153
mallarla müqayis
ə edilən eyni və ya eynicinsli mallar yaxın və ya
nisb
ətən yaxın vaxtda idxal edilməli, eyni bir ölkədə istehsal
olunmalı, onların layihə, təcrübə-konstruktor, eskiz-çertyoj və s.
işləri idxal ölkəsindən kənarda yerinə yetirilmiş olmalıdır. Müx-
t
əlif istehsalçılar tərəfindən istehsal olunmuş mallar, müqayisə
edilm
ək üçün digər mallar olmadıqda baxılmalıdır.
Eynicinsli mallar dedikd
ə isə bütün parametrlərə görə
olmasa da qiym
ətləndirilən mallarla müqayisədə eyni funksiyaları
yerin
ə yetirə və kommersiya baxımından qarşılıqlı əvəz oluna
bil
ən mallar başa düşülür. Malın keyfiyyəti, bazardakı nüfuzu və
ticar
ət markası malların eynicinsli olmasının təyin edilməsi üçün
əsas amillərdən hesab edilməlidir.
Razılaşmanın 2-ci və 3-cü maddələrində qeyd edilir ki, bu
üsulların tətbiqi zamanı müqayisə üçün iki və daha artıq
sövd
ələşmə qiyməti aşkar edildikdə gömrük dəyərinin təyini üçün
onlardan
ən aşağısı istifadə olunmalıdır.
Razılaşmanın 4-cü maddəsinə əsasən gömrük dəyəri 1,2 və
3-cü üsullarla mü
əyyən oluna bilmədikdə idxalçının istəyi ilə
növb
əti gömrük qiymətləndirilməsi üsullarının ardıcıllığı dəyiş-
diril
ə bilər, yəni dəyərin çıxılması və ya toplanması üsulları
ist
ənilən ardıcıllıqla tətbiq oluna bilər.
Razılaşmanın 5-ci maddəsi dəyərin çıxılması üsulunun əsas
şərtlərindən biri kimi, qarşılıqlı asılı olmayan satıcı ilə alıcı
arasında razılaşdırılmış sövdələşmə qiyməti ilə idxal edilmiş,
qiym
ətləndirilən mallara eyni və ya nisbətən eyni vaxtda, lakin 90
günd
ən artıq olmayan müddətdə, idxal edilmiş ən böyük eyni və
ya eynicinsli mal partiyasının qiymətinin götürülməsini şərt-
l
əndirir. Başqa sözlə, qiymətləndirilən mallara münasibətdə
müqayis
ə üçün qəbul edilən malların gömrük dəyəri bir üsulla –
g
ətirilən malların sövdələşmə qiyməti üsulu ilə müəyyən edil-
m
əlidir. Digər mühüm şərt müqayisə üçün qəbul edilmiş malların
öz ilkin v
əziyyətini dəyişdirmədən satılmasıdır. Əgər belə mal
yoxdursa, onda gömrük d
əyəri idxalçının istəyilə emal xərcləri
çıxılmaqla təshih edilmiş qiymət əsasında təyin edilir. Emal
154
x
ərcləri obyektiv və ölçülə, kəmiyyəti müəyyən oluna bilən
m
əlumatlar əsasında təyin edilməlidir.
Müqayis
ə üçün qəbul edilən mal vahidinin qiymətindən
aşağıdakı xərclər çıxılmalıdır:
- komisy
on mükafatlandırmaları da daxil olmaqla mənfəətlə
əlavələr, idxal ölkəsinə gətirilən eyni növ malların satışı ilə
əlaqədar ümumi xərclər;
- idxal ölk
əsində idxal və satış ilə əlaqədar ödənilmiş olan
gömrük rüsumlarının vergilərin və yığımların məbləği;
- idxal ölk
əsində daşınma, yükləmə-boşaltma və sığorta
x
ərcləri.
Müqayis
ə üçün idxaldan sonrakı ilkin kommersiya (top-
dansatış) mərhələsində olan malların qiyməti qəbul edilməlidir.
