismar olunan KVZ-METĠ-dən 1 ton ağır kütləyə 
malik olması ilə fərqlənir. KVZ-METĠ-M modelli arabacıq KVZ-
METĠ arabacığının modernizasiya olunmuĢ yeni (təkmilləĢdirilmiĢ) 
variantıdır. Arabacığın resor asması konstruksiyasının eninə 
elastikliyi artırılaraq, vaqonun əyri-üyrü gediĢində hərəkət 
səlistliyinin artırılmasını təmin edir. 
Buna görə də, indi Rusiya vaqonqayırma sənayesi bu arabacığın 
seriyalı istehsalını həyata keçirir. Arabacığın konstruksiyası anoloji 
olaraq KVZ-METĠ arabacığına oxĢayır. Bu arabacıqda təkcə buksvari 
asmada iki rezin araqatı əvəzinə biri qoyulur. Ona görə də, buksvari 

---

asmada xarici yayın hündürlüyü böyük olur və resor asmasının 
elastikliyi 15 faiz artır. ġpintonun aĢağısında isə nimçəvari yayın 
köməyi ilə Ģpinton oymağının yan səthini tam əhatə edən rezin konus 
yerləĢir. Buks pilləsinin qalan detallarının konstruksiyası uyğun olaraq 
KVZ-METĠ arabacığının detallarına oxĢardır. Arabacığın mərkəzi 
resor asması beĢik tipidir. Lakin onun asqısı iki bəndli olmayıb, bir 
bəndlidir. Hal-hazırda MDB dövlətlərinin sərniĢin vaqon parkında 
KVZ-METĠ-I tipli arabacıq daha geniĢ istismar olunur (ġəkil 7.20). 
 
 
Şəkil 7.20. KVZ-METİ-I arabacığının konstruktlv sxemi. 
 
KVZ-METĠ-I arabacığının əsas hissələrinə: dabanalt-4, çərçıvə-5, 
sürüĢkənlər-3, rəqs söndürən-8, buksvari asma-2, iki dəst mərkəzi 
resor asması-7, dörd dəst buks-6 asması və təkərin hər iki tərəfindən
sıxılan dəstəkli tormoz qəlibi-1 öturməsi aiddir. 
TSK-1 ARABACIĞI hərəkət sürəti 200 km/saat qədər olan sürətli 
sərniĢin vaqonlarında istifafadə olunur. TSK-1 arabacığı Riqa 
vaqonqayırma zavodunda istehsal olunan RT-200 tipli yüksək sürətli 
vaqonlarda istifadə olunur. Arabacığın kütləsi 7500 kq, baza 
uzunluğu isə 2,5 m bərabərdir [6,29]. 
7.13.