Gömrük m
əqsədləri üçün malların gömrük qiymətləndiril-
m
əsinin beynəlxalq təcrübəsində ən az tətbiq olunan üsul 5-ci
d
əyərin toplanması üsuludur. Belə ki, əksər idxalatçılar tərəfindən
istehsal satış məsrəfləri haqqında kommersiya sirri olan məluma-
tın təqdim edilməsi praktiki cəhətdən mümkün deyildir. Digər
t
ərəfdən razılaşmanın 6-ci maddəsinin 2-ci maddəsinə əsasən heç
bir t
ərəf onun ərazisində rezidenti olmayan hər hansı bir şəxsdən
gömrük d
əyəri hesablamaları məqsədilə sənədlərini tələb edə və
ya h
ər hansı hesablamaların öyrənilməsi üçün məlumatları təqdim
edilm
əsinə məcbur edilə bilməz. Ancaq bu maddənin tələblərinə
uyğun olaraq gömrük dəyərinin təyin edilməsi məqsədi üçün
malların istehsalçıları tərəfindən təqdim olunan məlumatları, idxal
ölk
əsinin səlahiyyətli orqanları tərəfindən istehsalçının razılığı və
maraqlı ölkənin hökumətini vaxtında xəbərdar etmək və onun
t
əhqiqat aparılmasına etiraz etməməsi şərti ilə yoxlanıla bilər.
Bu üsulla malların gömrük dəyəri aşağıdakı xərc maddələri-
nin toplanması yolu ilə təyin edilir:
-
materialların dəyəri və qiymətləndirilən malların istehsal
x
ərcləri;
- ixrac ed
ən ölkədən idxal ölkəsinə eyni növ malların satışı
üçün s
əciyyəvi olan ümumi xərclər;
155
- idxal ölk
əsinə belə malların göndərilməsi nəticəsində ixrac
ed
ənin əldə etdiyi mənfəət.
Bütün bu m
əlumatlar istehsalçı ölkədə tətbiq olunan
mühasibat uçotunun q
əbul edilmiş ümumi prinsiplərinə uyğun
olmalıdır.
Qeyd etm
ək lazımdır ki, “Gömrük tarifi haqqında” Azər-
bay
can Respublikası Qanunun II maddəsində qeyd edildiyi kimi,
resp
ublikada malların gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi
(gömrük qiym
ətləndirilməsi) sistemi gömrük qiymətləndirilmə-
sinin beyn
əlxalq təcrübədə qəbul olunmuş ümumi prinsiplərinə
əsaslanır və Qanunun IV fəsli “Gömrük dəyərinin müəyyən edil-
m
əsi üsulları və onların tətbiqi qaydaları”nı müəyyənləşdirir.
Gömrük n
əzarətinin lazımi səviyyədə həyata keçirilməsi
üçün Dövl
ət Gömrük Komitəsinin və digər nəzarət orqanları və
idar
ələrinin razılaşdırılmış fəaliyyəti böyük əhəmiyyətə malikdir.
Bununla yanaşı, malın idxalı və ixracı uçotunun işində xarici
ticar
ətin gömrük statistikası xüsusi rola malidkdir. Ticarət
statistikası ölkədə fəaliyyət göstərən beynəlxalq standartlara uy-
ğun statistika metodologiyası əsasında həyata keçirilir ki, bu da
h
əm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq səviyyədə ticarət statis-
tikası məlumatlarının müqayisə olunacağını təmin edir.
Xarici ticar
ət üzrə natura və dəyər ifadəsində ixrac-idxal
göst
əricilərinin təhlili ölkənin xarici ticarəti üzrə mal döv-
riyy
əsinin əsas meyillərini təyin etməyə, onun coğrafi və sahə st-
ruk
turlarını müəyyən etməyə və nəticədə cari təhlili həyata
keçirm
əyə, zəruri informasiyanı hazırlamağa imkan verir.
Gömrük v
ə statistika uçotunun metodologiyasında ixrac və
tranzit uçotunun nizamsız aparılmasına, əmtəələrin SİF və FOB
qiym
ətləri arasında qeyri-müəyyən fərqlərin yaranmasına səbəb
olan bir sıra nöqsanlar mövcuddur. Bütün bunların nəticəsidir ki,
ticar
ət hesabatlarında subyektiv xarakterli nöqsanlar üzə çıxır ki,
bu da ixracın qeydiyyatdan yayınmasında, idxal və ixracın
d
əyərinin və həcminin süni olaraq azaldılmasında ifadə olunur.
Dostları ilə paylaş: |